Bugün bile kimse bir sarsıntının ne vakit ve nerede gerçekleşeceğini kesin olarak kestirim edemiyor. Öteki yandan pek çok kişi, hayvanların sarsıntı öncesinde sıradışı davranışlar gösterdiğine tekrar tekrar şahit olduğunu aktarıyor.
Max Planck Hayvan Davranışı Enstitüsü ve Konstanz Üniversitesi’nden bilim insanları; inek, koyun ve köpeklerin nitekim zelzelenin erken belirtilerini algılayıp algılayamadığını araştırdı.
Independent Türkçe’de yer alan habere nazaran araştırmacılar, bunu öğrenmek için Kuzey İtalya’nın zelzelelerin sık yaşandığı bir bölgesindeki hayvanlara algılayıcılar yerleştirdi ve aylar boyunca hareketlerini kayıt altına aldı.
Hareket dataları, sarsıntılardan saatler evvel hayvanların sıradışı hareketliliğe sahip olduğunu ve sarsıntının merkez üssüne daha yakın hayvanlardaki davranışların daha erken başladığını gösterdi.
Araştırmacılara nazaran bu bilgiler, farklı bölgelerdeki farklı hayvan cinslerinin hareket kalıplarıyla birlikte yaklaşan bir sarsıntının yeri ve vaktine dair ipuçları sağlayabilir.
Ancak bu anlatıma dayalı bilgiler, ekseriyetle bilimsel incelemeye uygun değil zira sıradışı davranışların nasıl tanımlandığı birçok durumda açık değil ve müşahede mühletleri de çok kısıtlı. Bu nedenle hayvanlardaki bu davranışlar öteki etkenlerle de açıklanabilir.
Bu nedenle, hayvan etkinliklerinin zelzeleler için bir tıp erken ihtar sistemi üzere kullanılabilmesi için, ölçülebilir davranışsal değişiklikler görülmesi gerekiyor. Dahası şayet bir sarsıntının çabucak öncesindeki zayıf fizikî değişikliklere reaksiyon veriyorlarsa zelzelenin merkez üssüne daha yakın olan hayvanlar daha güçlü reaksiyon vermeli.
Hareket sensörlü hayvanlar
Araştırma takımı, İtalya’nın sık sarsıntı yaşanan bir bölgesindeki bir çiftlikte bulunan ve sarsıntılardan evvel sıradışı davranışlar sergilediği bildirilen 6 inek, 5 koyun ve 2 köpeğin tasmalarına ivmeölçer yerleştirdi.
Hayvanların hareketlerinin birkaç ay boyunca aralıksız kayıt altına alındığı süreçte resmi kaynaklar, bölgede 18 bin zelzele gerçekleştiğini bildirdi. Bu zelzelelerin birçok küçüktü, sırf 12 sarsıntı Richter ölçeğinde 4 ya da daha büyük şiddete sahipti.
Araştırmacılar da çiftlik üzerinde istatistiksel açıdan manalı tesiri bulunan sarsıntıları seçti. Bu seçkiye 28 kilometreye kadar uzanan güçlü zelzelelerin yanı sıra zayıf lakin merkez üssü çok yakın sarsıntılar de dahil edildi.
Çiftlik hayvanlarının aktiflik düzeyinin beden ivmelenmelerine dayanarak ölçülmesiyle ortaya çıkan datalar, finansal ekonometriden alınan istatistiksel modellerle değerlendirildi. Araştırmanın müelliflerinden ve Konstanz Üniversitesi’nden ekonometri profesörü Winfried Pohlmeier bunu şöyle açıkladı:
Her hayvan boyut, sürat ve cinsine nazaran farklı biçimde reaksiyon verdiği için hayvan bilgileri heterojen finansal yatırımcıların datalarını andırıyor.
Olağan dışı davranış motifleri
Bilim insanları, hayvanların gün içindeki aktiflik motiflerini sekteye uğratabilecek başka etkenleri de hesaba kattı ve sarsıntılardan 20 saat öncesine kadar uzanan sıradışı davranış motifleri ortaya koydu.
Max Planck Hayvan Davranışı Enstitüsü’nün yöneticisi Marin Wikelskli şunları ekledi:
Yaklaşmakta olan sarsıntının merkez üssüne yakın olan hayvanlar, davranışları en erken değişenler oldu. Bu tam da fizikî değişimlerin yaklaşan zelzelenin merkez üssünde daha sık gerçekleşmesi ve artan arayla zayıflamasından kaynaklanabilecek bir şeydir.
Hayvanların yaklaşmakta olan bir zelzelesi nasıl hissettiği şimdi bilinmiyor. Olasılıklardan biri, zelzele alanlarında büyük kayaların sıkışmasıyla ortaya çıkan iyonları kürkleri aracılığıyla hissetmeleri. Zelzeleden evvel kuars kristallerinden salınan gazları koku yoluyla algılamaları da öne çıkan kanılardan.
Araştırmacıların Aralık 2019’dan bu yana gerçek vakitli kaydettiği bilgiler, hayvan merkezli bir erken ihtar sisteminin nasıl olacağını gösterdi. Örneğin, tasmalara yerleştirilmiş bir çip her üç dakikada bir merkezi bir bilgisayara ölçümleri yollayabilir. Şayet hayvanların etkinliklerinde ortak bir artış gerçekleşiyorsa sarsıntıdan 45 dakika önceye kadar ihtar sinyali almak mümkün.
Araştırmacılar bu türlü bir ihtar sinyali elde etmeyi bir defa başardı. Wikelski şöyle anlattı:
Sinyalden üç saat sonra küçük bir zelzele bölgeyi sarstı. Merkez üssü hayvan ahırlarının direkt altındaydı.
Ancak hayvan davranışlarının sarsıntıları kestirim etmek için kullanılmaya başlanabilmesi için araştırmacıların öncelikle dünyanın farklı sarsıntı bölgelerindeki daha çok sayıdaki hayvanla ve daha uzun mühlet müşahede yapması gerekiyor.
Ekip artık Memleketler arası Uzay İstasyonu’nda birkaç hafta içinde bilimsel araştırmalar için kullanılmaya başlanacak Icarus isimli global hayvan müşahede sistemini kullanmayı ve daha kapsamlı dataları incelemeyi hedefliyor.
Alman Havacılık ve Uzay Merkezi’yle (DLR) Rusya Federal Uzay Ajansı’nın (Roskosmos) ortak gerçekleştirdiği ve Avrupa Uzay Ajansı’nın (ESA) da desteklediği Icarus bilimsel projesinin başında Martin Wikelski yer alıyor.