BM İnsan Hakları Yüksek Komiseri Michelle Bachelet‘in misyon müddeti bitmeden açıklayacağı kelamını verdiği rapor, Bachelet’in son vazife gününde İsviçre saatiyle 23.48’de yayımlandı.
48 sayfalık raporda Sincan’da yaşayan 23 Uygur, 16 Kazak ve 1 Kırgız Türküyle ayrıntılı mülakat yapıldığı, konuşulan isimlerden 26’sının 2016’dan bu yana belli aralıklarla ya keyfi tutuklandığı ya da Çin’in tekrar eğitim kamplarında çalıştırıldığı bilgisi paylaşıldı.
Raporda Sincan bölgesinde “terör ve aşırılıkla gayret ismi altında önemli insan hakları ihlalleri işlendiği” ve bu ihlallerin “insanlık kabahati teşkil edebileceği” vurgulanırken, “Hak ihlallerinin dayandırıldığı terörle uğraş kanunları, memleketler arası insan hakları norm ve standartları açısından epey problemlidir. Bölgedeki yetkililere geniş soruşturma, yasaklama ve baskı imkanı tanıyan bu maddede belirli bilinmeyen, geniş ve ucu açık tanımlamalar bulunmaktadır” tabiri yer aldı.
‘Kamplardaki telaş verici muamele’
Raporda, “Bölgedeki tekrar eğitim kamplarında tutulanlara yönelik muamelenin tasa verici olduğu, azap, berbat muamele ve mecburî tıbbi tedavi uygulandığına dair raporların sağlam bulunduğu” belirtildi.
Komiserliğin eriştiği evrakların, kelam konusu hak ihlallerinin net bilançosunu çıkarmaya yetmeyeceği lakin “yeniden eğitim kamplarındaki ayrımcı ortamın, bu tesislerde insan hakları ihlallerinin geniş eksende yaşandığını doğrulayacak yeterlilikte olduğunun” altı çizildi.
Yeniden eğitim kamplarında tutulan Müslüman azınlığa mensup bireylerin temel insan haklarından yoksun edildiği kaydedilerek, “Dini kimlik, tabir, mahremiyet ve hareket özgürlükleri usulsüzce yasaklanmıştır” denildi.
Çin hükümetine çağrılar
Çin’in Sincan’daki baskıcı ve ayrımcı uygulamalarının tesirinin hudutları aştığı, tutuklamalar ve eğitim kamplarında zorla çalıştırmalardan dolayı birçok kişinin ailesinden başka düştüğü yahut baskı ortamından dolayı ülkelerini terk etmek zorunda kaldığı vurgulandı.
Raporun sonunda Çin hükümetine, “yeniden eğitim kampları, cezaevleri ve gibisi tutukluluk merkezlerinde keyfi tutulanların derhal hür bırakılması”, “Sincan’da aile mensuplarının haber alamadığı şahısların nerede olduğuna dair bilgi verilmesi”, “terörle çaba, ulusal güvenlik ve azınlık haklarına dair kanunları gözden geçirecek çalışma planı oluşturulması”, “yeniden eğitim kamplarındaki hak ihlallerinin acilen araştırılması” ve “bölgedeki cami, tapınak ve mezarlıkların yıkıldığına dair tezlere somut bilgiler sunularak açıklık getirilmesi” davetleri yapıldı.
8 ay gecikmeli açıklanan rapor
Komiserlikten 10 Aralık 2021’de yapılan açıklamada, Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nde Çin’in uygulamalarına ait raporun haftalar içinde açıklanacağı duyurulmuştu.
Açıklamanın akabinde aylar geçmesine karşın raporun yayımlanmaması, Uygur Türkleri başta olmak üzere milletlerarası hak kümelerinden reaksiyon görmüştü.
23-28 Mayıs’ta Çin’e giden ve Sincan Uygur Özerk Bölgesi’ni de ziyaret eden Bachelet, ziyaretin akabinde Çin’in başşehri Beijing’de düzenlediği basın toplantısında, raporun ne vakit açıklanacağına ait bilgi vermekten kaçınmıştı.
Çevrimiçi ortamda düzenlenen basın toplantısına BM’ye akredite gazetecilerin internet yoluyla iştirakine müsaade verilmemesi de reaksiyonları çekmişti.