Omurganın her iki tarafında fasulyeye benzeri hali olan böbrekler atık eserleri kandan uzaklaştırmakla vazifelidir. Temizlenen kan daha sonra bedene geri aktarılırken atık eserler idrar yoluyla bedenden atılır.
Kanın temizlenmesi esnasında mineral ve tuzlardan oluşan sert tortular böbrek taşlarını oluşturmaktadır. Renal lithiasis yahut nefrolitiyazis denilen böbrek taşları tek böbrekte oluşabileceği üzere her iki böbrekte de görülebilmektedir.
BÖBREK TAŞI BELİRTİLERİ NELERDİR?
Böbrek taşları ekseriyetle üreter yani idrar yoluna girdikleri periyotta belirti vermektedir. Böbrek taşları düşürülürken üreterde yaptıkları tıkanıklık sebebiyle şiddetli ağrı oluşturur. Lakin birtakım küçük böbrek taşları hiçbir belirtiye neden olmadan idrar yoluyla atılabilmektedir.
-Böbrek taşı belirtisinin başında şiddetli ağrı gelmektedir. Ağrı böbrek bölgesinde, sırtta, kaburgaların altında, alt karın bölgesinde ve kasıklarda görülebilmektedir. İdrar yaparken ağrı ve sık idrar hissi yaşanabilir. Ağrı dalgalar halinde ve yoğunluğu değişen halde hissedilebilir.
-İdrar renginde ve kokusunda değişiklikler olabilir.
-Mide bulantısı ve kusma olabilir.
-Sürekli idrara çıkma hissi olabilir yahut olağandan daha fazla idrara çıkılabilir. İdrara çıkma sayısında artış olmasına karşın idrar ölçüsünde azalma görülebilir.
-İdrar sırasında yanma hissi.
-Böbrek taşı enfeksiyona neden olduysa idrar rengi bulanıklaşır ve yoğunlaşır. Ateş ve üşüme-titreme görülebilir.
Böbrek taşı idrar yollarını tıkayarak idrarın bedenden atılmasında sorunlara yol açabilir. Böbrek taşının idrar yolunu tıkadığı bireylerde ilerleyen devirde böbrek işlevini kaybeder ve çift taraflı ise böbrek yetmezliği gelişebilmektedir.
BÖBREK TAŞI NEDEN OLUR?
İdrarda pek çok farklı atık bulunur. Bu atıkların az ölçüde sıvı içinde ağırlaşması hâlinde, atıklar giderek kristalize hâle gelir ve bu durum da böbrek taşlarının oluşumuna sebebiyet verebilir. Çoğunlukla bu atıklar idrarla birlikte atılır ve taş oluşumu gerçekleşmez. Lakin, risk faktörlerinin varlığında ve sıvı alımının gerekenden az olduğu durumlarda, böbrek taşlarının oluşumu hızlanır ve taşlar bir noktadan sonra idrar yolundan geçemeyecek büyüklüklere ulaşabilir ve hatta idrar yolunu tıkayabilir. Bu taşları oluşturan kimyasallar kalsiyum, oksalat, üre, sistin, ksantin ve fosfattır.
Beslenme biçimleri, metabolik rahatsızlıklar, yetersiz sıvı alımı ya da sıvı kaybı ve kimi ilaçlar üzere pek çok etmen böbrek taşına neden olabilir.
Bu etmenlerin dışında, böbrek taşı oluşumuna neden olan etmenler ortasında,
-Aile sıhhat geçmişi
-Yüksek protein diyetlerinin uzun mühlet uygulanması
-Yetersiz sıvı alımı
-Obezite
-Diğer böbrek hastalıkları ya da böbrek anomalileri
-Bağırsak ameliyatları
-Zayıflama maksatlı mide ameliyatları
-Yüksek tuz ve şeker tüketimi
-Laksatiflerin ağır kullanımı
-Bazı migren ve depresyon ilaçları
-Metabolik sendromlar
-Bazı destekler (D vitamini, kalsiyum vb.)
-Gut hastalığı
-Yetersiz fizikî aktivite
-İdrar yolu enfeksiyonları üzere faktörler de yer alır.
BÖBREK TAŞI ÇEŞİTLERİ NELERDİR?
Böbrek taşı, taşı oluşturan minerallere nazaran aşağıdaki çeşitlere ayrılır:
Kalsiyum taşları: Kalsiyum oksalat ve kalsiyum fosfat üzere kalsiyumun çeşitli bileşiklerinin oluşturduğu taşlardır. Tüm böbrek taşı olaylarının yaklaşık %75’i kalsiyum taşlarından oluşmaktadır.
Ürik asit taşları: Çoklukla yüksek proteinli diyetle beslenen bireylerde görülen böbrek taşı cinsidir.
Sistin taşları: Nadir görülen bir böbrek taşı çeşidi olmakla birlikte çoklukla metabolik bozukluklardan kaynaklıdır.
Sitruvit (enfeksiyon) taşları: Çoklukla idrar yolu enfeksiyonlarından kaynaklanan bu taş tipi, çok süratli büyümesi nedeniyle kısa müddette önemli böbrek hasarına yol açabilmektedir.
BÖBREK TAŞI NASIL TEŞHİS EDİLİR?
Böbrek taşının teşhis edilmesinde çeşitli laboratuvar testlerinin yanı sıra tıbbi görüntüleme tekniklerinden yararlanılır. Bu teşhis testlerinden kimileri şunlardır:
-Ultrasonografi
-Üreteroskopi
-Röntgen
-Bilgisayarlı tomografi (BT)
-İdrar analizi
BÖBREK TAŞI NASIL TEDAVİ EDİLİR?
4 mm’den küçük taşların %90’ı rastgele bir müdahale gerektirmeden bizatihi düşer. 4-7 mm ortası taşların yarısı ve 8 mm’den büyük taşların ise nadiren tabiatıyla düştüğü söylenebilir.
Böbrek taşı idrar yolunda harekete başlamışsa ve müdahaleye gerek kalmayacak kadar küçükse, hastalara bol su tüketmesi ve hareket etmesi tavsiye edilir. Ağrı kesicilerle taşın düşmesi sırasında yaşanabilecek meselelerin azaltılması hedeflenir. Lakin, 5 mm’den büyük taşlarda müdahale edilmesi ve doktora başvurulması gerekebilir.
Ürolog, taşın yeri ve büyüklüğüne, hastanın sıhhat durumuna ve yaşına nazaran gerekli müdahaleye karar verir. Çocuklarda ve yetişkinlerde benzeri tedavi usullerine başvurulduğu söylenebilir.
İlaç tedavisi
Böbrek taşı varlığında hastalara ağrıyı azaltmak ve rahatsızlığı ortadan kaldırmak için kimi ağrı kesiciler verilebilir. Bilhassa ibuprofen biçimi ağrı kesiciler tercih edilir. Birtakım durumlarda ise tabipler taşın düşürülmesine yardımcı kimi ilaçlar da verebilir. Bu ilaçların başında alfa blokerlar gelmektedir. Üreterdeki kasların gevşemesi için verilen bu ilaçlar, taşın bedenden atılması sürecini kolaylaştırmaktadır.
Vücutta ürik asit fazlalığı olduğu durumlarda ise idrarın asiditesini düşürmek için de ilaç tedavisi uygulanabilir.
Operasyon gerektirmeyen müdahaleler
Böbrek taşı tedavisinde kullanılan ve operasyon gerektirmeyen tekniklerin başında ESWL (Extracorporeal Shockwave Lithotripsyde) sistemi gelir. Taşı beden dışından verilen şok dalgalarıyla kırma süreci olarak tanımlanabilecek ESWL yolunda süreç sonrası tekrar bilgisayarlı tomografi çekilir ve sürecin başarılı olup olmadığı bu sayede denetim edilmiş olur.
Diğer tüm müdahale ve süreçlerin yetersiz kaldığı durumda ya da hastaların durumuna eşlik eden diğer hastalıkların ya da anomalilerin varlığında yahut taşların çok büyük olması hâlinde böbrek taşı tedavisinde cerrahi müdahaleye başvurulur.
Cerrahi müdahaleler
Perkütan nefrolitotomi (PNL) böbrek taşı ameliyatına verilen isimdir. Bu ameliyat, kapalı böbrek taşı ameliyatı olarak da isimlendirilir. Sırtta açılan küçük bir kesi yoluyla ve teleskop gibisi araçların yardımıyla böbrek taşlarının alınmasını sağlayan bir müdahaledir. Genel anestezi altında yapılır. Hastanın birkaç gün hastanede kalması gerekebilir.
Üreteroskopi böbrek taşlarını cerrahi müdahaleyle bedenden almak için kullanılan bir diğer prosedürdür. Işıklı, ucunda kamera bulunan üreteroskop ismi verilen bir tüp aracılığıyla üretra ya da böbreğe ulaşılır. Bu operasyon da kapalı böbrek ameliyatında olduğu üzere genel anestezi altında uygulanır. Bu prosedür sayesinde, taş bulunduğu yerden alınabilir ya da taşın kırılması sağlanarak bedenden idrar yoluyla atılması beklenir. Operasyon sonrası güzelleşmeyi hızlandırma ve ödemi azaltma emeliyle üretere stent takılabilir.
Paratiroid bezi operasyonu da böbrek taşı tedavisinde başvurulan cerrahi müdahale usullerinden bir adedidir. Paratiroid bezleri bedendeki kalsiyumu dengelemekle vazifelidir. Birtakım kalsiyum fosfat taşları paratiroid bezlerinin çok çalışması sonucu ortaya çıkar. Hiperparatiroidi durumunda bu bezlere müdahale edilerek bezlerin fazla hormon üretmesinin önüne geçilir ve böylelikle böbrek taşı oluşumu azaltılabilir yahut büsbütün ortadan kaldırılabilir.