Kadir Işık
Bohumil Hrabal, bir vakitler ülkesinde kitapları yasaklanan, yirminci yüzyılın en kıymetli Çek müellifleri ortasında gösteriliyor. 1997 yılında ölen müellifin ömrü, ülkesinin çalkantılı vakitlerine denk geliyor; savaşın, işgallerin ve ayaklanmaların olduğu yıllar. Hastane penceresinde güvercinleri beslerken düştüğü ya da atladığı, intihar ettiği iddia ediliyor. Hayatı hakkında okumalar yaparken farklı, muhalif ve öfkeli bir adam olduğunu düşündüm, tıpkı vakitte bütün ideolojileri reddeden politik bir kişilikti.
II. Dünya Savaş’ını ve sonraki işgallerin ülkesinde yarattığı çürümeyi, çözülmeyi ve yabancılaşmayı romanlarının odağına taşıdı. Notos Kitap etiketiyle yayımlanan ‘Yetişkinler ve İleri Seviyede Öğrenciler İçin Dans Dersleri’, Hrabal’ın yazı usulünü ortaya koyan kıymetli yapıtlarından biri. Roman, üzerinde durmadığımız, görmezden geldiğimiz birçok olayı, kişiyi makul bir seviyeye çıkarırken, önemsediğimiz, aklımızda büyüttüğümüz birden fazla şeyi de sıradanlaştırıyor.
“Gerçek bir toplama kampıydı ordu, fakat o tabip binbaşı, babası noter olan, o kadar kibirliydi ki misyon başındayken gezmeye çıkmış hoş kızlar üzere çalım cet ata yürürdü, günün birinde başına bir talihsizlik geldi, bir asker öbür bir askeri vurmuş ve annesinin ona gönderdiği parayı çalmış, meyyitin ağzına da içki dökmüş, binbaşı o zavallı meyyit delikanlıyı cezalandırmak için çizmeleriyle tekme tokat dövmüş, zira misyon başında sarhoş olduğunu sanmış…” Binbaşının mahpusu boylaması, havluyla kendini asması, annesinin oğlunu rüşvetle kilise mezarlığına gömdürmesi, sonrasında hususun istasyon şefine, onun yetiştirdiği hindilere, tüylere, hindi etinin etrafa saçılmasına ve bu türlü devam edip giden bir metin, okur olarak kısa müddette anlatıcının niyetlerinde yol alıyoruz. Hrabal’ın husustan hususa sıçrarken okurun dikkatini canlı tutması, zihnini dağıtmadan olayları aktarması müziksel bir ritim oluşturuyor.
Yetişkinler ve İleri Seviyede Öğrenciler İçin Dans Dersleri, Bohumil Hrabal, Tercüman: Elif Gökteke, 106 syf., Notos Kitap, 2022. Adını bilmediğimiz anlatıcı, devrin baskıcı argümanlarına gördüğü düşlerle, düş yorumlarıyla, takıldığı birahanelerde şahit olduğu, dinlediği olaylar üzerinden okuruyla sohbet edercesine yol alıyor. Okuru bir yerden apayrı bir yere götürürken ortada oluşan uzak ara bir anda kapanıyor, geçişler sert, olaylar her ne kadar kıymetli görünse de birkaç satırda sıradanlaşıyor. Anlatıcı bir antikahraman, Hrabal’ın bir kahramana gereksinimi yok. Aslında kimsenin yok, aptallar hariç, onların her vakit bir kurtarıcıya ihtiyacı vardır.
İronik anlatım üslubu ister istemez okuru gülümsetiyor. “Bir gece bizim papaz, kilisesinde bir adamı bir kız çocuğunun ırzına geçerken yakalamış, evvel zangoç zannetmiş lakin sonra zabıt tutmak zorunda kalmış, bölgede örf ve adetlerin yozlaşmasıyla uğraş için dört futbolcu gönderdiler bizim buraya, daha doğrusu gönderilen misyonerler cübbeleri ve ip nesilleriyle futbolculara benziyorlardı…” Ahlak, din, İsa, savaş, evrim ve birbiri gerisine akan birçok hususa değiniyor, ağır anlatımıyla metni üst seviye bir anlatı haline getiriyor Hrabal. Her ne kadar kelamını ettiği olaylar ortasında bir bağ yokmuş üzere görünse de aslında derinlerde her şeyin birbiriyle alakalı olduğu ortada.
‘Dans Dersleri’, okuru sahneye çıkarıyor. Nerede biteceği muhakkak olmayan noktasız bir metinden oluşuyor ve kitabın son sayfasına konan üç noktayla okuru, durmaksızın devam eden bir romanın içine yerleştiriyor. Durduğumuz yerde tekrar başlamamız anlamsız zira her satır güya bizimle, okurla ilerliyor ve her sayfada farklı bir kıssayla karşılaşıyoruz.
Anlatıcının her şeyi birebir anda gösterme eforu, var olma serüveni, hayallerde, birahaneler ve askeri ortamlarda dolaşması, aslında şu hayatta ciddiye alınacak hiçbir şeyin olmadığının ipuçlarını veriyor bize. Ancak gerçeklerle karşılaştığında bilinenin uygulama alanı zorlaşıyor. Bilgi, birden fazla vakit zihinde taşınan bir tartıdan öteye geçmiyor. Hrabal, niyetlerimize kelam geçiremediğimizi, bir yerlerde yanlış kodlandığımızı ya da yetiştirildiğimizi hissettiriyor. Metnin mizah gücü yüksek, münasebetiyle muharririn derinlerinde büyük acılar olduğunu düşünmeden edemiyorum.
‘Dans Dersleri’ni okurken aklıma benzeri fakat birebir olmayan, severek okuduğum birçok kitap geldi, yeniden de Hrabal’ı hiçbirine benzetemedim. Ayrıyeten Elif Gökteke’nin kusursuz çevirisi, metnin hissini hissetmemizi kolaylaştırıyor. Romanın akıcılığına çevirmenin katkısını ve yetkinliğini göz gerisi edemeyiz.
‘Yetişkinler ve İleri Seviyede Öğrenciler İçin Dans Dersleri’, ince, tek oturuşta okunan, üzerine uzun vadede düşünülmesi gereken kitaplardan, tekrar okunası kitaplar ortasına bıraktım…