Türkiye’nin bir sarsıntı bölgesi olduğu 6 Şubat’ta merkez üssü Kahramanmaraş’ın Pazarcık ilçesi olan 7.7 ve 7.6 büyüklüğündeki sarsıntılarla bir kere daha acı bir formda gözler önüne serildi. Zelzelelerde yerle bir olan çürük binalar en az 31 bin kişiyi ömürden kopardı. Mevzuatlara nazaran yapılan binalar ise hiç hasar almadı.
Bilim insanları Türkiye’nin sarsıntı bölgesi olduğunu ve inançlı yapının ehemmiyetine bir sefer daha dikkat çekerken yetkililere acil adım atmaları için davette bulunuyor.
85 milyon tedirdin. Zelzele senaryoları konuşuldukça akıllara şu soru geliyor: ‘Benim binam ayakta kalır mı?’ Bu sorunun cevabı ve sonrasındaki süreçler için Hürriyet.com.tr’den Gülistan Alagöz inançlı yapı rehberini derledi…
İlk adım risk tespiti. Kimler binasında bu çalışmayı yaptırmalı?
1999 Marmara zelzelesi yapı bölümü için milat oldu. Bu zelzeleden sonra sarsıntı yönetmeliği, yapı kontrol kanunu hazırlandı, inşaat materyallerine standartlar getirildi. Bu nedenle 2000 yılı öncesinde yapılan yapılar büyük soru işareti yaratıyor. Bina projesiz ve ruhsatsız yapıldıysa, hazır beton kullanılmadıysa, bina kolon ve kirişlerinde çatlaklar varsa, bodrum katta rutubet, kolon demirlerinde paslanma, betonda deniz kabukları varsa, yapı dere yatağı, dolgudaysa riskli olma ihtimali bulunuyor.
Yeni bina yüzde 100 inançlı değil
Tüm bunların yanında Maraş sarsıntısında korkutucu bir tabloyla karşılaştık. Yönetmelik sonrası yapılan, hatta bir-iki yıllık binalar da yıkıldı. Bu nedenle 1999 öncesi büyük risk ancak sonrası da meselesiz denilemez. Şayet binanızda bir çatlak varsa ya da vaktinde sorgulamadan alım yapıldıysa, kurumsal bir inşaat firması değil yeni ve küçük ölçekli bir müteahhit binayı inşa ettiyse risk tespiti yaptırmanızda yarar var.
Nereye nasıl müracaat yapılır?
Yapı güvenliğini öğrenmeniz için iki seçenek var.
İlk seçenek risk tespiti. Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nca lisanslandırılmış kurum ve kuruluşlara riskli yapı tespiti yaptırılabilirsiniz. Lisanslandırılmış kurumların listesi Bakanlığın internet sitesinde yer alıyor. Risk tespiti için tek bir hak sahibi süreci başlatabiliyor. Maliklerden biri dilekçe, tapu durum evrakı ve kimlik fotokopisi ile kelam konusu kurum ve kuruluşlara başvurabilir. İncelemeler sonucunda riskli olduğu tespit edilen yapılar, tespiti yapan kurum tarafından Bakanlık Vilayet Müdürlüğü’ne bildiriliyor.
Yıkılır korkusu var
İkinci seçenek ise ‘Deprem dayanıklılık raporu’ hazırlatmak. Binada yaşayanlar özel bir şirkete başvurup ortalama 1 hafta, 10 günde binasının durumunu görebiliyor. Bu seçenekte çıkan sonuç kamu yetkililerine gitmiyor, yalnızca o binada yaşayanlarla paylaşılıyor. Konutunun riskli çıkması durumunda çabucak yıkılmasından çekinenler maalesef bu yolu tercih ediyor.
İstanbul Büyükşehir Belediyesi de müracaat halinde, 2000 öncesi inşa edilen yapılarda fiyatsız olarak ‘hızlı tarama’ yapıyor. Çalışma ön inceleme niteliği taşıyor, sonuçları Mesken sahipleriyle paylaşılıyor. Fakat dönüşüm yapılması isteniyorsa bakanlık yetkili kurumlara müracaat kural.
Hasarlı çıkarsa ne olur?
Yapınız riskli çıkarsa hem tapuya işleniyor, hem de size bildiri ediliyor. Bu tebligatta riskli yapının bulunduğu yerdeki müdürlüğe dilekçe ile itiraz edilebileceği, aksi takdirde tebligat tarihinden itibaren 60 günden az olmamak üzere belirlenen müddet içinde yapının yıktırılması gerektiği belirtiliyor. 60 günlük mühlet tebligattan sonra ya da itiraz kelam konusu ise itiraz sürecinin sona ermesinden sonra işliyor. Riskli yapı, malikleri tarafından yıktırılmamışsa, yapının idari makamlarca yıktırılacağı belirtilerek 30 günden az olmak üzere ek müddet tanınıyor.
Elektrik su kesiliyor
Bu müddet sonunda da riskli yapıların maliklerince yıktırılmaması halinde, riskli yapılara elektrik, su ve doğalgaz verilmemesi ve verilen hizmetlerin durdurulması isteniyor. Riskli yapıların beşerden ve eşyadan tahliyesi ile yıktırma süreçleri, mülki amirler tarafından sağlanacak kolluk kuvveti takviyesi ile idarece yapılıyor yahut yaptırılıyor. Yıktırılamayan yapılar Bakanlıkça yahut vilayet müdürlüklerince yıkılıyor yahut yıktırılıyor. Masraflarından malikler payları oranında sorumlu oluyor.
Tespitin maliyeti ne kadar?
Yaşanan felaket sonrasında birçok vilayette risk tespiti talepleri arttı. Görüştüğümüz firmalar 2-3 gündür telefonların susmadığını söyledi. Gelelim maliyetlere… Bu alanda standart bir liste yok. Görüştüğümüz bakanlık yetkili bir kuruluş 10 kata kadar maliyetin 10 bin lira olduğunu belirtti. Diğer bir firmaya, yer artı 14 katlı ve 60 haneli bir Bina için fiyat sorduğumuzda 75 bin lira karşılığını aldık. Kat sayısı arttıkça sayıların yükseldiğini belirten yetkili şunları söyledi: “Dönüşüme girecek bir binada yalnızca yer ve bodruma bakıyoruz ve fiyatı 6 bin 500 lira. Lakin yüksek katlı yapıda her katta karot örneği alıyoruz. Bu da fiyat artışına neden oluyor.”