Teknolojinin gelişmesiyle akıllı telefonların süratle yaygın bir hale gelmesi bilim dünyasında yeni tartışmalara neden oldu. Araştırmacılar, akıllı telefon kullanımının hafızayı olumsuz tarafta etkilediğini Alzheimer ve demans üzere sıkıntıların çok daha erken yaşlarda görülebileceğini sav ediyor.
Akıllı telefonlar hayatımıza girdiğinden beri pek çok şey daha kolay hale geldi. Bilmediğimiz bir adresi bulmak, alış veriş yapmak, biriyle bağlantı kurmak…
Eskiden haritalara bakarken, yakınlarımızın numaralarını ezberlerken artık akıllı telefonumuz sayesinde beynimizi bir hafıza kartı üzere kullanmayı bıraktık. Cebimizdeki geniş depolar hafızalarımızda yerler açtı.
Ancak bilim insanları işlerin pek de gerçek gitmediğini söylüyor ve akıllı telefonlar yüzünden hafıza sıkıntılarının arttığına dikkat çekiyor. Guardian’ın, nörobilimcilerden aldığı görüşlerle hazırladığı yazıda yer verdiği birbirinden çarpıcı argümanlar, akıllı telefonlara bakışınızı büsbütün değiştirebilir.
TEK SORUMLU PANDEMİ DEĞİL
Hafıza sorunu bilhassa pandemiyle birlikte artarken bellek araştırmacısı Catherine Loveday de 2021’de yaptığı ankette, iştirakçilerin yüzde 80’inin anılarının pandemi öncesine nazaran daha berbat olduğunu söylediğini gördü.
Bu süreçte karantinalar ve kısıtlamalar insanların daha çok akıllı telefonlarıyla vakit geçirmesine neden olurken Loveday, bu durumun neyi, nasıl hatırladığımızı etkiliyor olabileceğini söylüyor.
AKILLI TELEFONLAR HAFIZAMIZIN YERİNİ ALABİLİR Mİ?
Peki hafızamızın bir kısmını harici bir aygıta aktardığımızda ne olur? Akıllı telefonlar sonunda hafızalarımızın işleyişini mi değiştirecekler?
Nörobilimciler bu hususta ikiye bölünmüş durumda: Bir kısmı akıllı telefonların getirdiği kolaylıklar ve insanlara kazandırdığı vakte dikkat çekerken, bir kısmı da aslında hafızayı ve beyni olumsuz bir biçimde etkilediğini ileri sürüyor.
ZAMAN KAZANDIRIYOR
Sussex Üniversitesi Psikoloji Okulu’nda bilişsel sinirbilim profesörü olan Chris Bird, akıllı aygıtların gündelik hayata getirdiği kolaylıklara dikkat çekerek şunları söylüyor:
“Not yazmak üzere şeyleri harici aygıtlara yükledik. Niyet süreçlerimizi yahut hafıza süreçlerimizi güçlendirmek için harici aygıtları kullanmakla ilgili bir problemim yok. Örneğin; arabayı nereye park ettiğimi bilmek için bir fotoğraf çekiyorum. Beynimiz son derece spesifik, tek seferlik şeyleri hatırlamak için evrimleşmemiş. Aygıtlarımız olmadan evvel, otomobilinizin yerini hatırlamak için daha fazla vakit harcıyordunuz.”
RAHATLIĞIN BİR BEDELİ VAR
Montreal’deki McGill Üniversitesi’nde hafıza ve unutmanın nörobiyolojisi üzerine çalışan Profesör Oliver Hardt ise bu mevzuda çok daha temkinli ve kuşkucu:
“Hafızanızı kullanmayı bıraktığınızda durum daha da berbatlaşacak ve bu da aygıtlarınızı daha da fazla kullanmanıza neden olacak. Onları her şey için kullanıyoruz. Bir tanım için bir web sitesine giderseniz, bir düğmeye basarsınız ve materyal listesini akıllı telefonunuza gönderir. Çok uygun, lakin rahatlığın da bir bedeli var. Kimi şeyleri başınızdan yapmanız çok daha âlâ olur.”
DEPRESYON VE BUNAMAYI TETİKLEYEBİLİR
Hardt, akıllı telefonlardaki GPS sisteminin, beyindeki bir maddeyi nasıl etkilendiğini anlatıyor:
“Uzun vadeli GPS kullanımının muhtemelen hipokampustaki gri husus yoğunluğunu azaltacağını varsayım edebiliriz. Beyin bölgesindeki azalan gri husus yoğunluğu, depresyon ve öteki psikopatolojiler için artan risk ve birebir vakitte muhakkak bunama biçimleri üzere çeşitli semptomları da birlikte getirir.
GPS tabanlı navigasyon sistemleri sayesinde karmaşık bir coğrafik harita oluşturmanız gerekmez. Bunun yerine, ‘Bir sonraki ışıkta sola dönün’ üzere size yalnızca komutlar verilir. Bu da coğrafik harita bilgisi gerektiren uzamsal stratejilerin tersine, hipokampusu çok fazla meşgul etmez. Çok uzun müddettir GPS kullanan bireylerin uzamsal kapasitelerini araştırırken, hipokampusu gerektiren uzamsal bellek yeteneklerinde bozulma olduğu görülüyor. Harita okumak zordur ve bu yüzden bunu aygıtların yapmasını istiyoruz. Lakin güç şeyler sizin için düzgündür, zira bilişsel süreçleri devreye sokarlar.”
Hardt şimdi net bilgilere sahip olmasa da bu durumun demansta olağan dışı bir artışa neden olabileceğine inanıyor. Hardt’a nazaran; bilişsel esneklik üzere karmaşık şeylerden sorumlu sistemler ne kadar az kullanılırsa, bunama geliştirme mümkünlüğü o kadar artıyor.
Örneğin, bir üniversite profesörüyken bunama görülme mümkünlüğünün çok daha düşük. Bunun nedeni; bu insanların daha zeki olması değil; zihinsel olarak çok meşgul eden vazifelerle meşgul olmaları.
“DİKKAT ETMİYORSANIZ, HATIRLAYACAK BİR ANINIZ OLMAZ”
Ünlü sinirbilimci ve bellek araştırmacısı Wendy Suzuki ise akıllı telefonların getirdiği kısa periyodik hafıza zorluklarıyla ilgili bir öbür çarpıcı gerçeğe dikkat çekiyor: “Yaptıklarımızı, öğrendiğimiz bilgileri ve hayatımızdaki olayları hatırlayamıyorsak, bu bizi değiştirir… Beynin hatırlayan kısmı sahiden şahsî geçmişlerimizi tanımlar. Kim olduğumuzu tanımlar.”
Bilim müellifi ve How to Break Up With Your Phone kitabının muharriri Catherine Price da birebir fikirde: “Beynimiz çoklu misyon yapamaz. Evet, hem çamaşırları katlayıp hem de radyo dinleyebiliriz, zira bu misyonlardan biri bilişsel olarak zorlayıcı değil. Fakat telefonunuza dikkat ediyorsanız, diğer hiçbir şeye dikkat etmiyorsunuz demektir. Yalnızca dikkat ettiğiniz şeyleri hatırlayacaksınız. Dikkat etmiyorsanız, sözün tam manasıyla hatırlayacak bir anınız olmayacak.”
Cambridge’de sinirbilimci olarak misyon alan Barbara Sahakian’ın da buna dair delilleri var: “2010’daki bir deneyde, üç farklı kümenin bir okuma vazifesini tamamlaması gerekiyordu. Bir küme başlamadan evvel anlık iletileşme aldı, bir küme misyon sırasında anlık iletileşme aldı ve bir küme anlık iletileşme almadı ve akabinde bir manaya testi yapıldı. Sonuçta da anlık mesaj alan bireylerin az evvel okuduklarını hatırlayamadıkları ortaya çıktı.”
ZAMAN KAZANDIRIYOR LAKİN BUNU DEĞERLENDİRMİYORUZ
Teknoloji uzmanı Linda Stone ise akıllı telefonların sağladığı kolaylığı insanların düzgün bir formda değerlendiremediğine dikkat çekiyor: “Adres defterim dikkatimi dağıtmıyor. Lakin kendimize karşı gerçekçi olalım: Kaçımız bankacılık uygulamamızın bize sağladığı vakti şiir yazmak için kullanıyoruz? Instagram’da pasif bir formda saçma sapan şeyler tüketiyoruz.”
10.000’den fazla Amerikalı çocuğu yetişkinliğe kadar izleyen ve hâlâ devam eden ABCD çalışmasına nazaran, akıllı telefon kullanımı beyni de değiştirebilir.
ÇOCUKLARDA OLUMSUZ TESİRLERİ GÖRÜLÜYOR
Sosyal medya üzerine araştırma yapan Larry Rosen, 10 yaşındaki çocukları hem kağıt hem de kalem ölçümleri ve bir MRI ile inceleyerek başladı ve en değişik erken sonuçlarından biri, teknoloji kullanımı ile kortikal incelme ortasında bir bağ olduğuydu: “Daha fazla teknoloji kullanan küçük çocukların korteksleri daha inceydi ve bunun daha ileri yaşlarda olması gerekiyordu. Kortikal incelme, büyümenin ve yaşlanmanın olağan bir kesimi ve çok daha sonraki yaşlarda Parkinson ve Alzheimer üzere hastalıklar ve migren ile ilişkilendirilebilir.”