ABD’nin Afganistan’dan çekilip Taliban’ın iktidarı ele geçirmesinin üzerinden bir yılı aşkın bir mühlet geçti. Bu süreçte Afgan bayanların yaşadıklarını pahalandıran uzmanlar, kız çocukların para karşılığı ‘gelin’ olarak satıldığını söylüyor ve bayanları intihara zorlayan çaresizliği anlatıyor.
Agnes Scott College Memleketler arası Bağlantılar ve Bayan, Toplumsal Cinsiyet ve Cinsellik Çalışmaları Bölümü’nden Doç. Dr. Mona Tajali, Afgan Bayan Haber Ajansı Müdürü Humaira Saqib ile Afganistan’da yaşayan ve güvenlik sebebi ile ismini haber içinde “ZM” olarak anacağımız NooN Afganistan Hukuk ve Toplumsal Örgütü’nün kurucu ortağı, Taliban idaresi altında yaşananları kıymetlendirdi.
Doç. Dr. Mona Tajali, Taliban’ın Afganistan’ın denetimini ikinci sefer ele geçirmesinden bu yana bir dizi büyük değişiklik olduğunu belirti. Tajali, ‘’Korkulduğu üzere, başkanlık sarayını ele geçirmesinden yalnızca birkaç gün sonra Taliban, bayan çalışanları bankalardan, üniversitelerden, medyadan ve başka birçok iş yerinden ihraç etti. Küme ayrıyeten, 1996’dan 2001’e kadarki birinci iktidara gelişlerinde olduğu üzere, bayanların sadece erkek bir vasi ile meskenlerinden çıkmalarını da istedi. Memleketler arası kınamalara karşın, kız çocukların orta öğretimi yasaklı olmaya devam ediyor’’ diyerek yaşananları anlattı.
‘EĞİTİM GARANTİLERİ OLMAYAN KIZ ÇOCUKLAR İÇİN YERALTI OKULLARI OLUŞTURULDU’
Tajali, tüm bunlara karşın bayanların, haklarının bilakis çevrilmesine direnmekten asla vazgeçmediklerini de kelamlarına ekledi: “Hem ülke içinde hem de dışında bayanlar, değişim için protesto ve baskı yapıyor. Ülke içinde, çok tehlikeli ve güvenlikleri yahut ömürleri için bir risk olmasına karşın, bayanlar birçok sefer sokaklara döküldüler. 1990’ların sonlarına emsal formda, bayanlar da öteki bir eğitim teminatı olmayan kız çocuklar için yeraltı okulları oluşturmakla meşgul oldular.”
Ülke dışındaki bayanların da memleketler arası topluma baskı yapmak maksadıyla ağlar kurduğunu ve örgütlediğini belirten Tajali, ‘’Geçen yıl boyunca bayanlar, değerli Batılı güçlerin Taliban’ın Afganistan üzerindeki idaresinde rastgele bir meşruiyeti reddetmesini sağlamak için çok çalıştılar. Bu tanınmayı engelleyen ise büyük ölçüde bayanların ağır lobi faaliyetleri ve Taliban’ın insan hakları ihlalleri hakkında haber yapmaları oldu’’ dedi.
‘EKONOMİK ZORLUKLAR, KIZ ÇOCULARIN PARA KARŞILIĞI GELİN OLARAK SATILMASINA NEDEN OLUYOR’
Tajali, Afganistan’daki bayanların, sıhhat hizmetleri hariç birçok meslekten ihraç edildiğine dikkat çekti ve kelamlarına şöyle devam etti:
‘’İşten çıkarmalar, bayanların ekonomik pozisyonlarını büyük ölçüde zayıflattı ve bu durumun hem kendi hayatları hem de ailelerinin ömürleri üzerinde çok geniş kapsamlı olumsuz tesirleri oldu. Kimi bayanlar ailelerinin temel geçimini sağlayan bireylerdi ve işten çıkarılmalarından bu yana, yoksulluk ve açlık da dahil olmak üzere birçok zorlukla karşı karşıya kaldılar. Bayanların ekonomik olarak erkeklere bağımlı olmaya zorlanmasının bir öbür kıymetli olumsuz sonucu da, bilhassa ailelerinin erkekleri tarafından bayana yönelik şiddetin gözle görülür halde artmasıdır. Daha evvel ailelerinin geçim kaynağı olan bayanlar, aileleri maddi düşünce içinde olduğu için çeşitli şiddet tipleriyle karşı karşıya kalmıştır. Bu şiddet; fizikî şiddeti, kız çocukların para karşılığı gelin olarak satılmasını ve hatta kimi bayanları intihara zorlayan çaresizliği içeriyor.”
‘KADINLARI SAVUNACAK BİR OTORİTE YOK’
Afgan Bayan Haber Ajansı Müdürü Humaira Saqib, Afganistan’da bir yılın akabinde bayanların karşılaştığı zorlukları şöyle özetliyor:
‘’Milyonlarca kız çocuğun okula gitmesi yasaklandı, yüz binlerce bayanın çalışması yasaklandı, bayanlar daha da fakirleşti ve aç kaldı. Bayan hekimler, bayan mühendisler, bayan öğretmenler, bayan gazetecilerin çalışması yasaklandı. Bayan medyası kapatıldı ve Afganistan’ın on bir vilayetinde çalışan bayan gazeteci yok. Birkaç bayan gazeteci medyada yüzlerini kapatmak zorunda kaldı. Afganistan’da hiçbir medyanın bayan haklarıyla ilgili bir programı yok. Bayanlar aile içi şiddetin önemli mağdurları ve onları savunacak bir otorite yok, insan hakları aktivistleri ve bayan hakları, tehdit ve yıldırma dolu. Birçok bayan hakları aktivistinin ailesi, baskı yapmak emeliyle azap gördü ve mahpusa atıldı.”
‘TALİBAN’DAN VASIFSIZ ŞAHISLAR ÖĞRETMEN OLARAK ÇALIŞIYOR’
Saqib, bayan öğretmen eksikliğinden ötürü eğitim kurslarının kapatıldığını ve kız çocukların şahsî eğitim kurslarına bile gidemediğini belirterek, ‘’Şeriat mevzularının birden fazla medreselerde öğretiliyor ve profesörler istifaya zorlanıyor, onların yerine Taliban’dan vasıfsız bireyler öğretmen olarak çalışıyor’’ dedi.
‘ETKİN OLMAYAN HÜKÜMET KAZANIMLARIN BİRÇOKLARINI BALTALADI’
Güvenlik sebebiyle ismini bâtın tuttuğumuz Afganistan’da yaşayan ZM, ‘’Tarih boyunca Afganistan’daki bayanların durumu her vakit içler acısı ve zorluklarla kuşatılmıştır. Afgan bayanlar ve kız çocuklar, bir ailede doğdukları andan itibaren ayrımcı aşiret kültürüne ve ataerkil uygulamalara maruz kalmıştır’’ sözlerini kullandı.
2001 ve 2021 yılları ortasında milletlerarası toplumun varlığı ile bu durumun düzgüne gerçek gitmeye başladığını söyleyen ZM, ‘’Kadınlar toplumun bir modülü olarak kabul edildi ve siyaset, medya, ekonomik kalkınma, hukuk mesleği ve güvenlik dahil olmak üzere başarılı meslekler inşa ederek kamusal alana katılabildiler’’ dedi ve ekledi: ‘’Önceki Taliban idaresi altında cinsiyet ayrımcılığına ve insan hakları ihlallerine maruz kalmanın zorluklarını yaşadıktan sonra, Afgan bayanlar birçok zorlukla yüzleşmeye devam ederken, toplumsal ve profesyonel ömürlerinin tadını çıkarıyorlardı.
Etkin olmayan hükümet, elde edilen kazanımların birçoklarını baltaladı. Sistemin temelindeki yaygın yolsuzluk ve zayıf idare, milletlerarası ortakların siyasi ve ekonomik dayanağının kaybolmasına neden oldu. Sağlam güvenlik, siyasi ve ekonomik temelleri olan merkezi bir idare sistemi ve âlâ bir planlama eksikliği vardı.”
‘BIDEN İDARESİNİN YANLIŞ VE ZİYANLI SİYASETLERİ FECİ BİR DURUM YARATTI’
NooN Afganistan Hukuk ve Toplumsal Örgütü’nün kurucu ortağı ZM, ‘’Yirmi yıllık ilerleme ve gelişmeden sonra, bilhassa Afganistan’daki bayanların ömürlerinde, Biden idaresinin Afganistan’a yönelik yanlış ve ziyanlı siyaseti ve bir küme Afgan siyasetçinin iş birliği ile feci bir durum yarattı’’ tabirlerini kullandı.
‘AFGANİSTAN, İSLAM’DAN FARKLI ZALİM BİR KÜLTÜRÜN ZİNDANINA GİRDİ’
‘’Afganistan bir sefer daha İslam’dan çok farklı zalim bir kültürün zindanına girdi. Radikal İslamcı görüşe ve İslam şeriatındaki tüm kültürel ve dini öğretilere ters olarak benimsenmeye başlandı’’ diyen ZM, kelamlarına şu biçimde devam etti:
“Taliban iktidara geldikten sonra her gün seri cinayetler, bayan ve bayan hakları aktivistlerine yönelik suikastlar, mahpus ve zorla tabir alma, azap, Taliban milislerinin hapishanelerde bayanlara ve kız çocuklara toplu tecavüzleri, kız çocukları alıp satma üzere yürek burkan olaylara şahit oluyoruz. Ayrıyeten, eğitim ve öğretimin engellenmesi, ailedeki erkek üye olmadan sonlu seyahat ve halka açık yerlere gitme ve son olarak Kabil’in kimi bölgelerinde kent içi otobüslerde seyahat kısıtlamaları var. Bu problemler kaotik bir duruma neden oldu. Zihinsel ve duygusal baskılar o kadar büyük ki, kız çocukların ve bayanların intiharlarında dramatik bir artışa yol açtı.
Taliban, bayanların ve kız çocukların siyasi, ekonomik ve güvenlik meselelerini ve zorluklarını lokal ve memleketler arası seviyede çözmeye odaklanmak yerine bayanların misyon ve eğitimini, özgürlük ve haklarını her vakit eleştirdi. Toplumda bayanla ilgili meseleler var ve onların kederi bayanların meskenlerinden çıkmaması.”
Amerika ve müttefiklerinin, Afganistan’a ve bu ülkenin bayanlarına karşı bu kadar acımasız bir karar almaması gerektiğini tabir eden ZM, şu tabirleri kullandı: “Çok kısa müddette bir ülkeyi yıkıma, israfa ve sefalete çevirmemeleri gerekirdi. Milletlerarası insan hakları örgütleri ve medya, Biden idaresine ve milletlerarası müttefiklerine, Afgan bayanların bahtını bu sefalete ve karanlığa hangi hakla götürdüklerini sormalı.”
Taliban’ın hareketlerinin, Afgan bayanların gereksinimlerine yönelik radikal ve bayan düşmanı görüşünün bir yansıması olduğunu belirten ZM, kelamlarını Taliban idaresi altında ezilen bayanların problemlerine yönelik sorular ile bitirdi:
‘’-Son yirmi yılda Taliban’ın Kabil’in öbür vilayetlerinde halka açık alanlarda düzenlediği terör operasyonları ve intihar taarruzları sonucunda dul ve yetim kalan yüz binlerce bayan ve kız çocuğun sorgulanması gündeme geliyor. Bu bayanlar eşlerini, babalarını, erkek kardeşlerini yahut oğullarını kaybettiler, onlara temel muhtaçlıklarını kim sağlayacak, onları kim besleyebilir, kim giydirebilir?
-Artık ailesinde erkek üyeler olmayan, çalışarak aile bireylerinin gereksinimlerini desteklemekten ve aldıkları fiyat ile aile bireylerini ayakta tutmaktan sorumlu olan bu bayanların sıkıntılarına birileri karşılık verebilir mi? Taliban bu sınırlamaları dayattıysa, bu ailelerin muhtaçlıklarını karşılama sorumluluğunu kim üstleniyor, onlara yiyecek ve giyecek sağlayacak kim?
-Afgan bayanları neden unutuldu?
-Bu millete ve bayanlara kim hesap verecek?”