Borsa İstanbul’da yaşanan sert düşüş gözleri buraya çevirdi. Oğuz Oyan hususa ait Sol Haber’deki yazısında “Geçen salı (13 Eylül) saat 11:00’de Flash Haber’de Fatih Ertürk ile ekonomiyi yorumlarken, Borsa İstanbul’da (BİST) endekslerin son vakitlerde çok süratli yükseldiği üzerinde durmuştuk. Ertürk, ‘Türkiye Varlık Fonu’nun (TVF) sav edildiği üzere bunda rolü olup olmadığını’ sormuştu. BİST’te süreç gören paylardaki şişmenin manipülatif özellikler taşıdığının hayli açık olduğunu, bunun için TVF’nin müdahalesine gereksinim olmadan da (ama kamu bankalarının TVF bünyesi altında olduğunu da ihmal etmeden) bir kadro büyük oyuncuların borsayı yukarı-aşağı yanlışsız yönlendirebilecek güçte olduğunu belirtmiş ve aşağıdaki paragrafta da aktardığım dengesizliğe değinmiştim. Bu şişmeyi bir çöküntünün izleyeceğini ve bunun çok yakın olduğunu da eklemiştim. Çok fazla beklemek gerekmedi: Tıpkı gün öğlenden sonra BİST-100 yüzde 6 oranında paha yitirerek adeta çöktü” dedi.
BORSA YÜZDE 3’ÜN ELİNDE
Borsa İstanbul yüzde 3’ün elinde tuttuğunu söz eden Oğuz Oyan şunları yazdı:
“Şimdi ‘dengesizliğe’ ait sayılara bakalım: BİST’teki 2,6 milyonu aşkın yerli borsa yatırımcısının yalnızca 64 bini yani yüzde 2,4’ü 1 milyon TL’nin üzerinde bir portföy büyüklüğüne sahip. Bu azınlık, yerlilerin elinde bulunan toplam portföy büyüklüğünün yüzde 85’ini temsil ediyor (834 mr. TL/992 mr. TL). Sayıları 14 binin altına gerilemiş (ki bunların yarısı da ‘bıyıklı yabancılar’) ve yıl başından bu yana süren çıkışlarla (son haftalardaki girişlere rağmen) fon büyüklüğü küçülmüş bulunan yabancılar ise 496 milyar TL’lik bir pay senedi portföyüne sahip bulunuyor. Toplarsak, sayıları (64+14=) 78 bini bulan büyük yerli ve yabancı yatırımcılar, BİST’te süreç gören ve piyasa bedeli toplam 1,5 trilyon TL’ye varan pay senetlerinin 1,34 tr. TL’sini temsil ediyor. Özetle, BİST’teki oyuncuların yüzde 3’ü borsada süreç gören payların yüzde 90’ını denetim etmektedir.”
HaberTürk müellifi Rahmi Ak ise Borsa İstanbul’da yaşanan sert düşüşün nedenlerini yazısında şöyle sıraladı:
“1-Pandeminin tüm dünyaya ikramı yüksek enflasyon Türkiye’de kendini başka ülkelere nazaran çok daha fazla hissettirirken iktisat idaresi faizleri yükseltme yerine düşürme yoluna gitti. Bu durum Türk Lirası mevduat tutanları paralarını enflasyon karşısında eriterek cezalandırırken dövizde de yüksek oynaklığı beraberinde getirdi. Lakin başta Kur Muhafazalı Mevduat olmak üzere iktisat idaresi ve Merkez Bankası’nın aldığı bir çok tedbir iktisatta kriz manasına gelebilecek kurdaki yükselişi 18 lira seviyesinde tutmayı şimdilik başarmış durumda. Başta Rusya olmak üzere çeşitli ülkelerden yapılan rezervleri artırıcı istikametteki muahedeler da bu seti güçlendiriyor. Öteki yandan iktisat idaresinin seçim de yaklaşırken kurdaki yükselişi frenleyemez ise enflasyonun daha büyük sıkıntılar yaratmaması için elinden geleni yapacağını kestirim etmek de sıkıntı değil. Faiz yoksa dövizden de kazanılmayacaksa geriye tek seçenek kalıyor: Borsa. Hazine ve Maliye Bakanı Nurettin Nebati de bu durumu lisana getirdi. Vatandaşın borsaya yatırım yaparak kazanacağına dair açıklama yaptı.
2- Üstteki gerçeklerden yola çıkan borsanın büyük oyuncuları ise ellerinde büyük paralar olmasa bile kendi kendini besleyen bir sistem kurdular. Bu sistemi kurarken başta Varlık Fonu olmak üzere devletten takviye aldıkları da söyleniyor fakat çabucak belirtelim bu bilgi yalnızca dedikodu olarak ortalıkta dolaşıyor. Bölüm olarak da yabancı yatırımcıların Borsa İstanbul’dan çıkmaları nedeniyle fiyatları epeyce düşük olan (bazı bankalarda defter pahasının üçte biri kadar) bankacılık seçildi. Yani esasen alınan paylar de kıymetli değil ucuzdu. Pekala sistem nasıl kuruldu? Onu da hususlar halinde anlatalım.
a-İsim olarak borsanın en eski oyuncularının da ortalarında bulunduğu yatırımcılar kamu bankaları ve özel bankalar ile bir kaç gerçek dal şirketinin paylarında Vadeli Süreçler Piyasası’nda (VİOP) süreç yapmaya başladı. Bu piyasada vadeli olarak aldığınız payın tüm karşılığını değil pay senedine nazaran yüzde 10 ile 15 lira ortasındaki fiyatı nakit teminat olarak yatırıyorsunuz. Borsada pay fiyatı düşerse teminat tamamlanıyor pay fiyatı yükselirse teminat fazlası oluşuyor. Borsada pay senedi 1 arttığında VİOP’da 10 lira kazanıyorsunuz.
b-Buna rağmen oyuncular ellerindeki para ile Borsa İstanbul’da (spot piyasa) tıpkı payları satın alıyor. Olağan bununla da yetinilmiyor eşe dosta da pay aldırılıyor. Böylelikle spot piyasada payların fiyatı yükseliyor. Pay fiyatı yükseldikçe öbür yatırımcılar da bu harekete katılıyor.
c-Hisse fiyatları Borsa İstanbul’da yükseldikçe VİOP’ta teğe 10 kazanılıyor ve yatırılan teminat fazla geliyor. Yani teminat fazlası meydana geliyor. Artan bu teminatı olan yatırımcılar bu meblağı yeniden borsada spot piyasada birebir paylara yatırıyor. Bu süreç sonucu aracı kurumların bu yatırımcıya verdiği kredi hacmi de artıyor. Daha fazla kredi de yeniden daha fazla pay almak ve pay senedi fiyatının daha fazla yükselmesi manasına geliyor. Yükseliş bu türlü birbirini besleyen sistem içinde sürüyor.
13 TAVAN YAPAN PAY OLUR MU?
Son operasyon ile bir kamu bankasının payı bu sistem ile 13 tavan yaptı. Başka paylarda de benzeri tırmanışlar oldu. Bu durum bankacılık endekisini yüzde 150 ve borsayı da yüzde 59 üst taşıdı. Pekala son hafta ne oldu?
3-Oyuncuların en büyük desteği bu sistem ile payların piyasada alınıp satılan kısmının büyük kısmını ele geçirmiş olmalarıydı. Yani yükselen paylar karşısında satıcı artık kalmamıştı. Bu nedenle pay fiyatı yükseldikçe VİOP’tan elde edilen teminat fazlası ile el atılan paylarda tavanlar sürdürülüyordu.
AKBANK BAŞLATTI
Kurulan sistemi bozan ise Akbank çalışanları sandığının yaptığı yaklaşık 150 milyon lira fiyatındaki Akbank payı satışı oldu. Bu kurumsal satışı gören yatırımcılar zati süratli yükseliş nedeniyle her an geri dönüş beklerken paniğe kapıldı ve satışlar başladı. Daha evvel pay almak için sıraya giren yatırımcılar bu kere birebir paylarda satış için sıralandı.
4-Bu durum makinenin bu kere aksine işlemesini sağladı. Yani evvelden pay fiyatı yükselirken oluşan fazla teminat bu sefer açığa dönüştü. Aracı kurumlar yatırımcılardan VİOP’ta teminat açığını tamamlamalarını istedi. VİOP’tan kazandığını spot piyasada pay senedine yatıran yani elinde kâfi nakdi olmayan yatırımcılar da borsada paylarını satmak zorunda kaldı. Yahut aracı kurumlar bu yatırımcıların paylarını satarak teminat açıklarını tamamlamaya başladılar. Bundan sonraki süreçte de teminatların günü ve vaktine nazaran ya yatırımcılar nakit bulacak yahut payları satılacak.
(…)
Son olarak olup bitene Sermaye Piyasası Heyeti’nin (SPK) seyirci kalması büyük reaksiyon topluyor. Birtakım paylarda yüzde 2-3 yükselişlerde şirketten açıklama isteyen SPK bu hareketler olurken bankalardan rastgele bir bilgi istemedi.”