İklim Adalet Koalisyonu, “Ekokırımın bir cürüm olarak iç hukukta ve milletlerarası hukukta yer almasını amaçlayan konferansımız, Türkiye’de bu hususta memleketler arası seviyede düzenlenmiş birinci toplantı olmanın sorumluluğunu taşıyor” kelamlarıyla “Birinci Memleketler arası Ekokırım Konferansı Sonuç Bildirgesi”ni açıkladı.
Bildirgede, “Stop Ecocide (Ekokırıma Dur De) Vakfı tarafından oluşturulan “Çevreye ağır ve geniş çapta ya da ağır ve uzun vadeli bir biçimde ziyana yol açmasının kuvvetle beklenen olduğunun şuurunda, yasadışı yahut keyfi olarak işlenen fiiller ekokırım hatasını oluşturur” tarifinin ele alındığı konferansımızda tarifte yer alan kavramlar farklı bakış açılarından sorgulandı. Bu tartışmalar çerçevesinde bilhassa; etraf müdafaasını, savaş hatasından barış vaktine genişletmek gerektiği söylenebilir. Ekokırım cürmü, ihtiyatlılık ve öngörülebilirlik prensipleri doğrultusunda da sorumlulukların olduğundan hareketle yalnızca yasadışı aksiyonları kapsamaz, öngörü eksikliğinden yahut tedbirsizlikten kaynaklanan, ihmal yoluyla kasıtlı olarak işlenen aksiyonları de kapsar. Bu çerçevede fiilin potansiyel ekolojik yıkım tehlikesi barındırması, ceza yaptırımının oluşması için kafidir, bunun için zararın gerçekleşmesi beklenmez. Ekokırım hatasının karşılığı olan cezalar ise hatanın oluştuğuna karar veren yapıların vakitle oluşturacağı bir süreçle tariflenebilir ve ülkeden ülkeye farklılık gösterebilir.” denildi.
Bildirgede şu tabirler kullanıldı:
“Ekokırım kavramı, tabiata verilen ziyanların gittikçe artmasıyla, farklı ülkelerde farklı boyutlarda ele alınmaya, tartışılmaya başlandı. Aktivistler ve hukukçular, ekokırım kabahatini kendi ülkelerinin maddelerine geçirmeye çalışıyorlar. Uğraşları yalnızca iç hukukta tanımlama yapılmasına yönelik değil, ekokırımın Memleketler arası Ceza Mahkemesi’nin (UCM) baktığı 4 temel suça (insanlığa karşı işlenen hatalar, soykırım, savaş ve hücum suçları) eklenerek, 5. cürüm olarak kabul edilmesi tarafında. Ekokırımı gençlerin sıkıntısı yapmak ve kamuoyu dayanağı alarak kampanyaların organize edilmesi de değerli. Zira hukuk uğraşı, öznelerin iştiraki ve faal rol almaları ile muvaffakiyete ulaşabilir.
Küresel kurumlarla sermaye ise COP 27’ye sayılı günler kalmışken tıpkı retorikleri tekrarlıyorlar ve var olan sistemi muhafazaya yönelik olan mevcut hukukun devamlılığını sağlıyorlar. Halbuki ki sistemin bu biçimde devam edebilmesi mümkün değil. Üstelik hukuk, durağan ve değişmez de değil, gereksinimlere nazaran şekilleniyor. İki tıp yıkım var; savaş sonucu oluşan ekolojik yıkımlar ve savaş oluşturan ekolojik yıkımlar. Süratle artan güç, inşaat, madencilik faaliyetleri başlı başına yıkım oluşturuyorlar ve bunlar hukuktaki boşluklardan yararlanarak, daha büyük felaketlere yol açmak üzere faaliyetlerine devam ediyorlar. Bu nedenle kesinlikle tabiata karşı insanın yıkıcı faaliyetlerini engellemek için tedbirler almalıyız.
Diğer taraftan, kanunların normatif gücü, davaların çok daha ötesine ulaşabiliyor. Tabiatın haklarını korumak, tabiata ziyan verilmesini önlemek, doğayı kendinde kıymet olarak görmek ve tabiata karşı işlenen hataları cezalandırmak için ekokırımın kabahat olarak tüm yasal süreçlere dahil edilmesi gerekiyor.
“Ülkelerin iç hukuklarında ve milletlerarası hukukta ekokırım”
İklim ve ekoloji hataları ulusal, bölgesel ve milletlerarası olmak üzere 3 başka başlıkta toplanabilir. Dünyanın farklı ülkelerinde, mahallî halkların uzun yıllar süren azimli gayretleri sonuç veriyor ve ekosistemler özne olarak tanınarak, yasal haklar kazanıyorlar.
İspanya’daki Mar Menor Lagünü için uzun yıllar süren ekolojik yıkımlardan sonra tonlarca balığın vefatının insanları harekete geçirmesiyle gölün kenarında 70 km’lik bir alanda insan zinciri aksiyonu yapıldı ve 650 bin ıslak imza toplandı. İspanya Parlamentosu’nun bu hareketlilik üzerine aldığı kararla Mar Menor Lagünü ve havzası, doğal olarak korunma ve evrilme, eski sıhhatine kavuşma, ekosistem olarak insan kaynaklı baskılardan korunma haklarına kavuştu. Bu hakların takibi için de oluşturularak, aksiyonları gerçekleştiren yönetim, onları denetim eden izleme kurulu ve bilimsel kuruldan oluşan üçlü bir yapı kuruldu.
“Doğa haklarının tanındığı Ekvator anayasasından ve Bolivya kanunları uygun örnekler olarak önümüzde duruyorlar”
Ekokırım kabahatini faal hale getirmek için anayasalara ve maddelere ekolojik temelli eklemeler yapmak ve/veya ekolojik temelli yasa ve anayasaları tekrar yazmak gerekiyor. Bu bağlamda tabiat haklarının tanındığı Ekvator anayasasından ve Bolivya kanunları uygun örnekler olarak önümüzde duruyorlar. Ayrıyeten, ekokırımın bir kabahat olması konusunda birebir görüşü paylaşan parlamenterleri memleketler arası seviyede bir ortaya getiren “Ecocide Alliance”, parlamentolarda soru önergelerinin verilmesi, kanun önergeleri sunulması ve kabul edilmelerinin sağlanması açısından yararlı olabilir.
Belçika, ekokırımı parlamentosunda tartışmaya açan birinci ülke oldu; ekokırım kabahatinin geçerlilik alanı genişletilerek, şahıslar yalnızca Belçika’da işlenen ekokırım hatalarından değil, ülke dışında işledikleri ekokırım cürümlerinden da yargılanabilecekler. Bu yasal değişiklikteki maksat, insanları cezalandırmaktan öte etrafa verilen tahribata karşı caydırıcı olmak ve bir toplumsal paradigma değişikliği yaratmak. Ekokırımın milletlerarası mahkemede hata olarak tanınması da bizlere iç hukuk açısından temel bir destek sağlayacak ve tabiata verilen ziyanlara karşı ülkelerdeki maddeleri güçlendirecektir.
“Nicel birikimler, nitel değişimlere yol açar” prensibinden yola çıkarak ekokırım kavramının kümülatif (birikimli) tesirleri içerecek formda de ele alınması gerekmektedir.
“İklime karşı işlenen kabahatlerde suç mahali küreseldir”
Küresel iklim krizine neden olan tüm fosil yakıt, termik ve maden şirketlerinin yöneticileri UCM’de yargılanabilirler. Bu yargılama, iklim krizi çağında iklime tesir eden bu şirketlerin aksiyonlarının sonuçlarının yalnızca aşikâr bir ülkeyle hudutlu kalmadığından, global seviyede tesir ettiğinden, yani hata mahalinin global olduğundan hareketle yapılabilir. Erzincan İliç’teki altın madeninin varlığı ve en son siyanür sızıntısıyla verdiği ziyanların Fırat’ın Basra Körfezi’ne kadar uzanması, yalnızca yöre halkına değil, tüm Ortadoğu halklarına karşı işlenmiş bir ekokırım hatasıdır. Tıpkı münasebetle, Adana’da termik santrallerin yarattığı yıkım nedeniyle termik santral yöneticileri, Kazdağları’ndaki yıkımı nedeniyle Alamos Gold, Kapadokya’daki yıkımı nedeniyle Centerra Gold, Milletlerarası Ceza Mahkemesi Savcılık Ofisi’ne insanlığa karşı hata işledikleri gerekçesiyle şikâyet edildiler. Bergama Altın Madeni ile ilgili müracaatlarda, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin özel ve aile hayatının korunmasına ait 8. unsur yeterince ihlal kararı çıkmıştı. Kontratın tüm ekokırım hataları için geniş yorumlanmasını sağlamak, ek protokolle ekokırım cürmünün kontrata girmesini sağlamak da bir hukukî gayret alanı olarak önümüzde duruyor.
Türkiye’deki ekolojik uğraş ve ekolojik hatalar
Konferansımızın ekoloji hareketlerinin ve Türkiye’de hukuk çabalarının konuşulduğu oturumu, Rize Fındıklı’da yeşil yola karşı uğraş ederken katledilen avukat Cihan Eren, Artvin Hopa’da HES’lere karşı verilen gayrette polisin gaz bombası saldırısı sonucu katledilen Metin Lokumcu ve Antalya Finike’de mermer ocağına karşı ömür alanlarını ve Sedir ağaçlarını korumak için verdikleri gayrette katledilen Aysin Büyüknohutçu ve Ali Ulvi Büyüknohutçu anısına gerçekleştirilmiştir. Adaleti yalnız ekolojik yıkım alanları için değil, ortamızdan alınan uğraş arkadaşlarımız için, “Gezi’yi savunuyoruz” diyerek kent ve tabiat savunma gayreti vermeleri nedeniyle tutuklanan dostlarımız için de arıyoruz.
Yukarıda sıralanan ülkenin farklı coğrafyalarından tecrübeler, bizlere birlikte uğraşın imkanlarını gösteriyor. Bilimden teoriyi, alandan çabayı öğreniyoruz, gayret ettiğimiz tüm hayat alanlarımızı, müştereklerimizi savunuyoruz.
“Ekokırım Türkiye’de hata olmalı!”
‘82 anayasasındaki demokratik haklar ve özgürlükler ekokırımın cezalandırılmasına müsaade veriyor mu” sorusunu şöyle irdelemek mümkün: Anayasa kamu faydasını ön planda tutmakta ve anayasaya nazaran; çevresel demokrasi için devletin ‘önlemek, korumak, geliştirmek’ halinde 3 misyonu bulunuyor. Örneğin ÇED süreçleri devlet için müspet bir yükümlülük. Devletin bu vazifelerini ihlal etmesi bireyin devlete karşı öznel hakkını doğurmaktadır. Açıkça lisana getirilmese de ekokırım kabahati, örtülü olarak anayasada tanımlanmıştır.
Türk Ceza Kanunu’nda ise ekokırım hatasının yer almasına katkısı olabilecek unsurlar mevcut. Ayrıyeten, 2006’de ceza kanuna eklenen iki yeni cürüm olan soykırım ve insanlığa karşı işlenmiş cürümler da ekokırımla ilişkilendirilebilir ve ekokırımla ilgili yeni unsurlar eklenebilir.
Bununla birlikte ekokırım cürmünü işlemeye devam eden tesislerin günümüzde bir halde elde ettikleri yasal dokunulmazlık kılıfını ortadan kaldıran, bunları yargılama süreçlerine dahil eden hususlarla, denetlemeyen bu sonucun oluşmasına göz yuman hükümet ve bakanlıklara yönelik yargı yolunu da açan hususlar kanunlara dahil edilmelidir.
Ekokırımın cürüm olarak tanınması ve TBMM’den geçmesi için bir yasa tasarısı hazırlığı çalışmalarına başlayacağız. Bu çalışmalar, ekoloji aktivistleri, lokal halk, hukukçular ve disiplinler ortası alanlardan uzmanların iştirakiyle ve yürütülecek kitlesel kampanyalarla gerçekleştirilecek.
“Gezegenin kendi bahtını tayin hakkı”
Yeni bir kavram olarak gündeme gelen “sınır aşan sözleşmeler”e nazaran taraf olmayan ülkeler artık yaptırımları reddedemiyorlar. Gezegeni ilgilendiren mukaveleler tüm insanlığı ilgilendiriyor ve bağlayıcılığı var.
Ekokırımlarda tüm gezegen ziyan görüyor. Bu nedenle gezegenin kendi yazgısını tayin hakkına sahip olması hukukî süreçlerde tanınmalıdır. Memleketler arası bir ekokırım mahkemesi ve tabiat hakları için kozmik beyanname oluşturmalıyız.
Yeryüzünde o kadar uzun müddetli ve ağır tahribatlara yol açtık ki, süreç artık tabiatın inisiyatifinde. Buna bağlı olarak, hukukî süreç de artık tabiatın verdiği ihtarlara ve bunlara değer veren gezegen halklarının çabasına nazaran şekillenecek. Bu şekilleniş, ekokırımın hata olarak ülkeler tarafından kabul edilmesiyle ve tabiat savunucularının bu kanunun uygulanmasını azimli takipleriyle mümkün olacaktır.”
Bize her zaman [email protected] mail adresinden ulaşabilirsiniz.