Bosna Hersek’te Yüksek Temsilci Christian Schmidt’in, ülkedeki siyasalların 4 aydır üzerinde anlaşamadığı seçim yasasını “Bonn yetkileri” sayesinde siyasalların isteğini almadan “dayatmaya” hazırlandığına dair medyaya sızan bilgiler, günden güne katlanarak Bosna Hersek’te yeni bir krizin çıkmasına yol açtı.
Seçim maddesine ait bugün yarın açıklama yapması beklenen Schmidt, 10 gündür sessizliğini bozmazken, Boşnakların haklarını elinden alındığını sav eden yeni seçim yasası hem büyük reaksiyon çekti hem de binlerce kişinin başşehir Saraybosna’da toplanmasına neden oldu.
YENİ SEÇİM YASASI NEYİ ÖNGÖRÜYOR?
Schmidt’in 2 Ekim’de yapılacak seçim öncesi Bosna Hersek’te dayatmaya hazırlandığı tez edilen seçim yasasının, ülkedeki iki entiteden biri Bosna Hersek Federasyonu’nu (FBIH) kapsayacağı tabir edildi.
Buna nazaran, 2013’teki son nüfus sayımı baz alınarak FBIH’teki rastgele bir kantonda bir etnik küme toplam entite nüfusunun yüzde 3’ünün altında ise o kantondan FBIH Halklar Meclisine milletvekili seçilemeyecek.
Mevcut durumda her 10 kantonun bir Boşnak, bir Sırp ve bir de Hırvat üye çıkarma hakkı bulunurken, yeni düzenlemeyle bir kantondaki Boşnak, Sırp ya da Hırvat nüfusu yüzde 3’ün altında ise o kantondan kelam konusu etnik kümeye ilişkin temsilci çıkmayacak.
Bosna Hersek’te 2013’teki son nüfus sayımı bilgilerine nazaran, FBIH’te Boşnakların oranı yüzde 70’in üzerinde olarak tabir edildi.
Schmidt’in “dayatmaya” hazırlandığı argüman edilen yeni yasa ise yüzde 22 nüfusa sahip Hırvatların, entitedeki neredeyse tüm denetimi ele geçirmesini öngörüyor.
Bosna Hersek’in öteki entitesi Sırp Cumhuriyeti’nde (RS) de Boşnakların azınlık olduğu ve idarede kelam sahibi olmadıkları bilinirken, yeni düzenlemeyle kendi ülkelerinde Boşnakların kelam hakkının yok edilmesi planlanıyor.
Bu ortada, Bosna Hersek’in nüfusu, 2013’teki son sayıma nazaran 3 milyon 531 bin 159. Nüfusun yüzde 50,11’ini Boşnaklar, yüzde 30,78’ini Sırplar, yüzde 15,43’ünü Hırvatlar ve yüzde 3,68’ini ise başka etnik kümelere ilişkin vatandaşlar oluşturuyor.
Bu dağılım FBIH’te yüzde 70,04 Boşnaklar, yüzde 22,4 Hırvatlar ve yüzde 3,6 Sırplar olarak kaydedilirken, RS nüfusunun yüzde 81,51’ini Sırplar, yüzde13,99’unu Boşnaklar, yüzde 2,4’ünü de Hırvatlar oluşturuyor.
SCHMİDT, AÇIK BİR HALDE HIRVATLARA TAKVİYE OLUYOR
Yeni seçim yasası ayrıyeten, ırkçı kimliğiyle bilinen Hırvat Demokrat Birliğini (HDZ) FBIH’te hükümetin kurulmasında kilit faktör haline getirecek.
HDZ, gelecek periyotta, tıpkı bir evvelki devirde olduğu üzere, FBIH lider ve yardımcıları seçiminden anayasa mahkemesi üyelerinin atanmasına kadar birçok şeyi engelleyebilecek.
Açık bir formda Hırvatların işine yarayan yeni yasa, ülkede üçüncü bir entitenin önünü de açtığı için Boşnaklar tarafından büyük reaksiyon topladı.
Boşnaklar, yeni yasaya ait ayrıntılar paylaşıldıkça haklarını korumak için pazartesi akşamı Yüksek Temsilcilik Ofisi (OHR) önünde toplandı. Başkentte 7 binden fazla kişinin toplandığı protestoyu ülkedeki Demokratik Hareket Partisi (SDA), Toplumsal Demokrat Parti (SDP), Demokrat Cephe (DF), Bizim Parti (NS) ile Halk ve Adalet Partisi (NiP) de destekledi.
Yerel medya, Schmidt’in bir yandan Bosna Hersek’te devam eden protestolar öteki yandan Hırvatlar tarafından yapılan baskı nedeniyle “iki ateş” ortasında kaldığı tabir edilirken, resmi açıklamayı da bu nedenle yapmadığı belirtildi.
Schmidt’in dayatacağı sav edilen yeni seçim maddesine İngiltere ve ABD dayanak verirken, Barış Uygulama Kurulu (PIC) üyeleri ise karşı çıkıyor.
HIRVATLAR, BOŞNAKLARI SAVUNAN KOMSİC’İN SEÇİLMESİNİ KALDIRAMADI
Bosna Hersek’te 1992-1995’teki savaşı sonlandıran Dayton Barış Antlaşması gereği ülkede Boşnak, Hırvat ve Sırp üç kurucu halk bulunuyor.
Cumhurbaşkanlığının biri Boşnak başkası Hırvat halkından olmak üzere iki üyesi, ülkenin iki entitesinden biri olan FBIH’teki vatandaşlar tarafından, üçüncü üye ise Sırp Cumhuriyeti entitesinde yaşayan vatandaşlar tarafından seçiliyor.
Bosna Hersek Devlet Başkanlığı Hırvat Üyesi Zeljko Komsic’e karşı kaybeden Hırvat Demokrat Birliği Bosna Hersek (HDZ BIH) önderi Dragan Covic, Komsic’in Bosna Hersek Federasyonu’ndaki Boşnakların oylarıyla seçildiğini sav ederek ülkede yeni bir seçim yasası ıslahatı talebinde bulundu.
Bosna Hersek’in başşehri Saraybosna’da, Avrupa Birliği (AB) delegasyonu eşliğinde başlatılan seçim yasası ıslahatı müzakereleri, Boşnak ve Hırvat partileri ortasında uzlaşı sağlanamadığı için sonuç alınamadan sona erdi.
Ülkede en son 2018’de yapılan seçimde Boşnaklar için uğraş eden Komsic, oyların yüzde 49,4’ünü alarak seçimi kazandı. Rakibi Covic ise oyların yüzde 38,6’sını alarak Komsic’in gerisinde kaldı.
BOSNA HERSEK’İN KARMAŞIK SİYASİ YAPISI
Bosna Hersek’te 1992-1995’te yaşanan savaşı sonlandıran Dayton Barış Antlaşması’nın getirdiği karmaşık siyasi yapının yanı sıra ülkede yeniden Dayton ile oluşturulan OHR gereksinim durumunda yasa çıkartabilecek yetkiye sahip.
OHR, milletlerarası toplum ismine Bosna Hersek’te barış muahedesinin uygulanmasını denetliyor. Yüksek Temsilcilik tıpkı vakitte ülkede faaliyet gösteren memleketler arası kurumların etkinliklerini koordine ediyor.
Birleşmiş Milletler’e her yıl Bosna Hersek’teki gelişmeler ve meselelerle ilgili rapor sunan Yüksek Temsilci, “Bonn yetkileri” olarak bilinen geniş yetkilere sahip. Yüksek Temsilci, Devlet Başkanlığı Kurulunun üyeleri dahil olmak üzere ülkede barışın uygulanmasına pürüz olan bireyleri misyondan alabiliyor, gereksinim durumunda yasa çıkartabiliyor.
Dayton’a nazaran, Bosna Hersek nüfusunun büyük çoğunluğunu Hırvat ve Boşnakların oluşturduğu FBIH ile Sırp nüfusun ağır olduğu RS entitelerinden ve özel statüye sahip Brcko Bölgesi’nden oluşuyor. FBIH entitesi de her birinin kendi hükümeti ve meclisi bulunan 10 kantondan meydana geliyor.
Devletin en üst makamı olarak da Boşnak, Sırp ve Hırvat üç üyeden oluşan Devlet Başkanlığı Kurulu belirlendi. Dört yıllığına halk tarafından seçilen kurul üyeleri, dönüşümlü olarak sekiz aylığına “konsey başkanlığı” yapıyor. Kurulun Hırvat ve Boşnak üyeleri, FBIH’de yaşayanlar, Sırp üye ise RS’de yaşayanlar tarafından seçiliyor.
Boşnak Sefik Dzaferovic de Bosna Hersek Devlet Başkanlığı Kurulunun başkanlığını yapıyor.