Birleşmiş Milletler’in (BM) Haziran ayında yayımladığı iki başka besin görünümü raporunda Türkiye en çok buğday ithal eden ülkeler ortasında sıralanıyor. Türkiye birebir vakitte en çok buğday üreten ülkeler ortasında yer alıyor fakat uzmanlara nazaran Türkiye’nin buğday ithalatı, ihracata yönelik üretimde hammadde olarak kullanılıyor, bu nedenle iç piyasada kendine yeterliliği artırması gerekiyor.
BM Besin ve Tarım Örgütü’nün (FAO) bu yıl Haziran ayı başında yayımladığı BM Besin Görünümü raporunu ay sonunda, FAO ile Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü’nün (OECD) hazırladığı Besin Görünümü 2022-2031 raporu izledi.
BM Besin Görünümü raporuna nazaran, 2020-2022 ortalamasıyla Türkiye en çok buğday üreten ülkelerden biri. 2022’de Türkiye’deki buğday üretim ölçüsü 19 milyon ton olarak öngörülüyor.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) dataları, Türkiye’de buğday üretiminin 2020’de 20,5 ton; 2021 yılında ise 17,6 ton olduğunu gösteriyor. Bu düşüşün esas sebebi olarak kuraklık, gübre ve mazot fiyatlarındaki artış gösteriliyor.
BBC Türkçe’nin sorularını yanıtlayan FAO Türkiye Temsilci Yardımcısı Ayşegül Selışık, “Türkiye son 5 yılda FAO bilgilerine nazaran ortalama 19,7 milyon ton yıllık buğday üretimi ile dünyanın sayılı buğday üreticisi ülkeleri (Avrupa Birliği, Çin, Hindistan, Rusya Federasyonu, ABD, Kanada, Ukrayna, Pakistan, Avustralya ve Arjantin ile birlikte) ortasında. Türkiye bu üretim düzeyi ile dünya buğday ticaretinin de, ithalat ve ihracat bakımından, değerli aktörleri arasındadır” diyor.
Ancak Türkiye kıymetli üreticiler ortasında olmakla bir arada en çok buğday tüketen ülkelerden biri birebir vakitte.
Gıda Görünümü raporunda, Türkiye’nin buğday kullanımı 2021/22 periyodunda 24,2 milyon ton olarak belirtiliyor. Bunun 2022/23’te 24,4 milyon tona çıkacağı öngörülüyor. Türkiye bu bahiste Çin, Hindistan, Pakistan ve Rusya üzere ülkelerin akabinde birinci sıralarda yer alıyor.
Fakat Türkiye’deki buğday üretimi ve iç tüketim neredeyse başa baş giderken nasıl oluyor da en çok buğday ihraç eden ülkeler ortasında birinci 10’da ve en çok buğday ithal edenler ortasında üçüncü sırada yer alıyor?
“Buğday ithalatı, buğdaya dayalı besin sanayisini karşılamaya yönelik”
Gıda Görünümü 2022-2031 raporuna nazaran, 2019-2021 yıllarının ortalamasında Türkiye 9,5 milyon ton ile Mısır ve Endonezya’nın akabinde en çok buğday ithal eden üçüncü ülke oldu ve bu sayının 2022/23’te de tıpkı kalması bekleniyor.
Aynı periyot buğday ihracatı ise 4 milyon ton olarak ölçülmüş ve önümüzdeki periyotta bu formda kalması öngörülüyor.
Selışık, Türkiye’nin iç piyasa tüketiminden çok buğdaya dayalı besin sanayisinde kullanmak için ithalat yaptığını, bu eserleri de ihraç ettiğini belirtiyor.
Türkiye dünyanın en fazla un ihracatı yapan ülkesi.
Türkiye’nin “toplam buğday kullanım seviyesi, üretim seviyesinden fazla. Bunun temel nedeni Türkiye’nin buğdaya dayalı besin sanayilerindeki üretim potansiyeli ve avantajıdır” diyen Selışık şunları ekliyor:
“Buğday ithalatı, bu sanayilerdeki buğdaya dayalı mamul husus ihracatını (un ve başka unlu mamuller, makarna, bisküvi, bulgur gibi) karşılamaya yöneliktir. Örnegin, Türkiye un ihracatında dünyada birinci sırada, makarna ihracatında ise İtalya’nın akabinde ikinci sırada bulunmaktadır.
Türkiye’nin buğday ithalatı, dahilde sürece rejimi çerçevesinde (ithal edilen ham hususun ihracat için işlenerek besin eserlerine dönüştürülmesi), iç tüketimden çok buğdaya dayalı besin sanayi eserlerinde çoğunlukla ihracat için üretim girdisi gereksinimini karşılamak maksadıyla yapılmaktadır“.
Özellikle Covid-19 salgını nedeniyle global ölçekte sağlam kuru besin eserlerine olan yüksek talebin, buğday ve buğday eserlerine olan tüketim talebini tetiklediğini; haliyle dünya buğday dış ticaretini artırdığını vurgulayan Selışık, “Bu konjonktürel sebebin yanı sıra, ülkedeki buğday ekim alanlarındaki daralma ve çok hava olaylarından kaynaklanan randıman kayıpları da buğdayın ithalat ölçüsünü etkilemektedir” diyor.
Buğday fiyatları global olarak arttı
FAO Fiyat Endeksi’ne nazaran global besin fiyatları halihazırda savaş öncesine nazaran yükseldi.
Ukrayna’da devam eden savaş ve bölgedeki tahılın ülke dışına çıkarılması probleminin yanı sıra güçlü bir besin ve hayvan yemi talebi, ana tedarikçilerde makus hava şartlarının yaşanması, birtakım büyük ihracatçıların siyasetlerindeki belirsizlikler, ihracatçı ülkelerdeki güç ve gübre başta olmak üzere yüksek nakliye ve üretim maliyetleri ile Covid-19 nedeniyle tedarik zincirlerindeki kesintiler bu artışın esas sebepleri.
Selışık, Türkiye’nin makarna ihracatında İtalya’nın akabinde ikinci sırada yer aldığını söylüyor.
Buğday fiyatları da savaş başladığından beri rekor düzeyde arttı.
BM Besin Görünümü raporunda, Ukrayna ve Rusya’nın buğday, arpa, mısır, ayçiçeği tohumu başta olmak üzere dünyanın en kıymetli ekilebilir bitki üreticileri ve ihracatçıları ortasında olduğu belirtiliyor.
Son beş dönemin ortalamasına nazaran Rusya ve Ukrayna’nın, dünya buğday üretiminin sırasıyla yüzde 10 ve yüzde 3’ünü; global ihracatın sırasıyla yüzde 20 ve yüzde 10’unu oluşturduğu; Rusya’nın birinci ve Ukrayna’nın beşinci en büyük buğday ihracatçısı olduğu vurgulanıyor.
Savaşın başından bu yana Türkiye’nin buğday ithalatının neredeyse tamamının Rusya ve Ukrayna’dan yapıldığı (2021’de yüzde 70’e yakını Rusya olmak üzere toplam yüzde 87’si) tekrar tekrar vurgulanmış, savaş hasebiyle buğday ve eserlerinde fiyat artışı ya da kıtlık görülüp görülmeyeceği tartışılmıştı.
Tarım ve besin bölümüne yönelik çalışan gazeteci İrfan Donat BBC Türkçe’ye, Türkiye’nin Haziran 2022’de Rusya’dan buğday tedarikiyle ilgili bir sorun yaşamadığını, yeniden de savaşın yarattığı ek maliyetler olduğunu söylemişti. Bu nedenle Türkiye’nin iç piyasada kendine yeterliliği artırıp arz ziyadesiyle ihraç edeceği hammaddeyi kendisinin imal etmesi için üretimini 24-26 tonlara çıkması gerektiğini tabir etmişti.
Buğday fiyatları: Global krizler Türkiye’yi nasıl etkileyecek?
Buğday fiyatları Hindistan’ın ihracat yasağı sonrası arttı
Rusya, Ukrayna’dan çaldığı buğdayı nereye götürüyor?