Kobralar, yaklaşık 300 zehirli çeşide sahip olan elapid ailesine giriyor. Mercan yılanları, deniz yılanları, mambalar ve kraitler de bu kümede yer alıyor. Hindistan’da Madras Timsah Bankası Vakfı’nın kurulmasına yardımcı olan uzman Rom Whitaker‘a nazaran yaklaşık 30 kobra tipi bulunuyor. Whitaker, uzmanların yılanlar hakkında daha fazla şey öğrenmesiyle kobra taksonomisinin sıkça değişmesinden ötürü çeşit sayısını “yaklaşık” tabiriyle verdiklerini söylüyor.
Kan damarlarına saldırarak kanamaya ve doku hasarına neden olan bir hemotoksine sahip olan kobralar, hudut sistemine tesir ederek kalp ve akciğerlerde felce yol açabilen bir nörotoksin salgılıyor. ABD Hastalık Denetim ve Tedbire Merkezlerine nazaran, ABD’de zehirli yılan sokmalarından yılda ortalama beş kişi ölüyor.
Öte yandan Dünya Sıhhat Örgütü, dünya genelinde her yıl yaklaşık 81 bin ila 138 bin kişinin yılan sokması nedeniyle öldüğünü ve bunun yaklaşık üç katı kadar insanın da kalıcı sakatlıklarla yaşadığını varsayım ediyor. CNN‘in haberine nazaran, işte kobralar hakkında bilinmesi gerekenler:
Saldırgan mı savunmacı mı?
Uzmanlar, çok sayıda mevt ve zehirlenme hadisesine karşın kobraların saldırgan olduğunu düşünmemeniz konusunda uyarıyor.
Whitaker, “Kobralar utangaç hayvanlardır, köşeye sıkıştırıldıklarında ve alarma geçtiklerinde şaha kalkarak, başını açıp yüksek sesle tıslayarak dramatik bir şov yapsalar da, bu saldırganlık değil dehşetten kaynaklanır. Sözkonusu yılan yalnızca yalnız bırakılmak ister” dedi.
Asclepius Yılan Isırığı Vakfı’nın idaresine yardımcı olan Brandehoff, “İnsan teması istememeleri bakımından öbür yılanların birçoklarına benzediklerini” de kelamlarına ekledi ve kobraların insanları avlamadığını vurguladı.
San Diego Hayvanat Bahçesi Yırtıcı Ömür Birliği’nde herpetoloji ve ihtiyoloji küratörü olan Kim Gray, kobraların insanları ısırmaktan hoşlanmamalarının bir öteki nedenini daha şöyle anlattı:
“Zehir yılan için kıymetlidir ve avını hareketsiz hale getirmek ve sindirim sürecini başlatmak için kullanılır; yılanın buna gereksinimi vardır zira bütün yiyecek unsurlarını tüketir ve bu süreçte ona yardımcı olacak uzuvları yoktur. Bu yüzden karşılaşabileceği tüm insanları pervasızca ısırarak ve zehirleyerek zehrini boşa harcamak istemez.”
Gray, ısırmanın geri çekilmek için tipik ihtar işaretleri işe yaramazsa başvurulacak son deva olduğunu söyledi.
Turistler mi yerli halk mı tehlikede?
Brandehoff, kobra ısırıklarının büyük çoğunluğunun tarlalarda çalışan tarım emekçileri ve ekseriyetle düşük gelirli, kolay girilebilen konutlarda yaşayan ve yerde uyuyan insanlarda görüldüğünü söyledi.
Whitaker, “İnsanlar ‘orman yılanlarla dolu’ üzere bir fikre sahip olsa da bu gerçekte doğru değil. Kobralar, en sevdikleri avları olan sıçan ve farelerin çok olması sebebiyle en çok ziraî alanlarda görülüyor. Kobralar üzere uyanık yılanlar, insanlardan korkar ve bir insan yaklaştığında çoklukla kaçar ya da donakalır. Hindistan ya da Tayland’daki olağan turist rotalarında bir kobra ile müsabaka mümkünlüğü çok düşüktür” diye ekledi.
Gray, kentteki tam donanımlı otellerde konaklayanların; taşrada, kırsalda konaklayanlara kıyasla daha az endişelenmeleri gerektiğini söyledi.
Kobraların gelme mümkünlüğü daha yüksek bir yerde barınmak zorunda kalmanız halinde, Gray şu tekliflerde bulundu:
- Çöpleri barındığınız yerden uzak tutun.
- Fareleri çekebilecek yiyecek ve tahılları ortadan kaldırın.
- Mobilyaları yerden yüksekte tutmaya çalışın ve yüksek bir yatakta uyuyun.
Whitaker, gece yürürken bir el feneri tutmanın ve ellerinizi kalın, çalılık noktalara sokmamanın çok değerli olduğunu söyledi.
Bir kobra görürseniz yapmanız gerekenler
Uzmanlar bu hususta hemfikir: Yılanı rahat bırakın.
“Yılanın bulunduğu yeri mümkünse gözünüzün önünden ayırmadan, sakin ve temkinli bir biçimde yılandan uzaklaşın” diyen Gray, “Dışarıdaysanız çalı ve kaya çıkıntılarının olmadığı açık bir alana gidin. Onu zapt etmeye, yakalamaya ya da süpürge, kürek ya da rastgele bir şeyle öldürmeye çalışmayın” diye vurguladı.
Brandehoff da tıpkı fikirde olduğunu, “Ona alan tanıyın. Siz onlar için büyük göğüslü bir yırtıcısınız. Sizinle çatışmak istemezler” kelamlarıyla tabir etti.
Whitaker, ısırıkların “genellikle kobranın akın gayesiyle hareketlenmesinden kaynaklanmadığını, yılanın üzerine basılması yahut ezkaza yakalanması nedeniyle gerilime girdiğinde meydana geldiğini” söyledi.
Ya çok yaklaşmış ve saldırmaya hazır görünen bir kobra ile karşılaşırsanız?
“Hızla uzaklaşın” diyen Gray, “İnsanların reaksiyon verme müddeti kobranın saldırısına kıyasla çok yavaş olduğundan yapabileceğiniz pek bir şey olmayabilir, lakin kobranın ısırığının tarafı ekseriyetle ileri ve aşağı doğrudur ve taarruzun ortasında taraf değiştiremezler, bu nedenle tahminen de yılandan yana yanlışsız süratli bir halde uzaklaşmak yararlı olabilir” sözlerini kullandı.
Isırılırsanız yapmanız gerekenler
“Yılan ısırıklarının birden fazla, hatta kobra ısırıkları bile ölümcül değildir” diye belirten Whitaker, “Ancak her yılan ısırığı tıbbi bir acil durum olarak ele alınmalıdır. Yapılması gereken en değerli şey gecikmeden bir hastaneye gitmektir. Kendi kendinizi tedavi etmeye çalışmayın zira yılan ısırığının tek bir tedavisi vardır ve o da panzehirdir” diye devam etti.
Gray, sakin kalmaya çalışmanız ve “ısırılan uzvu hareketsiz hale getirmeniz, gecikmeden en yakın hastaneye gitmeniz (ve) ısırığın nerede ve ne vakit meydana geldiğini not etmeniz” gerektiğini söyledi. İnançlı bir biçimde alınabiliyorsa yılanın bir tanımını yahut fotoğrafını almanın değerli olduğunu belirten Gray, bunun hekimlerin tedavi uygulamasında yararlı olabileceğini aktardı.
Whitaker ise, “Turnike bağlamayın ya da eski ’emme’ metodunu denemeyin, ayrıyeten ‘yılan ısırığı kiti’ de kullanmayın” dedi.
Brandehoff, ısırığın kesin olarak nörotoksik zehre sahip bir kobradan gelmesi halinde, insanların zehrin bir uzuvdan bedenin geri kalanına yayılmasını sıkıştırma yoluyla azaltmaya yardımcı olabilecek bir krep sargısı kullanabileceklerini söyledi. “Bununla ilgili sorun, birçok insanın kendilerini ne çeşit bir yılanın ısırdığını bilmemesidir” diyen Brandehoff, insanların çeşitli kobra cinslerini basitçe teşhis etmelerini beklemenin makul olmadığını da kelamlarına ekledi.
Yılanın zehrinin hemotoksik özelliklere sahip olması halinde, sargının faydadan çok ziyan getirebileceği, ısırık bölgesi etrafındaki dokulara ziyan verebileceği aktarıldı.
“Panzehir ne kadar erken uygulanabilirse, sakatlık yaşamama yahut ölmeme talihiniz o kadar artar” diyen Brandehoff, tüküren kobraların gözlerde yanma manasına gelen “zehir oftalmoplejisine” neden olabileceğini söyledi. Burada ana tedavinin gözleri “bolca” yıkamak olduğu belirtildi.
Kobralar düşmanımız mı?
Kobralar doğayı istikrarda tutuyor. Whitaker bunu, “Kobralar olmasaydı, ziraî alanlardaki kemirgen sorunu kıtlığa yol açabilirdi. Kobralar var olan en tesirli kemirgen avcılarıdır, fare yuvalarına girip tüm aileyi temizleyebilirler” kelamlarıyla açıkladı.
Whitaker, “Yılanları takdir eden ve onlara hürmet duyan bizler, Afrika, Asya ve Güney Amerika’da on milyonlarca kırsal kesimde yaşayan insanı etkileyen yılan ısırıklarının yarattığı dehşetli yükü azaltmaya yardımcı olacak programları desteklemeliyiz” dedi.
Brandehoff da Whitaker ile tıpkı fikirde olduğunu, “Sıtmayı yok ettiğimiz üzere yılan ısırıklarını da yok etmeye çalışamayız. Yapabileceğimiz en düzgün şey, temasları en aza indirmeye çalışarak yılan ısırıklarını azaltmayı denemektir. Onlarla birlikte yaşamayı öğrenmeliyiz. Pek çok kültürde yılan korkusu vardır. ‘Bir yılan görürsen öldür’ denir. Bunun bir yararı yok” diyerek gösterdi.