Kültür sanatın ve sivil toplumun alanını genişletme ve demokratik, çoğulcu bir toplum inşasına katkı sağlama amacıyla kurulan Anadolu Kültür, 20. yaşını kutluyor. 2002 yılında iş insanı Osman Kavala’nın teşebbüsüyle sanat, iş dünyası ve sivil toplum alanından bireylerin bir ortaya gelmesiyle kurulan Anadolu Kültür, şimdiye kadar 104 farklı kentte 2 bini aşkın stant, söyleşi, konser ve sinema gösterimi düzenledi. Derneğin kıssasını çalışanlarından ve takipçilerinden dinledik.
‘OSMAN KAVALA’NIN BU GÜCE SAMİMİ BİR İNANCI VAR’
Derneğin idare heyeti üyelerinin Seyahat Davası’ndan tutuklanmasıyla kurumun yöneticiliğini üstlenen Asena Günal, zorluklara karşın çalışmaya devam ettiklerini söylüyor. Kültür sanatın diyaloğa alan açan gücünü önemsediklerini belirtiyor: “Osman Kavala, 2020 yılında Hrant Dink Ödülü’nü aldığında yaptığı konuşmasında bu durumu söz etmişti. Hakikaten buna dair çok samimi bir inancı vardır onun. Kültür sanatın, edebiyatın, insanları bir ortaya getirmeye, kaynaştırmaya, akıl yürüterek birbirini dinlemeye katkısına çok inanır.”
Türkiye’deki siyasi ve toplumsal atmosferin değişimi, Anadolu Kültür’ün çalışmalarını direkt etkiliyor. AB ile üyelik müzakerelerinin başladığı devirde kurulan derneğin faaliyetleri, evvelden sivil alanı genişleten ve diyaloğa alan açan çalışmalar olarak görülürken son periyotta tepkisel yaklaşımlar ortaya çıkabiliyor. Çalışanlar proje için gittikleri kentlerde, içe kapanmacı bir refleksle ve “Siz niçin geldiniz?” sorusuyla karşılaşabiliyor. Geçmiş yıllarda da yaşanan bu örneklerin son periyotta arttığını paylaşan Asena Günal, şöyle konuşuyor: “Eskiden demokratikleşme perspektifi içinde olumlu yaklaşılan pek çok şeye bugün son derece olumsuz yaklaşan bir iktidar ve medyasıyla karşı karşıyayız.”
Dernek, Anadolu Kültür İdare Heyeti Lideri iş insanı Osman Kavala’nın 5 yılı aşan tutukluğu nedeniyle de sık sık gaye gösteriliyor. 2018’de derneğe yapılan baskında gözaltına alınanlar ortasında olan Asena Günal, bir baskı süreciyle karşılaştıklarını anlatıyor: “Haksız bir vergi cezası kesildi. Sonra yıllardır çalıştığımız banka bizimle çalışmayı kesti. Ticaret Bakanlığı, Anadolu Kültür’ün statüsü üzerinden çok kapsamlı bir teftiş süreci başlatıp kapatma davası açtı. Neyse ki kazandık o davayı. Hasebiyle devlet farklı kurumlarıyla üzerimize geldi.”
‘ADALET ATLASI, OSMAN BEY’İN FİKRİYDİ’
Öte yandan Osman Kavala, Anadolu Kültür ile ilgili süreçleri cezaevinden takip etmeye devam ediyor ve takıma tekliflerde bulunuyor. “Ben her vakit ona notlar gönderdim, ondan da notlar geldi. OHAL kalkınca birebir görüşebilir oldum. Daima anlatıyorum, mesela Adalet Atlası isimli bir podcast yaptık. Adalete farklı disiplinlerle münasebeti içinde baktık ve farklı disiplinlerden insanları bir ortaya getirdik. O aslında Osman Bey’in fikriydi, zira hukukun temel unsurları ve onların çıkış kaynakları üzerine okuyordu.”
‘NEFES ALMA ALANLARINA DAYANAK OLUYORUZ’
4,5 yıldır Anadolu Kültür’de çalışan Veli Başyiğit, Diyarbakır Hafızası ve ulusötesi kültürel iş birliği projesi Vaha ile ilgileniyor. Başyiğit, sivil toplumun alanının daraldığı devirlerde, kültür sanatla kurulan diyaloğun kolaylaştırıcı bir fonksiyon gördüğünü belirtiyor: “Anadolu Kültür, yürüttüğü çeşitli program ve projelerle sivil toplumun nefes alma alanlarına takviye olmaya çalışıyor.”
Anadolu Kültür, Türkiye ve Ermenistan ortasında yürüttüğü kültürel diyalog projeleriyle de öne çıkıyor. Fakat iki ülke ortasındaki alakaların kırılganlığı, kültürel iş birliklerini zorlaştırıyor. Bu durumun bilhassa Ermenistan-Azerbaycan ortasındaki Dağlık Karabağ Savaşı sırasında yaşandığını aktarıyor:
“Savaş sırasında çok önemli bir tesiri oldu bunun. Daha evvel de olağanlaşma sürecinin gerilemesiyle aslında zorlaşan bir süreçti. Çatışmalar, pandemi üzere tüm dünyayı etkileyen şartlar bu tıp süreçleri akamete uğratabiliyor. Fakat biz biraz da inatçı bir halla olabildiğince bu cins bağlantıları devam ettirmeyi iş birliklerini sürdürmeyi hedefliyoruz.”
‘DİYARBAKIR’DA TEMEL OLAN ŞEY ÖZGÜVEN’
Anadolu Kültür’ün birinci faaliyetlerinden olan Diyarbakır Sanat Merkezi (DSM), 2002 yılından bu yana Diyarbakır’da yer alan faal bir kültür sanat kurumu. Proje koordinatörü Bilge Işık, DSM’nin üreten ve kelam söylemek isteyen insanları bir ortaya getiren bir buluşma yerine dönüştüğünü söylüyor.
Diyarbakır’da belediyelere kayyum atanmasının bu kurumlardaki kültür sanat ünitelerini de yok ettiğini söyleyen Bilge Işık, “2015 ve 2016’dan sonra daralma ve sıkışma hali arttı” diyor. Fakat bu sürecin akabinde bir ortaya gelen kültür sanat üreticilerinin yeni bağımsız teşebbüsler kurarak her şeye karşın ayakta kalmayı başarabildiğini ve DSM’nin de bu bağımsız çalışmaları desteklediğini söylüyor:
“Diyarbakır’da temel olan şey aslında kültür sanat üreticilerinin kendine olan özgüveni. Birçok bağımsız kurum küçük de olsa irili ufaklı biçimde bağımsız yerlerini kurdular. Yaklaşık 5-6 yıldır bu kurumları çok âlâ işletiyorlar, yönetiyorlar ve toplumsal açıdan da çok karşılığı var.”
Diyarbakır’daki bu dönüşümü bir hayatta kalma gayreti olarak gören Bilge Işık’a nazaran, bu örnekler kültür sanatın ne kadar birincil ve vazgeçilmez olduğunu gösteriyor.
‘YÖNÜMÜ BELİRLEYEN BİR ÇALIŞMA OLDU’
11 yıldır Diyarbakır’da fotoğraf ve görüntü alanında üretim yapan Fatma Çelik, göç, toplumsal cinsiyet ve hafıza üzerine çalışıyor.
Fotoğraf çekmeye başladıktan bir yıl sonra Anadolu Kültür’le tanıştığını ve 2012’de “Hatırlamak ve Anlatmak için Kente Bak” projesine dahil olduğunu belirtiyor:
“Benim bütün fotoğraf ve görüntü tarafımı çok belirleyen bir proje oldu. Zira o periyotta tanıştığım herkesle birlikte üretmeye devam ediyorum.”
Fatma Çelik’e nazaran Diyarbakır’da kültür sanat alanında üretim yaparak hayatta kalabilmek imkansıza yakın. Sinemacıların ve fotoğrafçıların öteki işlerde çalışıp buradan elde ettiği gelirle sanat yapabildiğini söylüyor. Bir diğer zorluk ise ürettiği çalışmaları paylaşabilmek için mecra bulamamak. BAK projesiyle üretimlerini DSM’de sergileyebildiğini ve minimum meblağlarda da olsa takviye alabildiğini söylüyor.
Depo’da, bağımsız sanatkarların ve araştırmacıların üretimleri sergileniyor. ‘DEPO’NUN PROGRAMINI SANATKARLAR BELİRLİYOR’
2008 yılında Osman Kavala’nın inisiyatifiyle bir kültür sanat merkezine dönüştürülen Depo İstanbul, birinci standını 2009 Ocak’ta açmış. Evvelce bir tütün deposu olan yapı, yakın periyotta Kavala ailesi tarafından ticari malları depolamak için kullanılmış.
Anadolu Kültür’ün kâr hedefi gütmeyen merkezlerinden biri olan Depo’nun Proje Koordinatörü Aslı Çetinkaya, Depo’nun ulaşılabilir ve esnek bir yapı olduğunu söylüyor. “Depo’da program oluştururken birtakım öncelikler ve unsurlar belirliyoruz. Ancak program aslında bize dışarıdan gelen tekliflerle oluşuyor. Öncelikli program belirleyicimiz bize projelerini gönderen araştırmacılar, sinemacılar, sanatkarlar ve akademisyenler.”
Depo’daki stantlarda işlenen mevzunun tarihi, toplumsal art planı ile ele alınmasını ve tartışmaya alan açmasını önemsediklerini belirten Çetinkaya, şöyle devam ediyor: “Osman Kavala’nın Depoyu gezdirdiği küçük bir görüntü var. Osman Beyefendi o devirde bir sanatkarın yaptığı işi göstererek Depo’yu gezdiriyor. Hepimizin dileği en kısa vakitte yeniden Depo’da kendisini ortamızda görebilmek.”
BAHARDA, ANADOLU KÜLTÜR BELGESELİ GELİYOR
20. yılını birlikte iş yaptığı sanatkarlarla ve akademisyenlerle kutlayan Anadolu Kültür, Depo İstanbul’da çalışma alanlarıyla ilgili bir söyleşi dizisi düzenledi. Ayrıyeten kurumun 20 yıllık serüvenini anlatan bir belgesel çekildi. Baharda yayınlamayı umuyorlar.