ERTUĞRUL ÖZKÖK/ SARSINTI MEKTUBU
Yaşadığımız şu günlerde başlık kimilerinize tuhaf gelebilir.
Gelmemeli…
Günlerdir siyasetten öteki bir şey konuşmuyoruz ve zelzele bölgelerindeki beşerler trajediyi yaşamaya devam ediyor.
Bu başlığı benim küçük bir protesto aksiyonum olarak kabul edebilirsiniz.
Yazının gayesi ise çok başka…
Son günlerde çözülmeye başlanan hayvanlarla ilgili bir sırrı sizle paylaşmak.
BU SARSINTIDA ÖĞRENDİĞİMİZ
ÇOK TRAJİK BİR GERÇEK
Bu sarsıntıda öğrendiğimiz kimi gerçeklerden biri de şuydu:
Enkaz altında sağ kalanların bir kısmı umut çizgisini geçtiğimiz mühletten sonra bile hayatta kalmayı başardı.
Ancak bununla birlikte şu acı gerçeği de öğrendik.
Enkaz altında kalıp ta 10 gün sonra kurtulanları bekleyen en büyük tehlike böbreklerinin hasar görmesi nedeniyle hayatlarını kaybetme ihtimali ile karşı karşıya kalmasıydı.
Bunun nedeni de, enkaz altında içecek su bulamayınca ürenin kana karışıp bedeni zehirlemesiydi…
AYILAR HİÇ SU İÇMEDEN, İDRAR
YAPMADAN NASIL YAŞIYOR
Bilim insanları artık şunu soruyor:
Ayılar Kasım ayı ortalarında kış uykusuna yatıyor ve Nisan ayının ortalarında uyanıyorlar.
Kış uykusuna yatan bir ayı 5-6 ay hiç su içmediği, hiç idrar yapmadığı yahut çok az yaptığı halde bedenindeki üre neden onu zehirlemiyor?
Üstelik kış uykusuna yatan hayvanlar, tıpkı yükteki kış uykusuna yatmayan hayvanlara nazaran yüzde 50 daha uzun yaşıyor…
Neden?
Tabi soruyu daha da genişletebiliriz…
Kış uykusuna yatan hayvanlar, açlığa, susuzluğa ve beden ısılarının düşmesine nasıl dayanabiliyorlar?
ONÜÇ ÇİZGİLİ SPERMOFİLİN
MÜTHİŞ BİR UYKU SIRRI
Ama en öncelikli soru şuydu:
Kış uykusuna yatan hayvanların böbrekleri nasıl oluyor da hasar görmüyordu? Nasıl oluyor da ayılar idrarlarını yapmadıkları ve su içmedikleri halde üre kana karışıp bedeni zehirlemiyordu?
Bu sorunun birinci yanıtı geçen yıl ‘Science’ mecmuasına yayınlanan bir makale ile yanıtını buldu.
Kanada Montreal Üniversitesi öğretim üyesi Matthew Regan, Wisconsin Üniversitesi öğretim üyesi Hannah Carey’le birlikte bu sorunun karşılığını “Onüç çizgili Spermofil” denilen Alp dağı sıçanında buldular.
İNSAN DA KENDİ BEDENİNDE
BU LABARATUVARI KURABİLİR Mİ
Buna nazaran dağ sıçanının bedenindeki mikrobiyotalar, hayvan ahenge haline geçince değişikliğe uğruyor ve üreyi dönüştürerek bir cins azota çeviriyordu. Böylelikle üre, idrar yoluyla dışarı atılmak yerine amino aside dönüşüyor ve bağırsaktaki bakteriler aracılığıyla absorbe ediliyordu.
Enkaz altındaki insan bedeninin yapamadığı süreç işte buydu…
Peki enkaz altındaki insan bedenine bu kabiliyet kazandırılabilir mi?
Henüz bilinmiyor…
Ama şimdilik en azından bu soru sorulmaya başlandı.
İŞ GELİP HAVA SOĞUYUNCA
BİZ CANLILAR NE YAPARIZ
Tabi sorulmaya başlayan öbür sorular da var.
Kış uykusuna yatan hayvanların bugüne kadar bilinmeyen kimi sırları beşere da sıhhat bakımından ve hayatı uzatma bakımından yeni ufuklar açabilir mi?
Canlılar dış ısı koşullarının değişmesine farklı biçimde direniyor.
Bazıları göç ederek, kimileri kürkleri ile kimileri da kış uykusuna yatarak.
İnsan üzere kimileri ise giyinerek yahut iç yer ısısını ayarlayarak…
Şimdi önümüzde global ısınma tehlikesi var.
Küresel ısınmanın bizlere vereceği zararın azaltılması bakımından çok önemli…
İNSAN BEDEN ISISINI
KAÇ DERECE DÜŞÜREBİLİR
İnsan bedeni olağan ısısı olan 36-36.5’un 3 derece altına düştüğü vakit sıkıntı nefes almaya başlar.
32 derecede artık önemli bir tıbbi müdahele gerekir. 26 derece artık mevt evresidir.
Oysa ayıların, yazın 37-38 derece olan beden ısıları kış uykusuna yatınca 30-35 derece ortasına iniyor ve 5-6 ay boyunca bu ısıda kalıyor.
Kutup sincapları ise kış uykusunda beden ısılarını 37-38 dereceden eksi 3 dereceye kadar indirebiliyor.
Yani resmen donduruyor kendisini…
ENKAZ ALTINDA DAKİKADA
KAÇ KEZ NEFES ALMALIYIZ
Dahası oksijen gereksiniminin azaltabilme kabiliyetini kazanmak.
Ayılar kış uykusunda kalp atış suratlarını dakikada 60’dan 8-10’a indiriyor.
Daha da kıymetlisi nefes alıp verme ritmlerini dakikada 30’dan 2’ye indirebilmeleri.
Yani bir dakikada yalnızca 2 kez soluk alıp vererek 7 ay yaşayabiliyorlar.
Kutup sincaplarınınki ise güzelce enteresan.
Normalde dakikada 200 olan kalp atışlarını kış uykusunda 2-3’e indirmeyi başarıyorlar.
Bu da tüketilen oksijen ölçüsünü düşürüyor.
Dediğim üzere üstelik ömür mühletleri, tıpkı tartıda olup da kış uykusuna yatmayan canlılara nazaran 2 kat fazla.
Kısaca hem enkaz üstündeki, hem de enkaz altındaki insanların hayatlarını uzatmak için hayvanların kış uykularının sırrı bize oldukça yardımcı olacak gibi…