MEHMET NEZİR ERYARSOY
23 Temmuz Cumartesi günü ortamızdan ayrılan Rasim Özdenören ile birkaç yıl evvel onun meskeninde yaptığımız bu mülakat, tüm söyleşilerinin yayımlanacağı kitabın son mülakatı olacaktı. Rasim ağabeyin titizliği “Söyleşiler”in yayımının bugünlere kalmasına neden oldu. Maalesef kitap yayımlanmadan Rasim ağabeyi kaybettik. 10 kitaptan oluşacak “Söyleşiler” Eylül ayından itibaren ayda bir kitap halinde İz Yayınları tarafından yayımlanacak. İşte Yeni Şafak Kitap okurları için uzun soluklu bir söyleşiden seçtiğimiz tadımlık parçalar…
Sayın Rasim Özdenören, siz günümüz Türk öyküsünün köşe taşlarından birisiniz hiç kuşkusuz. Bunun yanı sıra birtakım senaryo denemeleriniz olduğunu da biliyoruz, farklı mülakatlardan okuduğumuz kadarıyla. Birinci sorumuz bu senaryo çalışmalarının akıbeti üzerine olsun istedik?
Maalesef bizim gerek yazdığımız sinopsisler gerek tümüyle yazıp bitirdiğimiz senaryolar konusunda hiç talihimiz olmadı. Hatta bunların bir kısmı sipariş verilmiş senaryolar olmasına karşın bugün hiçbiri yok elimde. 1960’lı yılların başlarında merhum Cahit (Zarifoğlu) merhum rejisör Nevzat Pesen’in yanında asistanlık yapmaya başlamıştı. Cahit’e güzel olsuna gittiğimde, beni öykü müellifi olarak tanıtınca, “Bizim de Marmara Bölgesi’ni tanıtacak hem belgesel hem dramatik bir senaryoya gereksinimimiz var, yazabilir misin?” diye sordu Nevzat Pesen. Kabul ettim. Ne kadar müddette yazabileceğimi sorunca “Bir daktilo, bir kâğıt ver, çabucak müellifim.” dedim ve oturduk yazdık. Beş on sayfalık bir sinopsis yazdım, o da hâlâ hafızamdadır. Beğendi, bir müddet sonra hanımı geldi odaya, okudu senaryoyu. “Bizim buna gücümüz yetmez, çok kıymetli olur bu.” dedi. Öylece kaldı senaryo onlarda. Daha doğrusu sinopsis, senaryonun öyküsü. Kolay fakat hem belgesele yakın hem de konusu tansiyon olan bir senaryoydu. Daha sonra bize verilen bir bilgi -yanlış yanlışsız bilmiyorum, tahkik etme imkânımız da yok, muhtaçlığımız da yok- o sinopsisin sinema yapıldığını söylediler.
KİTABIN ENTERESAN KADERİ
Cahit Zarifoğlu’ndan bahsetmişken; yeniden daha evvel verdiğiniz bir mülakatta onun hakkında başlayıp da bitiremediğiniz bir kitap olduğunu söylüyorsunuz; o kitap hakkında bilgi verir misiniz, bitti mi, yazmaya devam ediyor musunuz?
O kitap, o tarihte bırakıldığı yerde duruyor hâlâ, en ufak bir ilerleme olmadı. Çok farklı bir mukadderatı var o kitabın aslında. Bir harita metot defteri aldım; türlü vakitlerde, çeşitli yerlerde yirmi otuz sayfa kadar yazdım lakin her kezinde bir mahzur çıkıyor. Sonuçta dedim ki en güzeli yıllık müsaademi alayım, yıllık iznimde bu kitabı tamamlayayım. Elle yazıyordum, tükenmez kalemle. Cahit’in kardeşi merhum Sait o vakit hayattaydı. Ondan ve kız kardeşinden notlar aldım, Cahit’in annesiyle de görüşecektim. Pazartesi sabah masanın başına oturup Bismillah dedim ki kapının zili çaldı. Baktım dayımızın kızı gelmiş, hastaymış. Sonuçta 15-20 günlük yıllık müsaademi -helali beğenilen olsun- onun hastane işlerine tahsis etmiş oldum. O kitap hala o denli duruyor. Ancak o haliyle oldukça dolaştırdılar, Cahit’le ilgili kimi yüksek lisans tezlerinde kullanıldı.
“AKTÜEL SİYASET YAZMAYIN”
Hocam, Necip Fazıl’la tanışıklığınıza değinmek isteriz biraz da. Büyük Doğu’da olan yazılarınızı, o süreci biliyoruz gerçi. Ancak bir gün geliyor Necip Fazıl’a bir mektup yazma gereği duyuyorsunuz. Merak ediyoruz, bu mektubun neden yazıldığını? Sonrasında alışılmış size yapılan tenkitler de var, Necip Fazıl’a sırtınızı döndüğünüz halinde. Bu bahiste neler söylemek istersiniz?
Bu olay 1977 yılında oldu. Aslında bizim o mektubumuz, merhum Üstad’ı da kayıran bir mektuptu. Üstad, Büyük Doğu’yu çıkaracağını söyledi, bizlerden de yazılar istedi. “Mümkünse birkaç yazıyı bir ortada gönderin.” dedi. Ben de o denli yaptım, birkaç yazı birden gönderdim. Akif, Alâeddin ve Fazilet de gönderdiler. Mecmua, 1977 yılının Mart yahut Nisan ayında çıkmaya başladı. Mecmua çıkmadan evvel de biz Üstad’ın sohbetlerinden mevcut iktidar hakkındaki kanaatini biliyoruz; kendisine karşı kimin nasıl davrandığını, onlara karşı olan duyarlılıklarının ölçüsünü, mahiyetini biliyoruz. Bütün bu bilgilerin ışığında Üstad’a “Mümkünse aktüel siyasetle ilgili yazılar yazmayın.” dedik mecmuada. O da “Zaten bizim aktüel siyasetle ilgimiz yok, biz istikbale bakıyoruz.” dedi.
Hocam, burada müsaadenizle ortaya girerek Üstad’ın aktüel siyasetle ilgili yazılar yazmasını neden istemediğinizi sorsak?
O tarihte dört parti var birbiriyle yarışan: Demirel’in idaresindeki Adalet Partisi; CHP, Ecevit’in idaresinde; Alparslan Türkeş’in idaresindeki MHP ve bir de Erbakan Hoca’nın idaresindeki MSP. Biz bu dörtlü içinde tercihimizi MSP lehine yapmışız. Zira uygun yahut berbat, İslam’a direkt nispeti olan tek parti o. Eğrisiyle doğrusuyla en azından bizim fikirlerimize teğet geçiyor. Yani direkt MSP üzere düşünmüyorsak da İslam’ı terennüm eden tek parti o. Hâlbuki Üstad, muğber olarak Ulusal Gazete’den ayrıldı, Erbakan’a muhalefet gösterdi. Muhalefet edebilir lakin bu muhalefeti, öbür muhaliflerin nezdinde durarak yapmaması lazım. O zamanki kanaatimiz o denli, şimdiki kanaatim de bu türlü gerçi. Necip Fazıl, bu ülkenin bir mütefekkiri olarak, MSP’ye muhalefet etsin. Hakikaten Ulusal Gazete’de yazarken o muhalefeti de söylüyordu lakin oradan ayrıldıktan sonra Alparslan Türkeş’le, Demirel’le yan yana gelerek yaptığı muhalefet ise kabul edilebilecek bir şey değildi.
NECİP FAZIL’A AÇILAN TELEFON
Demirel’le ilgili ‘Kömürden Elmasa’ diye bir yazı yazıyor sanıyorum Büyük Doğu’da?
O sonraki olay. Ben en baştaki, yani mecmua daha çıkmadan önceki durumu anlatıyorum ki Üstad’a bizim niçin o denli söylediğimizin manası ortaya çıksın. Üstad’ın bu durumunu biliyoruz ve o muhalefet de yanlış bir muhalefet. Hatta Üstad’a konutundan çıkmamasını söylerken, aslında “Siz bu adamların yanına gitmeyin, gereksinimi olan size gelsin, fikir danışsın, siz onlara akıl öğretmeye gitmeyin, siz onlara fikir öğretmeye gittiğiniz takdirde sıradanlaşırsınız.” demek istedik. İşte mecmua çıkarmaya karar verdiğinde de bunları, bir arada giderek tekrar anlattık. Ancak mecmua çıktı, birinci sayısında “Kömürden Elmasa” diyerek Demirel’i anlatıyor. Üstad’a telefon açtık, hani yazmayacaktın bu türlü yazılar diye. Üstad, “Ya, bu kadar yıl susmuşuz, bir yazı yazmışız, çok mu?” dedi. Biz de “Üstad, çok değil ancak bu yazıların şu ortada yeri değil.” dedik.
Telefonu kim açıyor Üstad’a, siz mi?
Hep birlikte açıyoruz; fakat telefonda konuşan Akif İnan. Biz de yanındayız, karşıdan gelen Üstad’ın sesini de işitiyoruz.
Cahit Zarifoğlu da yanınızda mı?
Tabii, o da yanımızda. Aslında bu telefonları bizim Akabe’nin, Mavera mecmuasının ofisinden açıyoruz. O yılın mart ya da nisan ayındayız. Haziranda seçim olacak. Biz Yeni Bölüm gazetesinde yazı yazıyoruz. Yeni Evre, MSP sponsorluğunda çıkıyor. Yani biz, bir taraftan Yeni Devir’de yazıyoruz; ama bir yandan “Kömürden Elmasa” başyazısıyla Demirel’i öven bir mecmuanın içinde de yer alıyoruz. E, o vakit biz kimiz! Yani MSP’yi mi ilzam ediyoruz yoksa Demirel’i mi? Bizim durumumuz da düşünceli bir hale giriyor natürel. Ferdî bazda Üstad bize ne diyorsa onlara bir itirazımız yok; lakin burada kamuoyuna dönüldüğü takdirde seni de bir ölçüde bağlamış oluyor yazılanlar. Neyse, ikinci bir yazı daha yazdı, şu an onun başlığı hatırımda değil, orada da Türkeş’i yere göğe sığdıramıyor. Telefon açtık tekrar, Üstad dedik, yazmayacaktın? “Canım, iki yazıyla bir şey mi olur?” dedi. Üçüncü yazıyı da yazdı. Bu defaki Erbakan’ın aleyhine bir yazıydı. Tekrar telefon açtık, Üstad dedik bu iş bu türlü olmuyor, biz bu durumu tasvip edemiyoruz.
MEKTUPTAKİ İMZALARIN HİKAYESİ
Bu telefon konuşmalarını daima Akif İnan mı yapıyor, üçünü de o mu yaptı?
Evet, ortaklaşa karar veriyoruz; fakat telefonda konuşanımız Akif İnan. Üstad’tan Büyük Doğu mecmuası için verdiğimiz yazıları iade etmesini istedik. Üstad, işte durun, sabredin falan diyerek bizi teskin etmeye çalışıyordu. Bunun üzerine o bahsettiğiniz mektubu yazdık.
Peki, iade ediyor mu yazılarınızı?
Yazıları iade edip etmediğini hatırlamıyorum; fakat “Zaten yayımlamayacaktım.” diye yazılmış bir notu var, o not kimdedir, bilmiyorum, Akif’te olabilir. Neyse, Üstad’a sizin de bahsettiğiniz o mektubu yazarken mecmuada bulunan Reşat Aksoy, “Bu mektubun altına ben de imza atayım.” dedi. Kendisi o sırada Konya milletvekili. Bahri Güçlü de Erbakan Hoca’nın yakınında duran birisi, “Ben de imzalamak istiyorum.” dedi mektubu. Cahit ise “Benim adım yazılsın ancak ben imzalamayayım.” dedi.
Cahit Zarifoğlu’nun hal koyduğu, bilerek imzalamadığı söyleniyor o mektubu?
Onun aslı farklı; “Benim Üstad’la başka bir hukukum var, müstakil bir hukukum var.” diyerek imzalamadı mektubu. Nikâh şahidi olmasıyla ilgili bir durum. O hukuk da yeniden yoksuldan kaynaklanıyor doğal. Cahit’i Üstad’a biz götürmüşüz, Üstad’ın nikâha çağrılma fikri tekrar bizden çıkmış. Cahit ona riayet ederekten Üstad’ı nikâh şahidi olarak çağırmış. Bunları biz söylemesek bilinmiyor. Gerçekten şu ana kadar da bilinmiyordu bu. Yani Cahit’in dünürü benim aslında. Sağda solda bir sürü kent efsaneleri, abuk sabuk bir sürü bir şey söyleniyor. Hakikaten baştan sona seyretmediğim “Yedi Hoş Adam” sinemasında de Üstad, Cahit’i karşısına almış güya. Üstad’ın tabiatına alışılmamış o denli bir şey. İşte “Rasim evlendi, sıra sana geldi, sen de evlen, işte evlenmede gecikme…” biçiminde Cahit’e nasihatler veriyor falan… Üstad, Cahit’i unutmuş gitmiş.
Üstat’a yazılan mektuba dönecek olursak Hocam; mektup yazılıp imzalandıktan ve gönderildikten sonra Üstat’la ilgileriniz nasıl gelişti?
Bizim Üstad’la münasebetimiz hiç kesilmedi. Üstat bize muğber üzere duruyor lakin yine de Ankara’ya geldiğinde bizi arıyor, Akif’i arıyor. Daha çok Akif’te kalıyor, şeker hastalığı vardı, orada kendini daha rahat hissediyor. Orta ara da bizim konutta kalırdı. Olağan İstanbul’a gittiğimizde ben de uğruyorum ona. En son Üstad’ın vefatından beş on gün evvel konutuna, ziyarete gittim. O da her kezinde bize hüsnü kabul gösterirdi. Hatta gitmediğimiz, uğramadığımız vakit sitem ederdi, niçin gelmedin diye. Bizim o mektubumuzu Ergun Göze de dâhil olmak üzere Üstad’ın okumadığı kimse kalmamış, bakın işte bizim çocuklar bana bu türlü bir mektup yazmış diyerek.
SEZAİ KARAKOÇ İLE TANIŞMA
Sayın Hocam, siz Sezai Karakoç’la da başlarda büyük bir dostluk kuruyorsunuz. Sonraki yıllarda ne oluyorsa bu dostluk bir inkıtaya uğruyor. Onu da sormak istiyorum. Lakin evvel bize Sezai Karakoç’la tanışmanızdan kelam eder misiniz?
1962 yılında Nuri Pakdil asker olarak kıta hizmetini yapmak üzere Bitlis’e gitti. Bitlis’ten bana sık sık mektup yazıyor ve benim Sezai Karakoç’la tanışmamı istiyor. Bana “Sezai Karakoç’la tanış, şu anda Karaköy’de vergi dairesinde bulunuyor ve sonuçtan bana da bilgi ver.” diye yazıyor. Biz de bir türlü yolumuzu oraya düşüremiyoruz. Bir de benim beşerlerle tanışma konusunda bir çekingenliğim var doğal. Bir cumartesi günü -o tarihlerde cumartesi günü yarım mesai var, sabahtan öğlene kadar- gittik. Cahit Zarifoğlu da bizim konutumuzda, Alâeddin’le aslında tıpkı konutta kalıyoruz o tarihte. Neyse, Karaköy vergi dairesindeki kapısını vurduk üçümüz. Sezai Karakoç mütevazı, boynunu içine çekmiş, ceketi ilikli. Dostoyevski’nin İnsancıklar romanında tanım edilen on dördüncü dereceden memurlar var; ceket bir tarafta, kravat yanlışsız düzgün bağlanmamış, düğmesi koptu kopacak üzere. Hatta o romandaki memurun düğmesi kopar, kopar ve yuvarlanarak amire gerçek masraf. Bu da her atağında düğmeyi yakalamaya çalışır, yakalayamaz ve kendisini aniden amirin ayağının tabanında bulur. Eyvah memuriyetten atılacağız, telaşıyla kan ter içinde kalır. Bir diğer memur daha vardır o romanda, amirine bir belge imzalatacak. Belgeyi imzalatmaya çalışırken amirinin kulakları dikkatini çeker. Der ki içinden; ya bu adamın çoluk çocuğu var, artık bebelerinden birisi bunun kulağını ısırsa adam hoşlanır, ben ısırsam tahminen beni memuriyetten atar. Bu türlü başının içinde alıp verirken, adamın kulağını hart diye ısırır, kendisini de kapının dışında bulur. Adamı çıldırmış diye işinden atarlar. Sezai Karakoç, haşa cenabından, birinci intibaı insanın üzerinde bu türlü izlenim bırakan birisi.
Sizi nasıl karşıladı Sezai Karakoç?
“Buyurun” dedi, duyulur duyulmaz bir sesle, “Hoş geldiniz.” falan diyerek bizi içeriye aldı. Odada bir tanıdığı, akrabası vardı. O kişi, bir orta Diriliş mecmuasının yazı işleri müdürlüğünü de yürüttü, mecmuanın o sayılarına baktığımızda ismini çıkartabiliriz. O kişi gidince biz üçümüz Sezai Karakoç’la yalnız kaldık. Tekrar bize isimlerimizi sordu, asıl tanışmaya geçtik. Biz kendisine tekrar Nuri Pakdil’in selamını söyledik. “Ben de Nuri Pakdil’e Üstad’ın gazete kupürlerini gönderecektim.” dedi. Üstad, Balmumcu’dan tahliye olmuş; tarih, 1962 yılı Mart ayı. Üstad’ın kaleminin dışında bir geçim kaynağı yok. Son Posta diye bir gazetede yazı yazıyor. O yazılardan birisi de kendisinin Bedii Faik’le atışmasını içeriyor. Sezai Karakoç, çekmecesinden o yazıları çıkarttı. Makasla değil de eliyle koparta koparta kesmiş, beş on tane gazete kupürü. “Bunları Nuri’ye gönderecektim.” dedi. Sonra Üstad’tan laf açıldı. Necip Fazıl’ın niçin mahkemeye düştüğünü, hatasız olduğunu falan anlattı. Derken olay 27 Mayıs İhtilali’ni değerlendirmeye geldi. O kadar enteresan şeyler söylüyor ki, az evvel anlattığım o süklüm püklüm üzere görünen adam, konuştukça devleşiyor. Bizim hayatta hiç rastlamadığımız yorumlarla, yaklaşımlarla olaylara bakıyor.