Erteleme hastalığı; kişinin yetiştirmesi gereken işleri ötelemesi, yapmaktan kaçınması ya da daima olarak ertelemesi olarak tanımlanır. Yapılması gereken işin başına oturmadan evvel son bir defa öteki bir şey yapma, harekete geçerek işi tamamlamak yerine kasıtlı ve şuurlu olarak yapılması gereken hareketten kaçınma, ağırdan alma olarak da açıklanabilen erteleme hastalığı, toplumda epeyce yaygın olarak görülür. Bu şahıslar harekete geçmek yerine kendi kendilerine mazeretler ve kaçış yolları bularak vazifelerini erteler. Bunun sonucunda iş ve okul hayatlarının yanı sıra toplumsal münasebetleri de olumsuz etkilenir. Vaktin birçoklarında, ertelemeyi seven insanların tertip konusunda büyük bir sıkıntıları olur. Birincil ile ikincil vazifeler ortasında hangisini seçeceklerini bilemezler. Kişinin yapması gereken işi, vakti, gücü ve imkanı olmasına karşın, bir ya da birkaç kere ertelemesi, işi yapmaktan kaçınması olarak tanımlanan erteleme hastalığı, kişinin günlük hayatına olumsuz tesir eder. Yapılması gereken işleri, süresiz ve sayısız olarak erteleyen şahıslar, vakti hakikat kullanamadıkları için gerek okulda, gerekse profesyonel hayatlarında zahmetlerle karşılaşırlar. İşin tamamlanması gereken vakit yaklaştıkça öfke ve gerilim düzeyleri artar. Çoğunlukla da işi yapabileceklerinden çok da yüzeysel ya da kabataslak biçimde tamamlarlar. Bunun sonucunda da gerilim düzeyleri artmaya ve öz itimatları düşmeye başlar.
Peki ertelemenin gerisinde yatan asıl neden ne? Neden erteliyoruz?
İşi gücü erteleyen beşerler bundan bir türlü kaçamazlar. Tembel olmak ile ya da öbür faktörler ile ilgisi olmayan büyük bir güç üzere üzerlerine nüfus eder.
Erteleme hastalığına sahip bireyler, ekseriyetle yapılması gereken ya da yapılması kendisinden beklenen işleri daima olarak ötelerler. Örneğin, gün uzunluğu çokça vakti olan bir kişi, ödevini ya da bitirmesi gereken bir projeyi yapacağı saati belirledikten sonra ilgili saat geldiğinde ortaya diğer bir iş sıkıştırabilir. Kişi evvelden planladığı saatte işi tamamlayamadığında tekrar planlayıp ileri bir saat belirler ve belirlediği saat geldiğinde işi tekrar erteler. Bu durum yapılması gereken iş için gereksinim duyulan vaktin azaldığı ana kadar devam eder. Kısıtlı olan vakit içinde de ödevi ya da projeyi üstünkörü ya da ayrıntılarına inmeden yaparak tamamlar. Bu durum spora yahut diyete başlama konusunda da sıklıkla görülür. Haftanın birinci günü olan pazartesiye erteleme durumu, bir döngü içinde devam eder. Bir müddet sonra alışkanlık hâline gelen bu durum, kronik erteleme davranışını ortaya çıkarır.
Kronik erteleme nasıl oluşur?
Sürekli erteleyen, ertelediği için gerilime ve kasvete girmesine karşın, bu durumu tekrar tekrar sürdüren şahıslarda görülen kronik erteleme kıymetli bir sorundur. Çocukluk çağında başlayan bu durumun altında yatan sebeplerden biri de otoriter ebeveynlerdir. Bu stil ailelerde kurallar çok sıkıdır ve bu kurallara uymak çabucak her şeyden daha kıymetlidir. Mükemmeliyetçi anne babalar, küçük yaştan itibaren daima olarak çocuklarını eleştirir. Ayrıyeten şartlı sevgi ve ilgi veren ebeveynlerin çocuklarında da erteleme hastalığı görülebilir. Bunun sonucunda çocuklar kendi iç dünyalarını düzenlemek yerine ebeveynlerinin niyetini okumayı öğrenir. Daima olarak kendini ispatlamak zorunda kalan çocuklarda performansla ilgili korkular ortaya çıkar. Küçük yaşta takdir görmek ve kabul edilmek için çabalayan bireyler, yetişkinlik periyodunda erteleme hastalığı ile baş başa kalır. Çocukluk devrinde baş kaldıramayan bireyler, yetişkin olduklarında yapmaları gereken işleri vaktinde yapmayarak bir cins reaksiyon ortaya koyarlar. Fakat bu durum kronik erteleme hastalığına sahip şahıslarda öfkeye neden olur. Son teslim tarihi olan işlere başlama fikri, keyif kaçırıcı bir aksiyon olarak görülür. Vakit daraldıkça artan gerilim ve sonluluk hâli, kişi psikolojisi üzerinde huzursuzluk ve kızgınlık üzere negatif hisleri ağırlaştırır. İşi yapmaya niyetlendiğinde motive olamayan bireyler, hareketlerini erteleyerek bir yerde hislerini ertelemiş olurlar.
Erteleme hastalığı kimlerde görülür?
Günümüz çağdaş toplumunda hayli yaygın olarak görülen erteleme hastalığı her yaş ve cinsiyetten şahısta görülür. Erteleme eğiliminde olan bireyler, etrafları tarafından savsak, rahat ve üşengeç olarak tanımlanırlar. Çoğunlukla motivasyon eksikliğinden kaynaklanan bu durumda kişi, yapılması gereken işi kıymetsiz bulur. İlgi alanı dışında yer aldığını ya da işleri ertelemesinin, marifet eksikliğinden kaynaklandığını düşünür. Yapılması gereken işi nasıl yapacağını bilememek ve kendini yetersiz hissetmek de erteleme hastalığı bulunan şahıslarda yaygın olarak görülür. Motivasyon eksikliğine ek olarak mükemmeliyetçi olmak, başarısız olmaktan korkmak, kişinin kendisine yönelik olarak yüksek standartlar belirlemesi ve kendisine ait olağan dışı beklentilerde bulunması da erteleme hastalığı bulunan şahısların ortak özellikleri ortasında yer alır. Tüm bunlara ek olarak vakit idaresi makus olan, plansız davranan şahıslarda de yapılması gereken işi daima erteleme eğilimi görülür.
Erteleme hastalığı belirtileri nelerdir?
Erteleme hastalığına sahip şahıslar, ekseriyetle yapılması gereken ya da yapılması kendisinden beklenen işleri daima olarak ötelerler. Örneğin, gün uzunluğu çokça vakti olan bir kişi, ödevini ya da bitirmesi gereken bir projeyi yapacağı saati belirledikten sonra ilgili saat geldiğinde ortaya diğer bir iş sıkıştırabilir. Kişi evvelce planladığı saatte işi tamamlayamadığında tekrar planlayıp ileri bir saat belirler ve belirlediği saat geldiğinde işi tekrar erteler. Bu durum yapılması gereken iş için gereksinim duyulan vaktin azaldığı ana kadar devam eder. Kısıtlı olan vakit içinde de ödevi ya da projeyi üstünkörü ya da ayrıntılarına inmeden yaparak tamamlar. Bu durum spora yahut diyete başlama konusunda da sıklıkla görülür. Haftanın birinci günü olan pazartesiye erteleme durumu, bir döngü içinde devam eder. Bir mühlet sonra alışkanlık hâline gelen bu durum, kronik erteleme davranışını ortaya çıkarır.
Erteleme hastalığı nedenleri nelerdir?
Kişi her işini ertelemeye başlamışsa ve bu durum günlük rutin hayatını dahi sekteye uğratıyor ise Procrastination öteki bir deyişle erteleme hastalığına sahip olduğu düşünülür. Erteleme hastalığı sebepleri ortasında şunlar yer alır:
- Motivasyon eksikliği
- Kötü vakit yönetimi
- Mükemmeliyetçilik
- Başaramama kaygısı
- Kişiliğe uygun olmayan iş seçimi
- Bilgi eksikliği
- Bitirememe kaygısı
Birçok insan, anksiyeteye dönüşebilecek olan hislerini ve gerilimi nasıl denetim edeceklerini bilemedikleri için erteleme eğilimi içerisindedir.
Stresli bir kişiliğe sahip olup, çok kolay bir halde dikkatleri dağılabilir. Projeleri hayli kapsamlı ve içinden çıkılmaz durumlar olarak görebilirler. Bu nedenle de, yapmaları gereken işleri ertelerler.
Belirli durumlarda, üzerinde uğraşmaları gereken öbür işler olduğundan bu durum kaynaklanmaz. Genel olarak, vakitlerini daha değersiz işlere harcayıp, çok büyük aciliyet gerektiren bir iş olsa dahi, vakit kaybı içerisinde olurlar.
Anksiyeteli insanların bu durumda erteleme için seçtikleri yol, aşağıdakiler üzere kendilerini kandırma ve mazeretlerdir:
“Şu an tam odaklanamıyorum, ilham gelince yarın bir bakarım.”
“Şu an kendimi âlâ hissetmiyorum. Kendimi daha düzgün hissedince bu işe tekrar bir bakacağım.”
“Şu an bitirmem gereken öteki işler var. Artık bir onlara bakayım ve kalanını sonra hallederim.”
Gördüğümüz üzere, anskiyeteli beşerler bu çok rahatsız edici durumu ortadan kaldırmak için ivedilikle bir ödül muhtaçlığı içerisindedir. Yeniden de uzun vadede, çok fazla vakit kaybedecekleri için işleri daha da kötüleştirebilirler.
Ertelemeden bahsediyorken, bu tıp bir sorunu olan insanların tıpkı vakitte büyükte bir tertip sorunu olduğunu aşikardır. Her birimiz, bize en yeterli biçimde yarayacak olan tertip şemasını aradığımız için herkesin çalışma prensibi faklıdır.
Yine de, aklımızda daha büyük kıymete sahip işleri birinci sıraya koymak her vakit için gereklidir. Erteleyebileceğimiz farklı vazifeler vardır, kimini kendimiz sonrasına planlamak için bırakırız, öbür güne saklarız ya da diğerine devrederiz.
Yine de, çoklukla başımıza gelen, özel bir değere sahip olan işleri ertelediğimizdir. Bunun yüzünden, düzgün bir formda organize olmak bizleri erteleme hastalığından korur ve vakti geldiği vakit arta kalan vaktimiz bile olabilir.
Organizasyon maharetinizi arttırmak için, önceliği olan işlere yönelmek kıymet arz eder. Bunun için Eisenhower Matriksini kullanmanızı öneriyoruz.
Bu matrikste, ehemmiyet ve aciliyete nazaran sınıflanmış dört blok vardır. Akıllı bir formda kullanım ile plana bağlı kalarak, erteleme hastalığından kurtulabilirsiniz.
Sahip olduğumuz vakti abartmak, dakik olmayan insanların bir huyudur. Makul işleri tamamlamak ismine, çok fazla vakitleri olduğunu düşünürler lakin gerçek hiçte bu türlü değildir.
Her ne kadar bu durum erteleme ile uğraş eden mazeretler ve kendini aldatma ile birlikte görülse de, erteleyen beşerler vakti abartmaya meyilli olurlar.
Örneğin, ertelemeye meraklı beşerler, birkaç işi bir iki gün içerisinde halledebileceklerine inanırlar. Tekrar de, kimi karışıklık, kuşku ya da sıkıntılar sebebi ile ellerindeki vakit büyük oranda azalır.
Bundan dolayı, muhakkak bir işi bitirmek için sahip olduğunuz vakti abartmak sizi gerilime sokar ve o işi bitirmenizi pürüzler. Ardından, ilgili iş sizin istediğiniz kalitede sona ermeyebilir. Tüm bunlar sonucunda şad kaldığınız söylenemez.
Daha evvel yapmak için gerekli motivasyonu bulamadığınız bir işi ortadan çıkarmak, daha değersiz işleri daha düzgün bir biçimde bitirmenizi sağlar. En nihayetinde, çok büyük bir evre kaydetmiş üzere hissederiz.
Tabi, ders çalışırken ‘en az sevdiğin işe ya da en az sevdiğin husustan başla‘ kelamını kesin duymuşuzdur. Hayatımızın öteki alanlarında ve işte kullanabileceğimiz zeki bir tekliftir.
Erteleme hastalığı ile nasıl başa çıkılır?
Herhangi bir işe başlayamayan ve devamlı erteleyen bireylerin bu durumla başa çıkması için yapması gerekenlerin başında kaygılarla yüzleşmek gelir. İşleri ertelemeye sebep olan durumun üzerine giderek yüzleşmek düzgün bir başlangıçtır. İşin ertelenmesine neden olan televizyon, telefon ve tablet üzere dikkat dağıtıcı objeleri, işi yapmak için planlanan vakitten 10-15 dakika evvel kapatmak, hayatta hiçbir şeyin eksiksiz olmadığını kabul etmek, vakti yeterli yönetmek için çabalamak, program ve listeler yapmak erteleme hastalığı ile başa çıkma konusunda bireye yardımcıdır. Kişi, gün içinde verimli olduğu vakit dilimlerini belirlemeli ve bu saatlerde vaktin boşa harcandığı aksiyonlardan uzak durmalıdır. İnternet ve toplumsal medya kullanımını sınırlamak da işlerin vaktinde yapılmasına yardımcıdır. Planlanan vakit içinde yapılan işe odaklanmak, belirlenen molalarda dilediğince dinlenmek ve akabinde tekrar yapılan işe dönmek, her ne kadar bu hastalığa sahip bireylere güç gelse de, kişi kendini zorlamalı ve işi yanlışsız vakitte tamamladığında kendini ödüllendirmelidir.
Siz de işleri daima erteliyorsanız ve bu durum günlük hayatınızı etkiliyorsa, klinik psikologlardan profesyonel takviye alabilirsiniz.