1891 doğumlu Zola Neale Hurston’ un mesleğinin başında genç antropolog iken, ”son köle kargosuna” dahil olan ve özgürlüğüne kavuşan Cudjo (Afrikalı ismi ile Kossula) ile yaptığı röportajın tamamını oluşturan ”Baraka” isimli kitap İthaki yayınları aracılığı ile okurlarıyla buluştu geçen ay içinde.
Amerikan köleliği ve Afrika köle ticareti bir evvelki yüzyılların en acı en kanlı tarihlerinden biri; fakat bu tarih, köle satıcıları, alıcılar ve topraklarında çalıştırıp gemilerle taşıyanların anlatıları ile ağızdan ağıza aktarılarak günümüze taşındı. Bir kölenin ağzından kendi kıssasını dinlemek ve onun anlatısının noktasına virgülüne dokunmadan aktarmak konusunda uygun bir iş çıkaran Hurston, Cudjo Lewis ile 1927 yılının Temmuz ayında tanışmış. Journal of Negro History’ den Hekim Carter Woodson tarafından kullanılmak üzere, Cudjo’ yu Amerika’ya ve köleliğe sürükleyen baskının birinci ağızdan öyküsünü dinlemek üzere Dr. Franz Boas tarafından gönderilmiş. Birleşik Devletler’ e getirilen son kölelerin öyküsü; Batıdaki 300 küsür yıllık köle ticaretinin sona ermesinden kısa bir müddet evvel gerçekleşen ve bu insan ticaretinin sorumlusu olan toprak sahibi Meaher ailesi ve İngiltere doğumlu Kaptan Foster’ ın en karlı işlerinden birinin kıssası.
Ellerindeki en süratli gemi Clotilda ile Batı Afrika kıtasında bir krallık olan Dahomey’ e yol aldıklarında, 116 köle ile geri dönerler. Dahomey Hükümdarının savaşta yendiği köleleri kendi eliyle teslim etmesi ise bilinmeyen ve gün yüzüne çıkan bir gerçek.
Cudjo’nun anlatısında şu ana dek bilinmeyen o gerçek şu satırlarda göze çarpıyor ve kitabın en manalı sayfaları tahminen de…
”Amerika’daki beyaz halk benim halkımı köleleştirdi. Evet, bizi satın aldılar ve sömürdüler. Lakin görmezden gelemeyeceğim, boğazıma takılıp kalan gerçek şu ki, beni, benim halkım sattı ve beyaz beşerler satın aldı.” Bu, çocukluğumdan beri dinleyerek büyüdüğüm tarih anlatısını, yani beyaz insanların Afrika’ya gidip kırmızı bir mendil sallayarak Afrikalıları kandırdıktan sonra onları bir gemiye doldurup buraya getirdiği öyküsünü yerle bir ediyordu.” diyor Hurston
Kitapta ” Orta Geçit” ismiyle daima yinelenen bölge; insan kaçakçılığı yapan gemilerin Afrika’nın batı kıyısından Kuzey ve Güney Amerika’ya giderken kullandığı rotayı belirtmek için kullanılan bir yer. Ayrıyeten yeniden açıklamaya nazaran ” üçgen köle ticareti” diye bilinen rotanın orta kısmını oluşturuyor. İngiltere ya da Avrupa’ dan yola çıkan gemilerin pamuk, şeker, kahve, tütün üzere hammaddeler karşılığında Afrikalı köleleri aldığı ve bazen aylarca süren- isyan ve kaçakların da yaşandığı çileli bir seyahatin yapıldığı yer denebilir.
Cudjo’ nun ” beş yıl altı ay bir köleydim” diye başlayıp, ” sonra savaş başladı ve biz beyaz adamların huzursuz koşturmalarını görüyorduk, sonra birilerinin bizim özgür kalmamız için Kuzey’ de savaş açtığını söylediler…” halindeki anlatımı ile biten, aslında tekrar başlayan öyküsü Batı Afrika’ daki anavatanına ilişkin griot geleneğine bağlı kalarak anlattığı destansı bir hikayeye dönüşüyor.
Yazar Hurston’ un sözüyle o, Bante kasabasında yaşanan katliamı anlatması için geride bırakılanlardan biri ve Africa Town’ da birinci zafer müziklerini söyleyenlerin sonuncusu. Griotların en değerli yanının inanılmaz hafızaları olduğunu söyleyen Hurston, özgür kalışının üzerinden geçen 68 yıl sonra onu âlâ bir kıssa anlatıcısı ve şair ruhlu nanılmaz bir beyefendi olarak tanımlıyor.
Özgür kalışlarının akabinde Afrika topraklarına geri dönemeyeceğini anlayan bir avuç köle ile Kossula’ nın kaldıkları kasabayı Afrika town haline getirip, Old Landmark Baptist Kilisesi’ ni kurmaları ve bitmeyen acıları da kitapta kendi anlatımıyla geniş yer buluyor. Amerika’ daki siyah kölelerin inşa ettiği konutlara verilen isim olan ” Barracon” köle kulübesi manasında kullanılmış. Kitaba isminin verilmesi de bu yüzden…
Özgür kaldıktan sonra dahi ” Afrikalı Vahşiler” olmaktan kurtulamayan ve Afrika’dan gelenlerin Amerika’da yaşayanlar tarafından asla kabul edilmemesi Cudjo’ nın (Kossula) ve ailesinin bir öbür dramı. Yasal haklarını bile kullanamayan, geçirdiği tren kazasından sonra çalışamaz hale gelen Kossula’ nın tazminat kazanmasına karşın avukatının kendisine bir kuruş vermemesi, çocuklarına kurulan ırkçı tuzaklar ve bir kadro hastalıklarla onları birer birer kaybedişi, köleliğin mahkum kiralama sistemine dönüşmesiyle bitmeyen zahmet, kitapta tarihe not olarak düşülmüş.
Özlem Kalkan