Üslup, insan bağlarının en kıymetli enstrümanı… Zarafet – letafet – nezaket üçlüsü ismine kriter belirleyici ve ne yazık ki günümüzün en özlenen pahalar listesinin başında yer alan olgulardan.
Aslında insan birinci var olduğu günden, günümüze birçok paha üretmiş. Kutsal kitaplarda altı kalın çizilen bu kıymetler manzumesi, vakte nazaran biçim değiştirmiş. Yani, her periyot kendi pahalarını, geçmişi harmanlayarak üretmiş. Lakin bu bedeller, her seferinde üretim – iktisadi bağlar örgütlenmesinin bir biçimde bulduğu yolla delinmiş. Ne demek istiyorum, mesela 10 buyruğun birinci kaidesi ‘öldürmeyin’dir.
İnsan hayatını kutsayan, ne olağanüstü bir direktif değil mi? Halbuki, durum bu türlü mi?
İktisadi alakalar, bu ‘ öldürmeyin’ buyruğunu, yer aldığı etrafa nazaran koşullara bağlamış. Mesela vatan için, toprak için, namus için vs. öldürmek kutsaldır üzere. Yani, ahlak kurallarını- insan münasebetlerini, kendi çıkarlarına nazaran, HAKİKATE karşın, kendi gerçekliğini oluşturarak tekrar belirlemiş.
Marx’ın kapitalizm tenkidinde, aslında bu noktayı daha net olarak görmek mümkün. Şöyle ki Marx’a nazaran, kapitalist bir sistem içinde çalışan ve emek sömürüsüne neden olan fabrikatör ahlaksız değildir. Zira o, sistemin kurallarına nazaran hareket etmiş, gerekliliği yerine getirmiştir. Yani, hatalı, kişi değil sistemdir. Pekala, tahlil nedir?
Çözüm, insanı köleleştiren iktisadi bağlantıları ve bugüne dek bu münasebetlerin belirlediği, gelir geçer ahlak kurallarını çöpe atmaktır. Ancak Marx, yeni kuralları kimin, nasıl belirleyeceğine karşılık vermez. Devrimci emekçilerle, aristokratlar ve aydınlar olmadan, istenilen kıymetlerin ve gelişmenin nasıl üretilebileceğini de açıklamaz. Dolayısı ile emek, paha yaratan tek üretim faktörü mü yoksa o faktörlerinden yalnızca biri mi ya da en kıymetlisi mi üzere sorular tartışıla dursun, biz üslup başlığımıza geri dönelim.
Dönemin, iktisadi bağlantıları orijinal kurallar yazıyor. İnsan alakaları metalaşırken insanın yalnızca maddi bir varlık olmadığı unutuluyor. Siyasette, trafikte, yolda, okulda, aşkta, arkadaşlık ilgilerinde, son derece nadan, üstenci, güç devşirme merakı içinde bir lisan gelişiyor. Sanırım, üretim silahlarını elinde tutanların, Çin üzerinden servis ettiği yeni dünya nizamı, ‘yeni iktisadi ilgiler ve yeni ahlak kurallarını’ kendi çıkar sistemine nazaran tekrar belirliyor. Hatta başımıza çaka çaka bu kuralları dayatıyor. Bizler de arızalı bir anlayışla, mesela, demokrasi ya da çağdaşlık ismine bu nadan yeni kuralları ve bu kuralların efendilerini görmezden geliyoruz.
Bakınız, Bebek olayı. Bundan 25 yıl evvel Türkiye’de bunu yapamazdınız. Zira bu bir özgürlük ya da demokrasi anlayışı değil.
Ezcümle, üslup, çürümeyi en âlâ tanım eden olgudur. Yaşadığımız bu üslupsuzluk, bu vasatlık, soytarılık, toplumsal yaşama, üretim – bağlantı bağlantılarımıza de yansıyor. Herkes kendini, uygun çalışsın. Hepimiz şunu hatırlayalım, ötekinin memnun olmadığı, nefes almadığı yerde kimse var olamaz…