Savaşın ve gayretin yüzünde bayan var mı? Elbette var. Bugün İran’ da saçı için, Afganistan’da eğitim hakkı için, eski Avrupa’da oy hakkı ve bağımsızlığı için; tarih perdesinde bedensel özgürlüğü ve tercihleri için savaşan Jean Darc’tan Rosa’ya; Nazım’ın şiirine husus olan Partizan Tanya’dan, Kara Fatma’ya; Filistin’in sembolü Leyla Halid’den Ulriche Meinhoff’a kadar tarihin yazdığı ya da yazamadığı yüzbinlerce bayanın er meydanında kalemi ya da kılıcı ile var olduğunu bilmeyen var mı?
Ünlü tarihçi Herodot, Temiskira’yı Amazonların ana yurdu olarak işaret etse de, savaşan ve uğraş eden bayanın ayağını bastığı her yer Amazon toprağıdır..
Bu hafta yazmak için seçtiğim ‘‘ Bayan Kral” filmi, bayan savaşçıların 19 yüzyıl Afrikası’ndaki hakimiyetinin yarattığı atmosfer ile feminist bir çizgiye oturmuş üzere görünse de, sinemanın neredeyse tamamına onların Afrika gelenekleri ile danslı savaş sahneleri damga vursa da, alt metni tam olarak bu değil.
Yaklaşık iki ay kadar evvel piyasaya çıkan Zora Neale Hurston’un ” Afrika’dan Amerika’ya son Köle Kargosunun Hikayesi” ismiyle yazdığı kitaptaki gerçekle örtüşen sinema, aslında siyah ırkın en büyük düşmanının yeniden siyahlar olduğu gerçeğini beyaz perdeye aktarıyor. ”Kadın Kral”, kitabın kahramanı olan Cudjo Lewis’in ”Amerika’daki beyaz halk benim halkımı köleleştirdi. Evet, bizi satın aldılar ve sömürdüler. Fakat görmezden gelemeyeceğim, boğazıma takılıp kalan gerçek şu ki, beni, benim halkım sattı ve beyaz beşerler satın aldı.” itirafıyla ve kıssayı şahsen dinleyip kitaba dönüştüren Hurston’un, ” Bu çocukluğumdan beri dinleyerek büyüdüğüm tarih anlatısını, yani beyaz insanların Afrika’ya gidip kırmızı bir mendil sallayarak Afrikalıları kandırdıktan sonra onları bir gemiye doldurup buraya getirdiği öyküsünü yerle bir ediyordu.” sözünün şahsen kendisi.
Filmin isminden da anlaşılacağı üzere, bu savaşın başı ve kahraman tarafının bayan olması, sinemadaki ana dramın gözden kaçmasına sebep oluyor.
Filmde ismi geçen Batı Afrika’daki Dahomey Krallığı’nda dünyaya gözlerini açan Cudjo’nun öyküsünün gerçek olduğu kadar, Dahomey Krallığı ve o köle ticareti de bir sinema kurmacası değil. Sinemada Cudjo yok; fakat köleliğe karşı savaşan amazon bayanlar var. Üstelik erkek hükümran mitleri yıkarak; erkek baskısı, zorla evlendirme, taciz ve tecavüz mağduru bayanlar var. Bir krallığın bünyesinde tekrar bir bayan general tarafından eğitilip er meydanında pala ile baş kesen amazonların inancı ile şahlanan sinemanın direktörlük koltuğunda da tekrar siyah bir bayan var: Gina Prince-Bythewood.
KOCANIN DA BEYAZ ADAMIN DA KÖLESİ OLMAMA SAVAŞI
Dahomey’in genç hükümdarı ülkesini yönetiyor görünse de, art planda bayan savaşçıların oluşturduğu, ismine Agojie dedikleri bir ordu vardır. Bu ordu, krallıkta kelam sahibi olan ve savaş için hazırda bekleyen, başlarında Nanisca isminde bir bayan generalin olduğu bir kuvvettir. Afrika’da savaşmak ve birbirine saldırmak için hazır bekleyen kabilelerin varlığı ile dağılan huzur, aslında okyanusun başka tarafından gelen köle tüccarlarının varlığı ve onların işbirlikçileri ile büsbütün bozulmuştur. Dahomey’in genç hükümdarı düşman kabilelere vergi vermemek; agojie’ler de köle ticaretini ve halkını pazarlayanlara dur demek için direnmektedir. Bu bağımsızlık ve köleliğe başkaldırı gayretinde orduya katılan bayanların her biri bir erkek şiddeti ile tanışmıştır. Kendi halkını satanların asla bağımsız olamayacağını ve özgürlüğün de mızrağın ucunda olduğunu çok düzgün bilmektedirler…
Amerikalılara silah karşılığı kendi halkını köle olarak veren kabilelere karşı savaşta Nanisca’nın kararlılığı, eğittiği bayanlar ortasında efsane olmasına yetmiştir. Sinemanın genç kahramanı Nawi’nin yaşlı bir adamla evlenmeyi reddettiği için saraya satılması; sonuç olarak tercihini de savaşmaktan ve Nanisca’dan yana kullanması da, sinemaya hem feminist hem de romantik bir açı sağlıyor. Mecburî eğitim sürecinden geçen bayanların savaş arefesinde düzenledikleri kan kardeşlik merasimlerinde sonsuza kadar kopmayacak bağı oluşturma sahneleri, 150 yıl sonra çağdaş feminizmin etik, politik ve pratik hale döndürülmüş hali olan ” kız kardeşlik” kuramının temelini andırıyor.
Zaman vakit Nanisca’nın geçmişi ile duygusal hantallaşma yaşatan sinema, tekrar Nanisca’nın tecavüz sonucu doğurup evlatlık verdiği çocuğunun Nawi olduğunu anlamasıyla çok klişe bir öyküye yaslanıyor.
Sonuç olarak kurtuluşun, hem erkeğe itaati reddetmek hem de siyahların kölelik bahtına karşı çıkmak olduğunu iç içe geçiren sinema, görsel efektleri ve ellerinde palaları ile dövüşen bayanların varlığıyla seyredilmeyi hak ediyor. Bu ortada, sinemaya ismini veren ve aslında bir erkeğin hükümdar olduğunu anlatan ” Kral” sözünün bir bayanla yan yana gelmesi, cinsiyet eşitliğinin bir boyutunu ortaya koyuyor..
Oscar’lı oyuncu Viola Davis’in Nanisca karakteri ile bütünleştiğini ve kusursuz bir oyunculuk sergilediğini de unutmamak gerekiyor..
Hepinize uygun seyirler…
Özlem Kalkan
Odatv.com