Büyük Taarruz’un ilk günü: 26 Ağustos 1922’de neler yaşandı?

Büyük Taarruz, 100 yıl evvel bugün başladı. Türk orduları, 26 Ağustos 1922 tarihinde Türk Kurtuluş Savaşı esnasında taarruza geçerek Yunan kuvvetlerine karşı genel bir taarruz başlattı. Mustafa Kemal Paşa’nın buyruğuyla başlayan, zafer ile sonuçlanan Büyük Taarruzun birinci gününde neler yaşandı?

Zafere giden yolda büyük bir muvaffakiyet olan Büyük Taaruz’un 100. yıl dönümü. Türk ordusunun, Kurtuluş Savaşı esnasında işgalci Yunan birliklerine karşı başlattığı Büyük Taarruz 100. yıl evvel bugün başladı.

BÜYÜK TAARRUZ BİRİNCİ GÜNÜ… NELER YAŞANDI?

Büyük Selçuklu Devleti Sultanı Alparslan, 26 Ağustos 1071’de başlayan Malazgirt Savaşı’nda Bizans ordusunu yenerek Anadolu’nun kapılarını Türklere açtı.

Dokuz asır sonra, bir 26 Ağustos günü başlayan Başkomutanlık Meydan Muharebesi’nde Yunan ordusunu bozguna uğratan Atatürk, Anadolu’nun sonsuza dek Türk yurdu olarak kalacağını tüm dünyaya gösterdi.

26 Ağustos sabahı başlayan 30 Ağustos’ta sona eren muharebe sonunda Yunan ordusunun büyük kısmı dört taraftan sarıldı, Anadolu’daki Yunan kuvvetlerinin yarısı imha yahut esir edildi, kalan kısmı ise üç küme halinde çekildi. Bu durum karşısında Çalköy’de yıkık bir konutun avlusu içinde Mustafa Kemal Paşa, Yunan ordusunu takip etmesi için Türk ordusuna “Ordular, birinci amacınız Akdeniz’dir. İleri!” buyruğunu verdi. İşte 26 Ağustos günü yaşananlar:

MUSTAFA KEMAL PAŞA KOCATEPE’DE

26 Ağustos 1922 sabahı gün ağarmadan, Başkomutan Mustafa Kemal Paşa, Genelkurmay Lideri Fevzi Çakmak ve Batı Cephesi Kumandanı Albay İsmet İnönü, 1. Ordu Kumandanı Albay Nurettin Kocatepe’deki gözetleme yerine geldiler. Hava fazla sisli olduğundan 04.30’da ateşe başlaması gereken topçular, ateş tanzimine yarım saat geç başladı. Saat 05.30–05.35 civarında topçuların tahrip ateşi ve piyadelerin yürüyüşe geçmesiyle savaş tam manasıyla başladı.

TÜRK UÇAKLARI BİRER BİRER HAVALANIYOR

Gün ağarırken her uçağın başında üç-dört er bekliyor, her uçak son bir kez gözden geçiriliyordu. Türk topçusunun homurtusuna bu mütevazı meydanda çalışmaya başlayan uçakların motor gürültüleri karışıyor, uçaklar birer birer havalanıyordu. Havanın dörtte üçü kapalı ve çok rüzgârlı olmasına karşın saat 06.00–07.30 ortasında Yüzbaşı Fazıl, Yüzbaşı Yahya, Astsubay İhya, Mükremin, Basri ve Abdulhalim’in idaresinde üç avcı üç de keşif uçağı havalandı. Keşif uçaklarında rasıt olarak Üsteğmen Yusuf Kenan, Hamdi (Çaypınar) ve Teğmen Osman Nuri (Baykal) bulunuyordu.

Daha birinci saatlerde Yunanlılara ilişkin mevziler Türk birlikleri tarafından ele geçirildi. Afyonkarahisar bölgesinde hava uçuşa ve tayyare keşfine müsait değildi. Buna karşın Türk keşif tayyareleri Yunan gerilerinde keşif ve bomba taarruzlarına, av tayyareleri de mutat faaliyetlerine devam ediyordu.

Cephe Tayyare Bölük Kumandanı, Batı Cephesi Komutanlığı’ndan almış olduğu buyruk ile Altıntaş bölgesindeki Yunan ihtiyat kümesinin durumunda bir değişiklik olup olmadığının keşfedilmesi için bir uçak gönderdi. Saat 07.00’den evvel Döğer-Altıntaş bölgesinde yapılan bu keşifte Yunan ihtiyat kümesinin durumunda bir değişiklik görülmedi.

Ayrıca Afyonkarahisar’ın güneydoğu ve güneybatısındaki bölgede de Yunan kuvvetlerinin toplanmasına ait bir hareketlenme olmadığı da tespit edildi. Keşfe gönderilen bu uçağa Yunanlılara ilişkin bir av uçağı taarruz ettiyse de hava muharebesi sonucunda Yunan uçağı uzaklaşmak zorunda kaldı.

Saat 07.45’te bir Türk av uçağı da, bir Yunan uçağının Afyonkarahisar doğu ve güneyinde bulunan Türk cephesinde keşif yapmasına mani oldu. Yapılan engelleme ile uçak, Yunanlıların elinde bulunan Afyonkarahisar meydanına inmeye mecbur edildi.

YUNAN PİLOT UÇAĞI YAKMAYA ÇALIŞIRKEN…

Yine tıpkı dakikalarda Yüzbaşı Fazıl, bir Yunan Breguet 14 A–2 uçağıyla karşılaşarak hava muharebesine tutuştu. Yunan uçağını, Afyonkarahisar bölgesindeki Hasanbeli-Garipçe Köyü civarına inmeye mecbur etti. Dizinden yaralı olan Yunanlı pilot uçağı yakmak istediyse de uçak gövdesinin yarım metre kısmı yandıktan sonra yangın, yetişenlerce söndürüldü. Ele geçen ve aktif durumda olan uçak onarıldı. Uçak “Garipçe” ismi verilerek, Türk Hava Kuvvetleri envanterine alındı.

Saat 09.20’de Döğer ve Altıntaş istikametinde yapılan hava keşfinde Yunanlıların bir taburluk yürüyüş kolunun Altıntaş, Arap çiftliği şosesinde yürüyüş halinde bulunduğu, Yunan ordugâhlarında bir değişiklik olmadığı tespit edildi. Saat 10.40’da Yunan uçağının keşfine mani olmak isteyen Türk av uçağı, Afyonkarahisar güneyinde Yunan uçağına taarruz ederek onu geri dönmek zorunda bıraktı.

İSMET PAŞA’NIN EMRİ

Saat 10.45’te Afyonkarahisar güney batısında yapılan öbür bir keşifte bu bölgede muharebelerin devam ettiği ve Yunan sınırları gerisinde değişiklik olmadığı tespit edildi. Batı Cephesi Komutanlığı’nca Yunan ihtiyat gurubunun 26 Ağustos günü öğlene kadarki durumunda bir değişiklik olup olmadığını öğrenmek niyetiyle saat 12.00’de aşağıdaki buyruk verildi:

1. Düşman ihtiyat gurubunun durumu tekrar pahalandırılacak ve tespit edilecektir.
2. Döğer, Afyonkarahisar demiryolu kısmındaki tren nakliyatı,
3. Gazlıgöl – Afyonkarahisar, Afyonkarahisar – Altıntaş, Dumlupınar şoselerindeki düşman faaliyeti,
4. Ahır dağından kuzeye geçen Süvari Kolordusu’nun Tazılar, Çobanözü, Tokuşlar bölgesindeki durumu ve faaliyeti tespit edilecektir.
5. 26 Ağustos 1922, saat 12.00’da (Öğlen Vaktinde) yazılmıştır.
Garp Cephesi Kumandanı
İsmet

Bu buyruk üzerine, Cephe Tayyare Bölük Kumandanı, Bostanlı, İntepe ortasında Dinar, Gazlıgöl, Eğret, Beycegöl, Altıntaş, Sarıbeyli, Kadımürsel, Kırkpınar, Kayalar ve Döğer dolaylarındaki Yunan durumunun keşfedilmesi için saat 18.00’da bir uçağı vazifelendirdi. Keşfe çıkan uçak, ordugâhlarda değişiklik olmadığını, yalnız demiryollarında fazla faaliyet görüldüğünü ve Gazlıgöl’de çok sayıda hayvanın bulunduğu bilgisini rapor etti.

Aynı gün Yunan 1’inci Kolordu Kumandanı General Trikopis, Afyonkarahisar’daki Yunan hastanelerinin boşaltılmasını ve Uşak’a nakledilmesini emretti ve nakil işi akşama kadar tamamlandı. Yunan Başkomutanlığı tarafından 26 Ağustos akşamı Yunan 2’nci Kolordusunun, 15’inci Tümeni de (Seyitgazi) buyruğuna alarak 28 Ağustos sabahı, Afyonkarahisar kuzeyinden Bolvadin istikametine karşı taarruz yapmasını; 1’inci Kolordu’nun da savunmasını emrediyordu.

TRİKOPİS TAARRUZDAN VAZGEÇİLMESİNİ İSTİYOR

General Diyenis taarruzun 48 saat sonra başlayabileceğini bildirmesine karşın, General Trikopis vakit açısından birliklerin taarruza başlamalarının mümkün olmadığını kıymetlendirerek taarruzdan vazgeçilmesini istedi. Yunan başkomutanlığı ise Türk iradesine boyun eğmemek ve etkin hareket etme buyruğunda ısrar etti. Lakin buyruk uygulanamadı. Yunan sevk ve yönetimi birliklerinin tamamına hâkim olmaktan uzaktaydı.

Cephe Tayyare Bölüğü, 26 Ağustos günü yapılan muharebeler sonunda, Altıntaş, Döğer ve Afyonkarahisar bölgelerinde 12 uçuş yaptı. Keşif uçakları, Yunan ihtiyat kümesinin durumunu tespit ederek gördükleri değerli amaçlara bomba ile taarruz etti. Av uçakları ise dört hava muharebesi yaparak üç Yunan uçağını kendi sınırları gerisine inmek zorunda bırakarak, birisini de düşürdü. 26 Ağustos 1922 günü havanın dörtte üçünün alçak bulutlarla kapalı olması ve rüzgârlı bulunmasına karşın; Sıtkı Tanman “Böyle başarılı uçuş faaliyetinin 1’inci Dünya Savaşı’nda bile hiç bir Türk hava birliğine kısmet olmadığı” değerlendirmesini yapmıştı.

Böylece bugünkü muharebelerde; Kocaeli Kümesi, 2’nci ve 1’inci Orduların müşterek taarruzları sonucunda bütün Yunan kuvvetleri mevzilerinde muharebe etmek zorunda kaldı. Yalnız Yunan ihtiyat kümesinden 7’nci Tümen’i güneye gidebilmiş, başka tümenler ise cepheye bağlanmıştı. 1’inci Ordu’nun sol kanadındaki 5’inci Süvari Kolordu’su Afyonkarahisar batısından Çayırhisar’a kadar ilerleyince, Yunanlılar batıya dönük bir cephe kurmak zorunda kaldılar.

Yunan kuvvetleri doğu, batı, güney cephelerinden üç istikametten kuşatılmaya başlandı. Kuzeyde Kazuçuran bölgesindeki kuvvetli Yunan mevzii bir Türk tümeni tarafından işgal edildi. Ancak Türk komutanlığı tasavvur edildiği üzere taarruzun birinci günü Yunan cephesini yaramamıştı.

Kaynak: Büyük Taaruzda Hava Muharebeleri, Murat Bastem, 2010