Ertuğrul Özkök’ün Tansu’ya Mektuplar’ı devam ediyor.
Harvard Üniversitesi’ni ziyaret eden Gazeteci Muharrir Ertuğrul Özkök, Türk Profesör Dr. Gökhan Hotamışgil ile görüştü.
Bir karaciğer hücresinin en net manzarasını elde eden grup, diyabet ve karaciğer hastalıkları ile ilgili elde edilen yeni bilgileri ve yaşanan bilimsel gelişmeleri, Ertuğrul Özkök’e anlattı.
BU 4 BİN KIRMIZI DAİRENİN İÇİNE GİRİP DOLAŞMAK İSTER MİSİNİZ
Önceki hafta dünyanın en ünlü üniversitelerinden Harvard’daydım.
Gazetecilik hayatımın en kıymetli günlerinden birini yaşadım.
Çünkü bu üniversitede heyeti “Sabri Ülker Metabolik Araştırmalar Merkezi’nde bir gün geçirdim.
Pladis İdare Şurası Lideri Murat Ülker’le birlikte bu merkezin lideri Prof. Gökhan Hotamışlıgil’den çok etkileyici bir brifing aldık.
BRİFİNG ODASINDA BİR ATATÜRK FOTOĞRAFI
Brifinge, Hotamışlıgil’in birlikte çalıştığı bütün asistanları da katıldı ve her biri çalıştığı alanla ilgili bilgi verdi.
O gün çok şey öğrendik.
O brifing sırasında bir şey dikkatimi çekti.
Brifing odasının duvarında bir pano vardı. Panonun üzerinde bize çalışmalarını anlatan asistanların fotoğrafları vardı.
Panonun en üstünde bir Atatürk portresi asılıydı.
Hotamışlıgil bir Cumhuriyet çocuğuydu…
Atatürk’ün kurduğu Cumhuriyetin, herkese açık okullarında okumuştu.
BİR KARACİĞER HÜCRESİNİN İÇİNDE DOLAŞMAK NASIL BİR ŞEY
O gün beni en şaşırtan şey, bu grubun görüntülediği bir karaciğer hücresi oldu.
Bugüne kadar bütün dünyada yapılan en yüksek çözünürlüklü manzarası olmuş bu.
Üstelik sabit bir imaj değil bu. Gerçek bir hücrenin içinde dolaşıyorsunuz. Ve bir hücrenin kompleks yapısı size şunu söylüyor.
Bu yıldızların altında daha keşfedilecek çok şey var.
Tabii insanın aklına, “Böylesine karmaşık bir yapı nasıl tasarlanır, kim tasarlar” sorusu da gelmiyor değil.
REFİK ANADOL BU HÜCREDEN BİR BİENAL SANATI ÇIKARMIŞ
Sabri Ülker Merkezi çok vizyoner bir kuruluş.
Elde ettikleri bu imgeyi, dünyadaki en tanımmış görüntü sanatkarlarından biri olan Refik Anadol’a vermişler.
Ve o da bu imgelerden yaptığı bir çalışmayı Venedik Bienalinde sergilemiş ve çok büyük ilgi görmüş.
BU TARİHİ GÖRÜNTÜ SAYESİNDE BULUNAN BİRİNCİ KIYMETLİ İLAÇ
Peki ne işe yaradı bu görüntüleme?
İlk sonucunu söyleyeyim.
Kolesterol tedavisinde yesyeni bir tedavi metodunun önünü açtı.
Şimdi de Tip 2 diyabetin devasının bulunmasında çok ileri bir etaba gelinmesine yol açtı.
Prof. Hotamışlıgil’e bu çalışmaları ile 2018 yılında Avrupa Diyabet Araştırmaları Derneği ve Novo Nordisk Vakfı tarafından “Mükemmeliyet ödülü” verildi.
Önemli bir ayrıntı…
Bu vakfın heyet üyelerinin kimileri tıpkı vakitte Nobel heyetinde de yer alıyor.
BU TARİHİ GÖRÜNTÜYÜ BU AKŞAM TV100’DE İZLEYEBİLİRSİNİZ
Hotamışlıgil’e bu ödül, “Obezite ve diyabet” üzerine yaptığı çalışmalar nedeniyle verildi.
Yani bugününü en kıymetli insanlık meselelerinden iki üçüne ilişkin çalışmalar.
Hocanın bana verdiği hücre imgelerini bu akşam TV100’deki “Cengiz ile Ahtapot” programında yayınlayacağım.
Fotoğrafını da bugün sizinle burada görebilirsiniz.
O gün Prof. Hotamışlıgil ile detaylı bir sohbet yaptım.
Şimdi o sohbetin birinci kısmını sizinle paylaşıyorum.
İkincisi de yarına…
BUGÜNE KADAR DOKU SEVİYESİNDE ELDE EDİLMİŞ EN YÜKSEK ÇÖZÜNÜRLÜKLÜ GÖRÜNTÜ
EO: Hocam ekranda gördüğümüz bu imaj bir çizim mi, yoksa gerçek bir karaciğer hücresi mi?
“Burada gördüğünüz tüm hücre içi moleküler yapılar gerçek, yalnızca renkler hayal eseri. Bugüne kadar doku seviyesinde elde edilmiş en yüksek çözünürlüklü imaj.”
(*) Nasıl elde ettiniz bu imgeyi?
“Bunu elde edebilmek için birbiri arkasına yapılan nanometre (yani bir santimetrenin 10 milyonda biri) incelikte on binlerce kesitin işlenmesi ve manalandırılması gerekiyor. Bu bilgi 40 terabayttan fazla hacimde. Bir ortaya gelip işlendiğinde hücre içinin 3-boyutlu yapısını bir ortaya getirebiliyor, hatta bu yapıların içinde moleküler bir seyahat yapabiliyoruz. Bu bilgiler geçen ay yaptığımız çok değerli bir yayınımızda açıklandı.”
ŞU 4 BİN KIRMIZI DAİRE BİZE BAKTERİLERDEN KALAN MİRAS
(*) Mesela şu kırmızı halkalar ne?
“Onlar mitokondriler. Hücrenin içinde organellerden (yani özelleşmiş faaliyetler gören küçük organcıklardan), bize bakterilerden miras kalmış bir yapı. Güç ve oksijen tüketen her organizmada olması gereken bir şey. Motoru yani. Bir karaciğer hücresinde sayıları 4000’e ulaşabilir. “
BU BİR HAYVAN HÜCRESİ ANCAK YAKINDA İKİ İNSAN HÜCRESİNİ DE GÖRÜNTÜLEYECEĞİZ
(*) Pekala insan hücresi mi?
“Hayır burada çalıştığımız farelerden elde edilmiş dokudaki hayvan hücresi. Lakin yakın vakitte insan karaciğer hücresinin de manzarasını alacağız. Şu an merkezimizde Barselona’dan bir karaciğer uzmanı konuk bilim insanı olarak çalışıyor ve bize bu emel ile katıldı. İki beşerden yağlanmış karaciğer örneği aldık ve bunların olağan sağlıklı doku ile birlikte incelemesine başlayacağız. Bunun ardından planladığımız daha detaylı çalışmalar da var ve burada Türkiye’deki meslektaşlarımız ile de ortak çalışmalarımız olacak.”
KARACİĞER HASTALIĞI GERİ DÖNDÜRÜLEBİLECEK Mİ
(*) Karaciğer yağlanması ve siroz konusunda neredeyiz?
“Bilimsel olarak çok süratli ve değerli gelişmeler oluyor. Fakat kliniğe geçiş açısından şimdi çok düzgün bir yerde değiliz. Maalesef geçtiğimiz sene alanda değerle beklenen kimi klinik deneylerin son etapları olumlu neticelenmedi (bunlar bizim merkez ilgili olan çalışmalar değil). Daha devam eden pek çok çalışma var lakin hala çok açık olan ve çok kıymetli bir alan var. Düzgün olan şu. Hastalığın düzenekleri ve gidilecek yol konusunda oldukça ağır bilgi sahibiyiz. Uygulamaya geçiş süreçleri de yeni teknolojilerin devreye girmesi ile giderek hızlanıyor.”
(*) Şöyle diyebilir miyiz? Teorik olarak bunun tedavi edilebileceğini biliyoruz.
“Tabi ki diyebiliriz. Çok mümkünlük var. Bizim de önümüzdeki on sene önceliklerimiz kliniğe geçiş çalışmalarına öncelik verecek. Biraz evvel konuştuğumuz moleküler mimari ile ilgili yayında da çok çarpıcı yeni bir metabolik denetim düzeneği ortaya çıktı ve yepisyeni müdahale yollarının önünü açabilecek öngörüler getirdi. Bunun dışında da karaciğer yağlanması üzerine kullanmayı amaçladığımız ve daha ileri seviyelere ulaşmış iki ilaç programımız daha var.”
TİP 2 DİYABETTE İKİ HAFTA EVVEL YENİ BİR İLAÇ ONAYLANDI
(*) Tip 2 Diyabette ne durumdasınız?
“Bu alanda çok değerli ilerlemeler var. Bunlar içerisinde en kıymetli küme genel olarak GLP benzerleri olarak isimlendirilen ilaç gurubu. Mesela birkaç hafta evvel yeni ve aktifliği yüksek bir ilaç daha onaylandı. Bunlar yeniden emsal düzenekler üzerinden çalışan daha aktif yahut ikili ilaçlar. Burada iki noktanın altını çizmek lazım. Birincisi bu ilaçlar şişmanlık üzerinde de manalı aktiflik gösteriyorlar. İkincisi de, iğne ile verilen formların her gün değil fakat 2 yahut 4 haftada bir uygulanacak şekilde olması. Tabi bunların ağızdan alınan alternatifleri de olacak, hatta birisi için bu şu an bile mümkün. Yani çok daha tesirli bir seri yeni ilaç çıkıyor.”
İNSÜLİN İĞNESİ OLMADAN DİYABET TEDAVİSİ DEVRİ AÇILIYOR ARTIK
(*) Nasıl kullanılacak bu ilaçlar? Yani beşerler her gün insülin iğnesi kullanmaktan kurtulacak mı?
“Zaten şu andaki görüş Tip 2 diyabet için insülin tercihini en sona bırakmak tarafında. Tip 2 diyabet tedavisinde insülin uygulamalarından uzaklaşılıyor artık. Bende bu halde düşünüyorum.”
TİP 1 DİYABET AİLEDEN BAĞIMSIZ NASIL GEÇİYOR KONUSU AYDINLANIYOR
(*) Pekala Tip 1’de durum ne? Yani aileden genetik olarak geçen diyabette?
“Tip 1 diyabet için insülin tedavisinin şu an alternatifi yok. Lakin bu hastalık için de çerçeve süratle değişmeye başladı. Bunu da 3 başlıkta özetleyebiliriz.
Birincisi şu?
Hem kan şekeri takibi hem de insülin tedariki konusunda otomatikleşmiş ve iğne yükünü hafifletip, daha sağlıklı kan şekeri denetimi yapmak, yeni aygıtlar ve insülin ile mümkün hale geldi. Bu uygulamalara herkesin ulaşması için de kıymetli bir global çaba var. İnsülin bile şimdi tüm Tip 1 diyabet hastalarının ulaşabileceği bir formda tedarik edilemiyor ve bu kıymetli bir eşitsizlik sorunu yaratıyor.”
İKİNCİ GELİŞME BETA HÜCRELERİ İLE TEDAVİ
(*) Pekala insülin sorunun tabanına inmek mümkün olacak mı?
“Evet ikinci olarak oraya geliyorum.
Bence, Tip 1 diyabet için en kıymetli dönüşüm insülin üreten beta hücrelerinin üretilmesi ve nakli konusundaki gelişmelerden gelecek. Bu mevzuda geçtiğimiz sene çok değerli gelişmeler oldu ve kliniğe geçiş süreci başladı. Birden fazla şirket ve araştırma gurubu hem beta hücrelerinin kök hücre teknolojileri ile çoğaltılması hem de beşere nakli konusunda değerli ilerlemeler kaydetti. Bu tabi çok güç bir alan ve her şey bitti artık bu mevzu çözüldü diyemeyiz. Fakat ben eninde sonunda bunun olacağı konusunda son derece optimistim.”
BAZI BEŞERLER İNSÜLİN SALDIRISINA NASIL DAYANIYOR: SIRRI FABKİN HORMONU
(*) Hocam birtakım beşerler niçin diyabet oluyor, diğerleri neden olmuyor?
“Üçüncü gelişme de işte bu noktada oluyor.
Daha yeni farkına varılan ve üzerinde bizimde ağır olarak çalıştığımız bir alan var. Şimdiye kadar Tip 1 diyabet üzerine geliştirilmeye çalışılan ilaçların çok büyük çoğunluğu bu beta hücrelerinin vefatından sorumlu immün(bağışıklık) sistemler üzerine ağırlaştı ve maalesef bu alan beklenen sonuçları sağlayamadı. Lakin bu süreçte kimi şahıslarda immün sistemin şiddetli taarruzlarına karşın beta hücrelerinin direnebildiği ve faaliyetlerini sürdürebildiği ortaya çıktı. Bu da Tip 1 için yesyeni bir yaklaşım ortaya çıkmasına sebep veriyor, o da beta hücrelerini korumak. Bu hem bedenin içerinde doğal olarak bulunan hem de nakledilecek olan hücreler için büyük değer taşıyor. Bizim Sabri Ülker Merkezinde yeni tanımladığımız Fabkin hormonu bunun çarpıcı bir örneği. Bu hormon üzerinden beta hücrelerini immün hücum altında iken bile uzun mühlet korumak mümkün. Daha evvel yapmış olduğumuz bir öbür çalışmada şu an insanlarda klinik test kademesine gelmiş durumda ve Columbia Üniversite’sinde süren bir çalışma mevcut.”
KİMİN DİYABET RİSKİ VAR BİLİYORUZ LAKİN BEKLEMEK ZORUNDAYIZ
(*) Kimin diyabet olacağı evvelden bilinebilir mi?
“Tip 1 diyabette risk gurubunda olanlar artık evvelce belirlenebiliyor ve bu çok yüksek bir doğruluk oranında yapılabiliyor. Fakat şu an bu şahıslara yapılabilecek rastgele bir müdahale mevcut olmadığı için, maalesef diyabetin ortaya çıkmasını beklemek dışında bir şey yapılamıyor. Bizim değiştirmek istediğimiz en değerli uygulamalardan biri bu meseleye bir tahlil üretmek. Benim kanaatim, hastalığın ortaya çıkışının kısmen yahut büsbütün engellenebileceği istikametinde.”
YARIN:
HOCAM BİR HAP ALIP İSTEDİĞİMİZ KADAR YİYECEK VE İÇEBİLECEK MİYİZ
(*) Alkolü sevenler, yemeği sevenler için karaciğer yağlanmasına ve obeziteye karşı bir çelik yelek bulundu mu?
(*) Kronik hastalıklarda, yani solunup yolu, kalp üzere hastalıklarda son durum nedir? Bu hususta umut verici gelişmeler var mı?
(*) Kanser tedavisinde son 1 ayda hangi çok büyük gelişmeler oldu? Hangi kanser tiplerinin tedavisinde büyük gelişme var.
(*) İlaç firmaları Covid’e karşı aşıyı nasıl oldu da bu kadar süratli geliştirebildi?
(*) İlaç üretiminde bir ihtilalin eşiğinde miyiz?
Ertuğrul Özkök