Ezgi Parıltı Şahin
Şükran Yiğit’in Bağlantı Yayınları tarafından yayımlanan novellası ‘Bir Kış Yolculuğu’, yıllar evvel kaybettiği karısının çıktığı son seyahati, fotoğraf karelerinin müsaadeden giderek tekrar kurgulayan bir adamın hikayesini epey akıcı bir üslupla anlatmakta.
Adını lakin kitabın son sayfalarında öğrendiğimiz Deniz, karısı Zuhal’i altı sene evvel bir trafik kazasında kaybetmiştir. Deniz, ortadan geçen altı yıllık vakit diliminde bu kaybın üstesinden gelememiş, kendini duygusal olarak dış dünyaya bütünüyle kapatarak o vakte kadar Zuhal’in etrafında kurguladığı ömrünü adeta dondurmuştur. Başta epey sıradan bir aşk kıssası üzere görünen Deniz ve Zuhal’in birlikteliğinin o kadar da sıradan olmadığı kitabın ilerleyen sayfalarında anlaşılacaktır. Gerçekten Zuhal, Deniz’in çocukluk aşkıdır. O denli ki doğdukları andan itibaren bütün birincilerini bir arada deneyimleyen bu iki hayat arkadaşı, hem komşu hem okul arkadaşıdır. Ailelerinin tabiriyle “kardeş gibi” büyümüşlerdir.
Deniz ve Zuhal’i birbirlerine bağlayan bağlar, lise ve daha sonra üniversite yıllarında birbirlerinden ayrılsalar dahi kopmaz. Tam zıddı, Deniz’in Zuhal’e olan bağlılığı ikisi de kendi hayatlarını kurdukça kuvvetlenecektir. Hayatın bütün hoşluklarına Zuhal’in varlığıyla yokluğu ortasında paha biçen, ona anlatabileceği bedelde anıları olsun diye yaşayan ve bütün kavramları Zuhal’i temel alarak eğip büken bir adamdır Deniz. Meslek seçimi bile Zuhal’inkiyle tıpkı doğrultuda şekillenmiş, botanikçi olmuştur. Çıkacağı kış seyahati da bir meslektaşının kendisine Polonya’nın bir kenti olan Krakow’da bir çalışma kümesine dahil olmayı teklif etmesiyle başlayacaktır. Teklifi kabul ederken Deniz’in temel motivasyonu, Zuhal’in hayatının son iki ayını bu kentte geçirmiş olmasıdır.
Böylece Zuhal’in Krakow’dayken çektiği fotoğraflarla kendisine bir rota çizer Deniz. Gayesi Zuhal’in gittiği her yere gidip gördüğü her şeye onun gözünden şahit olmaya çalışarak Zuhal’le son bir yaşanmışlık yaratmaktır. Başta hayli günahsız ve romantik görünen bu isteğin vakitle Deniz’de tuhaf bir saplantıya dönüştüğü okunacaktır. Çünkü Deniz, Zuhal’in Krakow’daki yaşanmışlıklarını kendine katmaya çalışıyor üzere görünse de esasen kendisini Zuhal’in hayatına dahil etmeye çalışmaktadır.
Bir Kış Seyahati, Şükran Yiğit, 99 syf., ,İletişim Yayınları, 2022. Bu doğrultuda hakikaten de Zuhal’in girdiği kafeleri, tiyatroları bir bir ziyaret eder Deniz, her seferinde de Zuhal’in fotoğraf makinesinin çektiği açıdan bakmaya çalışır bu görüntülere. Zuhal’in bu kente geldiğinde kaldığı konutu tutmuştur üstelik. Özlediği bağlılık, bağdaşlık hissini altı yılın akabinde tam da burada bulur.
Deniz’in altı yıl süren içe kapanması besbelli gereğinden uzun süren yasıdır. Lakin değişik kısım Zuhal’in ömrüne dahil olmak konusundaki çaresiz saplantısıdır ki bu da akıllara bir duygudurum bozukluğu olarak değil ancak gereğinden uzun süren yasın sonucu olarak patolojik bir melankoli kavramını getirmektedir.
Yasla melankoli münasebeti birinci olarak psikanalist Karl Abraham’ın çalışmalarında görülür. Daha sonra Freud, ‘Yas ve Melankoli’ isimli makalesinde bu iki durumun ortak bir kökten dallanan iki farklı süreç olarak ele alır. Freud’a nazaran yas ve melankoli kaybedilen objede birleşir.
Deniz’in sevdiği bayanı kaybetmesi, bu bağlamda, libidinal yatırım yaptığı objenin birdenbire yok olması bakımından doğal olarak yas sürecini beraberinde getirir. Freud’a nazaran bu gerekli bir süreçtir çünkü yas tutan kişinin kaybedilenle ortasındaki bağı koparıp özgürleşmesini sağlar, münasebetiyle kişinin yeni bir bağlılık kurmasının önünü açar. Gerçekten bu durum lakin yas tutan kişinin bu süreçte kaybını kabullenmesi yoluyla gerçekleşebilir. ‘Bir Kış Yolculuğu’, yas sürecinin bu basamağında kaybedilen objeyle bağını koparamayan bir adamın bu süreci şuurlu olarak simgeleştirmesi bakımından enteresan bir noktaya değinir. Çünkü uzun süren yas periyoduyla birlikte yatırım yapılan objeyle bağın koparılamaması durumunda, kaybedilen obje kişinin kendi egosunun bir objesi haline gelir. Nihayetinde kaybedilen obje yok sayılır ve kaybın neden olduğu bütün kötücül hisler kişinin egosuna yöneltilerek melankolik bir duygudurumu ortaya çıkar.
Daha net tabir etmek gerekirse yas tutan kişi için manasını yitiren dünyanın -kendisini çevreleyen her şeyin- kendisiyken melankolik kişi bu anlamsızlığı kendinde hisseder.
‘Bir Kış Yolculuğu’nda, kitabı okudukça görülmektedir ki Deniz’in durumunda kaybedilen bireyle bağını koparamama sonucu onu egonun bir modülü haline getirme, yas sürecinde değil, şimdi obje kaybedilen pozisyonunda değilken gerçekleşmiştir. Deniz, Zuhal’i hayatının merkezine koymakla kalmaz, daha evvel de belirtildiği üzere bütün dünyayı onu merkeze alarak yorumlayarak mümkün olan bütün geçmiş ve gelecek düşlerini Zuhal’de birbirine bağlar.
“… fabrikanın hiç kesilmeyen dumanını, ardında uzanan ıssız bucaksız boşluğu ve gri hareketsiz gökyüzünü, o an yan lojmanın penceresinde duran Zuhal’in de seyrettiğini hayal ediyor ve onu düşününce geriye kalan o yedi günü o pencerenin önünde geçiren çocuk değil de seksen günde devrialem yapan Bay Fogg olmak istiyordum. Aslında ne olmak istesem Zuhal için olmak istiyordum.” (s. 34)
Altı yıl boyunca bu biçimde seyreden melankoli durumu Deniz’in Krakow’a yaptığı seyahatle diğer bir boyut alır. Burada da Lacan’ın öne sürdüğü yastan sonraki simgeleştirmenin sağladığı özgürleşmiş kişi olarak ele alınabilir Deniz, çünkü Zuhal’in Krakow’dayken çektiği fotoğrafları onunla ortak bir tecrübe paylaşmanın aracı haline getirerek kaybı simgeleştirmenin bir yolunu bulmuştur. Lacan’ın kuramına nazaran, Freud’da libidonun özgürleşmesi olarak bahsedilen durum burada simgeleştirmeyle gerçekleşir. Cenaze merasimleri bu bağlamda simgeleştirmenin uygun bir örneğidir, kaybı kendinde toplar ve bir vakte hapseder. Deniz altı yıldan sonra Zuhal’in fotoğraflarının peşinden giderek kaybını simgeleştirir görünmektedir fakat bunun bir güzelleşme belirtisi olup olmadığı muallaktır. Deniz, kaybını simgeleştirirken ortak yaşanmışlıklar yaratmaya çalışarak kaybıyla ortasındaki bağı derinleştirmeye çalışıyordur bir yandan.
“Belli ki fotoğraf makinesini ayarlayıp denizliğin üzerine koyup kendi kendisini çekmişti. Neden ben de kendimi çekmiyordum ki? Art planı ayarlarsam ve sandalyeyi onun sandalyesinin yanında olacak halde koyarsam iki fotoğrafı sıkıntısız formda birleştirebilirdim ve böylelikle Krakow’da birlikte bir fotoğrafımız olabilirdi.” (s. 45)
Bu bağlamda ‘Bir Kış Yolculuğu’ hem bir yas hem melankoli hikayesidir. Hikayenin başında tabir edildiği üzere, aslında bir türlü bitmek bilmeyene hapsolmuş bir adamdır Deniz.
“Adaçayının kışı lavantanın kollarında geçirdiği bir yıldı. Kış bir türlü bitmek bilmemiş, güneş, niyeti görüşmek olmasa da yasaksavar üzere arayıp hâl hatır soran eski bir arkadaş misali dünyaya ortada bir göz kırpmış lakin yüzünü pek göstermemişti. Bahar uzak bir düş üzereydi.”