Nilay Özer
Emin Alper’in yazıp yönettiği “Kurak Günler” haftalardır gündemimizde. Evvel yarattığı tesirler ve ödüllerle konuşuldu, artık de sinemanın nasıl cezalandırıldığı, bunun sansür açısından ve siyasi boyutlarıyla ne manaya geldiği tartışılıyor. Kültür ve Turizm Bakanlığı Sinema Genel Müdürlüğü’nün imal dayanağı verdiği sinema birinci olarak Cannes Sinema Festivali’nde gösterildi, 59. Antalya Altın Portakal Sinema Şenliği ve Ankara Sinema Şenliği’nden mükafatlar aldı. Direktörün Altın Portakal ödül merasiminde yaptığı konuşmada Seyahat direnişini selamlaması, Boğaziçi Üniversitesi’nin iktidar tarafından ele geçirilmesini ve her türlü zorbalığı kınamasının akabinde sinemaya verilen dayanak faiziyle birlikte geri istendi. Hepimizin cebinden çıkmış paralarla oluşmuş bir bütçe ile sinemaları destekleyen bakanlık, sanatkarların gündemi değerlendirmelerine, muhalif açıklamalar yapmalarına yasak getirebilir mi? “Desteğinizi korumak için sessiz kalmalısınız” diyebilir mi? Dün sineması izleyince, yüz yıldır romanlardan, hikayelerden okuduğumuz, temel aktörleri ve ilgileri çok da değişmemiş Anadolu taşrasının Türkiye özelinde ve global boyutta yeni meselelerle karşı karşıya kalmış halini gördüm.
Film, bir av sahnesiyle başlıyor. Belediye liderinin avukat oğlu Şahin’in de ortalarında bulunduğu bir küme erkek, domuzları öldürmenin, kan dökmenin yarattığı bir azgınlık ve kendinden geçme haliyle kasaba sokaklarında koşturuyorlar. Domuz, İslam toplumlarındaki dinî ve kültürel kodlamasıyla kendisine en az acınan canlı maalesef. Avın sonunda bir aracın gerisine iple bağlanmış, sokaklarda sürüklenirken görüyoruz onu. Geçtiği asfalt yerde bir kan çizgisi bırakarak ilerliyor ve kasabaya yeni atanan genç savcı Emre de o kan çizgisinin üzerinden giriyor anlatıya. Düşmanın meyyit vücudunun itibarsızlaştırılması, İlyada’da Akhilleus’un Hector’un vücudunu atlı otomobiline bağlayıp günlerce meydanda sürüklemesinden de anlaşılacağı üzere oldukça eski bir uygulama. Han Kang’ın ‘Vejetaryen’ isimli romanında da kanıma işlemiş bu türlü bir sahne vardı. Konutun köpeği konutun kızını ısırınca, baba köpeği otomobiline bağlayıp otoyolda sürüklüyor, hatta köpeğin etini kızına yedirmek istiyordu. Sinemadaki bu sahne, Ali Kemal’in 1922’de taş ve çekiçlerle başına vurularak öldürülmesi ve cesedinin bir ip bağlanarak yerlerde sürüklenmesinden, “düşman” cesetlerin itibarsızlaştırılmasına ve son devir sık şahit olduğumuz, hayvanlara karşı işlenen kabahatlere kadar bir dizi olayla şiddet ve linç sorunsallarının içine çekiyor bizi. Otomobil, ip ve yerde sürüklenen cesedi görünce hafızamız kurmaca ve gerçekliğe dair bu tecrübeleri üst üste yapıştırarak sorguluyor. Emre, domuzun yolda bıraktığı kan çizgisinde ilerliyor otomobiliyle zira kasabanın ataerkil, paraya ve iktidara el koymuş, güçsüz olana her türlü şiddeti uygulayan işleyişine dur diyecek herkes o çizginin üstünde yürümek zorunda.
Domuz avı, kasabalı erkekler için bir cümbüş olmuş. Bir ortaya geldiklerinde av görüntülerini izliyor, vurulan domuzların yuvarlanıp düşme anlarında keyifle basıyorlar kahkahayı. Domuzdan obruklara ve su kıtlığına sıçrıyoruz. Obruk da domuz kadar güçlü bir gerçek, güçlü bir simge. Sinemanın büyük kısmı Kayseri’de çekilmiş. Obruklar, Konya’daki obruklara benziyor. Yeraltı sularının çekilmesi ya da çok kullanımı, global ısınma ve kuraklık tesiriyle Konya’da artık yılda 20-30 yeni obruk oluştuğu tekraren husus oldu basında. Tarlanın ya da mahallenin altından su çekiliyor ve obruk yutuyor yüzeydeki hayatı. Katastrofik bir durum. Yerin ayağımızın altından çekilmesi, günümüzde iklim konusunda yazanların tekrar tekrar lisana getirdiği bir olgu. Ekonomik, kültürel ve ekolojik boyutlarıyla yer, toprak ayağımızın altından kayıyor. Bruno Latour, iklim krizini inkâr etmeyeceksek siyasette yolumuzu nasıl bulacağımızı değerlendirdiği kitabı ‘Rota’da, “Yeni evrensellik, yerin çökmekte olduğunu duyumsamaktır” diyor. Latour’a nazaran, Trump Amerikası, Brexit sonrası İngiltere, yükselen sağ siyasetleriyle kimi Avrupa ülkeleri ve büyük şirketler iklim krizinin reddi için akıl almaz yatırımlar yapıyorlar zira gezegenin kaynaklarının herkese refah sunmaya yetmeyeceğini anladılar ve çağdaşlığın dünyasallaşmasına dair eski siyasetlerine son verdiler. “Kurak Günler”, su meselesini işliyor bu obruk felaketinin içinde. Su, kasabada siyasetin çatışma eksenini oluşturuyor ve mevcut belediye lideri yeraltı sularıyla su vadediyor. Lidere ve taraftarlarına nazaran bölgede obruklar daima vardı. Sorunun büyümesi, obrukların mahalleleri yutması, konutlarının altına kadar gelmiş felaket bile reddedilebilir onlar için. “Sıcak havalar daima vardı”, “Küresel ısınma yalan” diyenleri hatırlayalım.
. İklim krizini reddedenlerin birebir vakitte hegemonik erkekler olması dikkat verilmesi gereken bir diğer nokta. Kendileri üzere olmayan erkekler, bayanlar, hayvanlar, esnaf ve kasaba halkı çeşitli boyutlarda hegemonik erkeklik performanslarına maruz kalıyor. Savcı Emre ve gazeteci Murat, göçer bir çingene topluluğunun üyesi olan Pekmez ve domuzlar… Bunların dışında kalan herkes, Hannah Arendt’in ‘Kötülüğün Sıradanlığı’nı bize tekrar hatırlatacak halde iktidarın tarafında ve kışkırtılmaya hazırlar. Arendt, hiçbir büyük berbatlığın kitlelerin iştiraki olmaksızın gerçekleşmeyeceğini yüzümüze vuruyordu. Sinemada Pekmez’in ferdi şartları ve sosyolojik pozisyonu bağlamında başına gelenlere, tekrarlayan kabahat karşısında kasabanın hatta polisin ve hukukun acziyetine, mesleğini etiğe uygunluk çerçevesinde gerçekleştirmek isteyenlerin de Pekmez’le tıpkı mağduriyeti yaşadıkları bir çıkışsızlık eklenir. Savcının karakteri gereğince güçlü değildir kötülük karşısında. Şantaj düzeneğinin en baştan ağına düşer, aklı karıştırılır, üstelik Murat’la ortalarındaki cinsel çekim, siyasi iktidara sırtını yaslamış zehirli erkekliklerin dünyasında onu av durumuna düşürür. Bu taşrayı, Refik Halit Karay’dan, Yaşar Kemal’den, Ferit Edgü’den, Orhan Pamuk’tan ve diğer pek çok müelliften biliyoruz. Karay’ın ‘Yatık Emine’sini sonunda açlıktan, soğuktan öleceği bir göçmen mahallesine atanlarla, göçer konar Pekmez’e acı çektirenler birebir. Fakat sıkıntı giderek katmanlaşıyor zira iklim konusu ırk, milliyet, toplumsal sınıf, cinsiyet bağlamındaki hak ihlallerini bu kere iklim adaletsizliği boyutuyla kat ediyor. Parayı, gücü ellerinde tutanlar, ekonomik ve ekolojik olarak yeri ayağımızın altından kaydırıyor ve böylelikle hem yarattıkları ekolojik tahribatın bedelini ödüyor hem de şiddetlerine maruz kalıyoruz.
Filmi izleyecek olanların heyecanını kaçırmamak için öyküyü daha fazla açık etmeyeceğim fakat o kan çizgisinde daima birlikte yürüdüğümüzü söylemek isterim. Yozlaşmanın, hatada iş birliği yapanların karşısında olma sorunu edebiyatın, tiyatronun, sinemanın kıymetli mevzularından biri oldu her vakit. “Kurak Günler”de yeni olan, mevzunun yeni siyasal çatışma eksenleriyle birleşmiş olmasıdır. Bir obruk, bağı bahçeyi, mahalleyi nasıl yutuyorsa, iklim krizi, hukuksuzluk ve etik yozlaşma da bizi o denli yutuyor. Tarafları ayıran şey artık ortamızda duran ve sonunda her iki tarafı da yutacak olan o “obruk”.