İZMİR – Ayasofya’nın müze statüsünün kaldırılıp, cami olarak ibadete açılmasının akabinde Milletlerarası Bizans Çalışmaları Komitesi’nde (AIEB) tertipten sorumlu uzmanlar, aktifliğin İstanbul’da yapılmaması kararı almışlardı. İptal kararı, 19 Temmuz tarihinde Tertip Komitesi Lideri Prof. Dr. Melek Delilbaşı imzalı kısa bir açıklama ile duyurulmuştu.
Komitenin 2021’de İstanbul’da düzenlemeyi planladığı lakin Ayasofya Camii’nin açılışıyla 2022’de İtalya’da yapılmasına karar verdiği 24’üncü Bizans Kongresi, geçtiğimiz günlerde Venedik’te gerçekleştirildi. Pekala, Venedik’e taşınan bu aktifliğin İstanbul’da yapılması neden değerliydi? Türkiye Bizans sanatı ve medeniyetine neden sahip çıkmalı? Bizans Sanatı uzmanı Hayri Fehmi Yılmaz ve Prof. Dr. Asnu Bilban Yalçın kongrenin Türkiye’den gidiş sürecini Gazete Duvar’a kıymetlendirdi.
‘BİZANS’IN HEM COĞRAFİK HEM DE KÜLTÜREL MİRASÇISIYIZ’
Türkiye tarihinin çok değerli bir süreci olan Bizans’ın yaklaşık bin yıllık bir devri kapsadığını söyleyen Hayri Fehmi Yılmaz, “Bizans’ı öğrenerek Türkiye tarihinin bin yıllık bir sürecini öğreniyoruz. Bilhassa Türkler için Bizans biraz daha özel bir alan. Zira İslam öncesi Türk tarihini çalışmak istiyorsanız, tarihi manada en değerli bilgileri büyük ölçüde Bizans kaynaklarından edinebilirsiniz. O yüzden Bizans çalışmaları bizim için çok değerlidir. Bizans tarihi araştırmaları birebir vakitte Türk tarihi için bir kaynaktır. Bu açılardan Bizans tarihine bizim dünya milletlerinden biraz daha fazla ilgi göstermemiz gerekiyor” dedi.
Hayri Fehmi Yılmaz “Bizans İmparatorluğu’nun coğrafik mirasçısı olduğumuz kadar kültürel mirasçısının da biz olduğumuzu düşünüyorum” diyen Yılmaz, “Dil ve din açısından tahminen diğer uluslar gösterilebilir lakin açıkçası Bizans’ın kültürel manada en değerli mirasçılarından birisi de biziz. Bu yüzden de Türkiye’de Bizans çalışmaları evvelce beri kıymetlidir. Hem tarih kısımlarında Orta Çağ ve Geç Antik Çağ ismiyle bu iş yapılır hem de Sanat Tarihi kısımlarında Bizans sanatı bir ana bilim kolu olarak yakın vakte kadar çalışılmıştır. Anadolu’da yapılan hafriyatlarda kesinlikle Bizans devri buluntusu çıkar. Çatalhöyük’te kazıyorsanız prehistorik yerleşimin üstünde bir Bizans köyü vardır. Hititlerin başşehri Hattuşa’yı çalışıyorsanız orada da bir Bizans yerleşimi vardır. Münasebetiyle Türkiye’de yapılan bütün arkeolojik çalışmalarda Bizans vardır.” Sözlerini kullandı.
‘BİZANS’I BATILI’NIN İSTEĞİ DOĞRULTUSUNDA KORUMUYORUZ’
Dünyada da giderek artan bir kıymete sahip olan Bizans medeniyetinden Hıristiyan olmaları ve Yunanca konuşmaları nedeniyle Türkiye’deki birtakım marjinal kümelerin hoşlanmadığını ve bundan rahatsızlık duyduklarını söz eden Yılmaz, sürecin de düzgün yönetilememesiyle birlikte bir tedirginlik oluştuğunu ve Bizans Kongresi’nin Türkiye’den ayrıldığını belirtti. Bizans’ın bir imparatorluk olduğunu ve bünyesinde birçok halkı barındırdığını da vurgulayan Yılmaz, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Günümüze ulaşan Bizans mirasını hem Selçuklular hem Osmanlılar hem de Türkiye Cumhuriyeti koruma etti ve yaşattı. Hasebiyle da onu bir batılının isteği doğrultusunda korumuyoruz. Bizim bu coğrafyadaki geleneklerimiz bize bunu söylüyor. Buna çok dikkat etmek gerekiyor. Bu Türk İslam devletlerinin geleneğidir. Bu uygarlığın mirasını yaşatmıştır. Hatta ondan etkilenerek kendi uygarlığını zenginleştirmiştir. Bizim Türkiye’de yarattığımız Selçuklu ve Osmanlı uygarlıklarında hiç elbet Bizans’ın da katkısı vardır. Hasebiyle da biz buna zati klâsik olarak sahibiz ve koruyoruz. Zira Osmanlı ve Selçuklu uygarlıklarını anlamak için de Bizans’ı anlamak zorundayız. Asırlarca yan yana yaşadılar ve Bizans coğrafyası üzerine biz kendi uygarlığımızı geliştirdik. Münasebetiyle da etkilendik. Bunu anlamamak buna karşı direnmek çok güç.”
‘BU ORTAK MİRASIMIZI HATIRLAMALI, HATIRLATMALIYIZ’
Bugün cami deyince Osmanlı coğrafyasında yaşayan insanların zihninde beliren imgenin aslında Ayasofya olduğuna da dikkat çeken Yılmaz, bizim Bizans’a ne kadar yakın olduğumuzu anlatabilmek için bu çeşit şeyleri hatırlamamız gerektiğini tabir etti. Yılmaz, son olarak şunları söyledi:
“Biz bu uygarlığın mirasçıyız. Çok şaşırtan bir biçimde Osmanlılar ve Selçuklular da onlarla yakından ilgilidirler. Hem Selçuklu ve Osmanlı kaynakları Bizans hakkında bilgi verir hem Bizans kaynakları, Osmanlı ve Selçuklu hakkında bilgi verir. Bizans’ın içinde birçok Türk kökenli insan yaşamıştır. Osmanlı coğrafyasında ve Selçuklu dünyasında çok sayıda Bizans kökenli isim meşhur olmuştur. Bu ortak mirasımızı hatırlamalı ve hatırlatmalıyız. Umarım ileride öbür Bizans kongreleri Türkiye’de yapılır. Kaldı ki Türkiye’nin yaptığı birçok aktiflik Bizans uygarlığı ile çok temaslıdır. Mesela İstanbul metrosu ve Marmaray kazılarında dünyanın en büyük Bizans koleksiyonunu denilebilecek dev bir buluntu kümesi ortaya çıkartıldı. Kültür Bakanlığı’na bağlı müzelerimiz dünyanın en büyük Bizans koleksiyonuna sahip. Bizans’ın mirasçısıyım diyen ülkelerde bu kadar büyük bir koleksiyon yok. Son yıllarda hafriyatlar, onarımlar ve birçok uygulama ile bu uygarlığı dünyaya biz tanıtıyoruz.”
Prof. Dr. Asnu Bilban ‘BİZANS SİYASİ NEDENLERDEN ÖTÜRÜ YASAK BİR KONUYDU’
Bir ülkenin aday olduğu vakit tüm tertipleri ve altyapıyı da hazırlayıp sunması gerektiğini tabir eden Asnu Bilban Yalçın ise, Türkiye’nin kongreyi yapabilecek alt yapıyı gerçekleştiremediğini ve vaatlerini yerine getiremediğini belirtti. Türkiye için çalışan komiteyi de vazifesini yapmadığı konusunda eleştiren Yalçın şöyle devam etti:
“Ülkemizde, öncelikli olarak Bizans ve medeniyetine sahip çıkması gereken akademisyenler, araştırmacılar bu türlü bir teşebbüsü sonuçlandıramıyorlar ise toplum olarak Bizans’a nasıl sahip çıkacağız? Yani evvel bizler üzerimize düşeni yapmalıyız, toplumu bilinçlendirebilecek tüm teşebbüslerin içinde bulunmalıyız. Zira bilinmeyen her şey korkutur. Bizans Türkiye’de uzun yıllar siyasi nedenlerden ötürü yasak olarak görülmüş bir husustu. Lakin buna tezat olarak Avrupa ülkelerinden çok daha evvel İstanbul Üniversitesi’nde S. Runciman tarafından Bizans kürsüsü kuruldu. Bizans tarihi ülkenin birçok üniversitesinde okutulmakta ve çalışılmaktadır. Fakat bir yandan milliyetçi başka yandan filo Amerikan halinde iki zıt yoldan ilerleyen Bizans akademik topluluğu, ülkede muhtaçlık olan sahip çıkma problemine deva bulamadı.”
‘BİZANS MEDENİYETİNE SAHİP ÇIKMALIYIZ’
İtalya’da gerçekleştirilen kongrenin gündeminin de Ayasofya’nın cami yapılması ve Türklerin Bizans kültür varlıklarına sahip çıkmaması olduğuna dikkat çeken Yalçın, şöyle devam etti:
“Aslında Türkiye’de Osmanlı yahut Bizans’a yaklaşım birebir düzeydedir. Türkiye’nin kültür varlıklarına yaklaşımı hepimizin bildiği bir mevzu. Lakin öbür medeniyetlere olduğu üzere Bizans medeniyetine de sahip çıkmamız gerekiyor. Zira bizim topraklarımızda var olmuş bir devlet. Geçmişteki, siyasi görüşlerin gölgesinde hala kusurlu kanıların devam etmemesi için öncelikle bilim insanlarının bunun gerekliliğini idrak etmeleri ve ettirmeleri gereklidir. Bu alanda eğitimin daha da geliştirilmesi, ilginin arttırılması üzere adımlar atılmalı. Ve her şeyden evvel önyargılardan kurtulup, objektif bakmalı.”