Netflix’in “bölünmüş Berlin” fantezisine yaslanan dizisi Kleo birinci dönemiyle kataloğa eklendi. Hanno Hackfort’un yazıp Viviane Andereggen ile Jano Ben Chaabane’nin yönettiği dizi Doğu Almanya için çalışan, şirin bir o kadar ölümcül casus Kleo’nun öyküsüne eğiliyor. Kleo’da siyaset ve entrika bağı bir kere daha öne çıkarılırken duvara inen balyoz darbelerinin şaşkınlığına bir intikam koşusunun adımları eşlik ediyor.
Kleo Straub (Jella Haase) dededen Leninist bir Doğu Alman casusu, o denli ki kod ismi muhbir torun! Epeyce genç ve toy şimdi, oyun oynar üzere rejim düşmanı öldürüyor, amiriyle gönül bağlantısına girip gebe kalabiliyor. Demokratik Alman Derin Devleti olarak değerlendirebileceğimiz, “şirket” diye anılan bir örgütün (Stasi) gayriresmî çalışanı. Elhasıl dağlarda yılan yiyenlerin saklı geçitlerde lağım farelerine minik sandviçler dağıtan versiyonu…
Rejim dışarıdan kaygısız tasasız görünür, Kleo ise takır takır hareket yapıp gündüzleri bir teyp fabrikasında çalışırken ne oluyorsa oluyor işler aksine dönüyor. Batı’ya geçerek bir rejim zıddını daha ortadan kaldırdığı son misyonunda dolandırıcılık ofis polisi Sven Petzold (Dmitrij Schaad) tarafından teşhis edilince açığa çıkıyor. Bunun üzerine devleti bir kumpas kurarak Kleo’yu içeri alıyor. Hapishane sürecinde bir hengameye karışıp bebeğini kaybeden bayan üç yıl sonra Doğu-Batı kaynaşması “şerefine” ilan edilen bir genel afla çıkınca alana dönmeye karar veriyor. Elbette bu kere kendi alanına. Üstelik alan genişlemiş! Kentin öte yakasına geçmek için geçitlere gerek yok. Silahını ve dava evrakını alan Kleo yeniden yalnız kalmıyor. Petzold bu defa afla çıkan siyasi mahkûmların evrakları ortasında görüyor Kleo’nun fotoğrafını ve üstüne görev olmayan soruşturmayı derinleştiriyor. Batı’nın Doğu’yu yağmalamaya başladığı günlerde Kleo ile Petzold da gayelerine kitleniyorlar.
HAFRİYATTAN FANTAZYA YÜKSELTMEK
Entrikası, savaş taktiklerinden cephe arkası şartlara, sıcak savaştan ruhsal harbe her cinste en çok istek gören tarihi aralık elbet İkinci Dünya Savaşı. Son periyotta onun tahtına tekrar Almanlar, Doğu-Batı çelişkisi üzerinden göz diler oldu. İki büyük savaştan yenik çıkıp üçüncüsüne derhâl hazırlanabilen Alman efsanesine bir çiziği ise kutuplu dünyada Sovyetler’in yanında saf tutan Doğu Almanya atıyor. Kapitalizmin hırsı yerine üretmenin dinginliğini, daha bir insanlığı öneren Demokratik Almanya husus alındığı dizi ve sinemalarda pek olumlu çizilmiyor. Daha kötüsü ise bu kültürün Batı’nın yanında aperatif biçiminde verilmesi. İkinci Dünya Savaşı anlatılarının şeytanı ve yeniği nasıl Almanya ise Doğu-Batı hikayelerinde de şeytan ve yenik taraf her daim Doğu. Hasebiyle ona vuruluyor ve Batı’nın cazip kültürel iklimi parlatılıyor.
Henüz birinci kısımda uyuşturucu ticareti, delidolu müzik geçiyor duvarı. Bu durum, “Doğu kapalı kutuydu, demokrasi götürülmesi şarttı” tezini savlıyor. Doğu o denli yabancı kalmış, uzaklaşmış ki “Batı” olduğunu unutmuş. Doğu-Batı çekişmesinin kültürel cephesinin ötesinde komşu olmaları ve kolay bir duvarla ayrılmaları casusluk- şiddet girdabını öne çıkarıyor. Her iki taraf birbirine geçip (çok sıkıntı olmasa gerek) hareket gerçekleştiriyor. Kimi vakit terör, sansasyon emelli teşebbüsler kimi vakit amaca yönelik suikastlar yanı sıra bilgi toplama, izleme faaliyetleriyle casusluk ve şiddet girdabı kenti tesirine alıyor. Kleo, siyasal bir eşiğin kendine mahsus sis perdesini ortalarken duygusal ve toplumsal safhaları intikamının peşine düşmüş bir “kız çocuğu” vesilesiyle atlıyor, kolaylaştırıyor. Doğu Batı’yı cisimleştirmek ancak tıpkı vakitte cisimleşmişi de yıkmaya hafriyattan fantazya yükseltmeye kalkışan bir dizi izliyoruz.
ALMANLARIN BİR ANDA GELEN SICAK DENİZLERE İNME DİLEĞİ
Bu orta başlığı “Fantazyalar Âleminde Sırada Bir Gün” olarak atabilirdik! Doğrusu dizi baş karakterinin çocuksuluğunu kullanarak fantastik bir mana kazanıyor. Evvela melodik bir Almanca konuşan tatlı lisanlı bir bayan kelam konusu… Bu karakteri bu işten hiç anlamayan bir senaristin kâğıdına koyun, izlenir bir şey çıkarır. Veyahut bir direktörün bu türlü bir karakteri yönetmesi için usta olmasına falan gerek yok! Hâlihazırda şiddet, casusluk, çok yüklenip artık aksiyona geçmiş bir femme fatale, veya daha genel tabirle “analık”, sevdaluk” kimliklerine el konup tertip dışına itilmiş, “kontrol dışı” bir bayan, bir çeşit kontr tanrıça her daim çalışır. Kaldı ki Kleo’nun çocuğunu düşürmesi, bir daha çocuk sahibi olamayacağını öğrenmesi ve cinsel beklentilerden kaçınarak bir yer yatağını genç bir Batı Alman erkeğiyle paylaşması doğurmaya değil öldürmeye yönelmiş bayan figürünü vurguluyor.
Bu birinci fantazyayı, demince üstte andığımız, toplumsal etkileşimi devre dışı bırakarak tüm o debdebeyi ikonik dokunuşlarla halleden; hamburger, tekno müzik ve uyuşturucu aracılığıyla koca bir siyasi sınırı çökeleğe çeviren siyasi fantazya izliyor. Tamamlayan ise klişeler. Mesela KGB casusu var, şüphesiz derin derin sorunlar gırla, saklanan belgeler vesaire… Biz seyircinin gerçek hayatta yolunun kesişmeyeceği yığınla şey, kimse, yer… Mesela Mallorca! Öbür bir fantazya… Almanların sıcak denizlere inme duşunun bir sonucu! Hatırlarsanız tekrar bol kanlı, casuslu bir başka Netflix üretimi Jaguar’da da Akdeniz kıyılarına kaçan bir Nazi kumandanı vardı. Kleo’da ise bir Doğu Alman albayı dünya görüşüne ihanet ederek tıpkı yolu izliyor ve Mallorca’ya geliyor. Eh Kleo durur mu o da damlıyor peşi sıra. Bitti mi, bitmedi! Petzold da takılıyor onun kuyruğuna.
Böylece Alman Akdeniz koridorunda küçük çaplı bir insan akını yaşanıyor. Bu noktada Almanların da Ruslarla tıpkı kefeye konduğunu, soğuk oldukları istikametinde bir soğuk damgayla ayrıştırıldıklarını söylemek mümkün. İspanyolca ile Almancanın kabalığı, esmer ve egzotik Akdenizlilik ile sarışın bakışlı gönül donduruşlu yüz çizgileri nötrlenmek istenmiş lakin göründüğü üzere değil. Kleo Almancasını fareli köyün kavalcısının o sevgi dolu enstrümanı üzere kullandığından ölümcül bir masaldan sim serpiyor seyirciye.
TERMİNATÖR’E DÖNÜŞÜRKEN…
Tabii husus at koşturacak kadar geniş, dönüş yolları ebediyen açık olunca kusur yapmaktan çekinmiyor senaristlerimiz. Ufak tefek mantık kusurları izliyoruz. Kleo’nun denetimden çıkışını üç noktada temellendirebileceğimizi düşünüyorum.
Dedesinin ve kimliğini inşa ettiği kurumun ağır ihaneti, birleşen Berlin ile birlikte değişime ayak uydurmak yahut diremek yerine yokuş aşağı boşa alma metodu… Son olarak ise çocuğunu yitirmek. Elhasıl çocuk bu tıp dizilerde daima bir bir çıkış bileti görüldüğünden yeniden birebir fonksiyonu yerine getirmiş. Son bilet biçiminde niteleyebileceğimiz, üstelik ölümcül ve çocuk ruhlu bir bayanın “ıslahı” manasında da son ihtimal olan çocuk ortadan kalkınca Kleo öteki bir faza geçiyor, canilik dozunu artırıyor. Fakat çocuk bu kadar değerliyse Kleo neden cezaevi avlusunda arbedeye karışıyor. Kendine çok mu güveniyor? Ruhsal açıdan yıprandığı için önceliği gebeliğe mi vermiyor? Ya da çocuğunu karnında mı unutuyor!
Bu kolay mantık uyuşmazlığının yanı sıra her şeyin fevkalade derecede denk geldiğini görmekteyiz. Casusluk anlatılarında bu cins denk gelişlere pek takılmamak gerek ama iş o dereceye varıyor ki insan sorgulamadan edemiyor. Anlatıyı hızlandırmak gayesiyle pürüzler kaldırılınca intikam kusursuz bir hâl alıyor fakat çatışma da zayıflıyor. Birinci kısımlarda bağlı olduğu ünitesi doruktan tırnağa ortadan kaldıran yavaş yavaş asıl amacına yürüyor, asıl kumpasın içine çekiliyor. Bu süratli ve problemsiz paklık süreci karakteri parlatırken anlatının gerçeklerle son bağını da koparıyor.
ŞİDDETLE ÖZDEŞLEŞMİŞ KAHRAMAN
Kleo’nun iki temel desteği bulunmakta: İcrada şiddet ve kahramanın seyahati. Netflix’in dizisi klasik anlatı, kültürel bakımdan ise ağır ve gerçekçi şiddet sahnelerine dayanıyor. Tarantino’nun Inglourious Basterds (2009) sinemasından itibaren Almanlardan sorulan hesap anlatılarında şiddet, yalın ve yüksek tonda kullanılıyor. Burada elbette yüksek tonun yalınlığı boğan grotesk ve hilekâr bir yanı da var. Kleo da suikastın ve göğüs göğüse çarpışmanın biçimini gururla sunuyor!
Kafayı çiviye geçirip maktulü duvara asma, balon balığından elde edilen zehri oralara buralara zerk etme, havuz kenarında düşman patlatma (nispet yaparak değil, bomba yaparak!), camdan fırlatma, dedeyi bahçeye gömme vb. gereksinime nazaran düşünülüp uygulanmış varlıklı şiddet ve yok etme aksiyonları dizide öne çıkıyor. Tekrar de bu sahnelere sert diyemiyoruz zira suikastçının intikamı fantazyasına hizmet ediyorlar.
Buna karşın gerçek hayatta ağır çekim yoktur düsturuna Kleo’da rastlıyoruz. Şiddet birçok vakit öyküleyici ezgiler ve Kleo’nun melodik sesiyle stilize ediliyor, tekrar İspanya ve Şili toprakları egzotik bir atmosfer sunuyor. Kleo, Jaguar örneğindeki üzere şiddeti gerçekçi ile stilize ortasında bir yere konumlandırarak siyasi fantazyadan da rol çalmıyor.
OMUZLARDA PIRPIR, KIÇTA SLİP DON…
Kleo, bir Doğu Almanya çöküş masalı; daha doğrusu bir gerçekliğin fantastik çıktısı. Abartılı, masalsı, çarpıtmalı; o denli ki tarihi tekrar yazıyor! Tarantino’nun Inglourious Basterds’ı ile bir paydaşlık daha… O ölçüde bir dönüm, olmuşu değiştirme eforu izlemiyoruz lakin ideolojik bir sefalet betimi kelam konusu… Doğu aciz ve çürümüş, Batı da altta kalır değil… Bu türlü bir istikrar kurulmuş ancak dostlar alışverişte görsün diye kurulmuş.
Seyirci Doğu’yu, Batı’da alışverişte görürken Batı koca ve sakar çocuğa benzetilmiş. Güçlü, kararlı hatta şefkatli… Lakin bir yandan o da kendi Batı’sına teslim olmuş durumda, işi uyduluğa kadar götürmek isteyenler var. İstihbarat savaşları işte bu türlü bir yüzü aydınlatıyor. Bu kolay bir tabir. Ne denir? Yıllarca izledik, yıllarca da izleriz. Fakat dizide Batı malı kola ve otomobile eşlik eden tekno müzik atmosferi biraz olsun değiştiriyor.
Sovyet Rusya’sında Metallica konserinin çarpıcı bir tesir yarattığı kabul edilirken (yine Batı kaynaklarınca elbette), bu değişimin duvarı tekno ile aşması. Thilo’nun (Julius Feldmeier) diğer bir gezegenden dünyaya tekno müzik getirmek üzere ulvi bir misyonla donandığını ileri sürmesi. Dünyaya barış getirme telaffuzuyla alay ediyor. İnce bir espri saymasak da ortamı ısıtmış. Buradan dizideki müziklere bağlanabiliriz. Tekno müziğe Inti Ilimani ezgileri karışıyor. Marşlar ve hareketli modüllerle tempoya ayak uyduruluyor. Aslında müzik de kapalı başrol olarak uzunluk göstermekte…
Kleo’nun geneline baktığımızda ise hem atmosferin düzgün kurulduğunu hem temponun hakikat ayarlandığını görüyoruz. Esasen bayan baş kahramanın intikamı üzere cazibeli (ve erkek seyirciyi tavlamaya dönük) bir çıkış noktasından hareket edip aksiyon cinsine ve casusluk faaliyetlerine yaslanması diziye önemli bir avantaj sağlıyor. Kleo bu avantajı heba etmeyerek elini düzgün açmış. Üstelik tanıdık bir bakış açısının (Batı’nın üstten tavrını) sıkıcılığını ironik ögelerle bastırmış. Örneğin Thilo karakterinin altta slip don, üstte Doğu Alman üniforması ile gezmesi, Doğu’ya saldırıyı vakit zaman karikatürize bir tabana çekmesi veya her siyasi kovalamacaya yakışacak formda kırmızı bir valizin peşine düşülmesi diziye mizah katıyor. Doğal periyodun vatkalı ceketleri, bol kesim eşofmanlar, devlet dairelerden caddelere yanlışsız esen “değişim” rüzgârı da gayreti… Tüm bunlar bir perspektif kazandırıyor anlatıya. Bizim Batı Almanya’da sistemimiz var kızım!
Dizide intikamlar alınıyor, bilinmeyen servisler devreye giriyor; genç, dinamik ve kana doymayan bir suikastçı bir bakanlığın üst seviye takımını sıraya diziyor. Yetmiyor Mallorca’ya gidiliyor, Şili Santiago’ya gidiliyor, gezilip tozuluyor nedir ki günün sonunda siyasi bildiri hayli cılız ve meçhul veriliyor. Olayların bağlandığı yeri ve yeni dönem için yakılan ışığı paylaşıp tat kaçırmanın âlemi yok lakin dağın fare doğurduğunu söyleyebiliriz. Öte yandan Kleo’nun annesi ile yüzleştiği sahnede Batı’nın soğuk tarafını görmemiz ilgi cazip…
Özgürlüklerin aile bağlarına tercih edildiğine şahit oluyoruz. Doğu’nun sıkı sıkıya bağlarla, zincirlerle özdeşleştirilmesi her türlü bağlanmanın Doğu için baskı manasına geldiği, körelttiği ve bu bağlar kopmadan, pahaları reddetmeden özgürleşilmeyeceği kabulü dizide rast geldiğimiz sığ çıkarsamalar ortasında… Daha evvel değindiğimiz üzere tarihi biraz mizah biraz fantazyayla bükme gayreti, kara propaganda yaklaşımı diziye renk katsa da bu rengin kırmızı boya üzerine rastgele boca edilmesi sırıtıyor kuşkusuz ve birinci dönem sona ererken “bizim Batı Almanya’da tertibimiz var kızım, yoksa niçin yanınıza gelmeyelim” iletisi kalıyor akıllarda.
**
Jella Haase’nın performansına övgüyü sona sakladım. Yazıyı bağlarken Kleo karakterine ve icrasına kısaca değinmeli. Dizide oyunculukların bir kısmı vasatken başroller düzgün iş çıkarmışlar. Petzold rolünde Schaad üzerine düşeni yapıyor. Tekrar Thilo’da Feldmeier dizinin çocuksu tarafını beslemekte. Fakat Kleo’yu canlandıran Haase, Kill Bill’deki gelinin uçarı bir yorumunu çok doyurucu bir biçimde sergiliyor. Öncelikle karakter üzerine oturmuş. The Handmaid’s Tale’ın başrolünde izlediğimiz Elisabeth Moss’u andırıyor Haase.
Onun üzere soğuk bir yüze sahip lakin bu soğukluğu, ses tonu ve şımarık davranışlarıyla kararında tutarak serinkanlı ve politik katilin dalgalanmasına bağlamayı başarıyor. Siyasi tarafı zayıf bir karakteri canlandırırken bu açığı da duygusal karmaşayla kapatmaya çalışıyor. Yeterli bir seçim olmuş.
Kleo gerek temposu gerek yaratılan atmosferi ile cazibeli ve sürükleyici bir üretim lakin asıl kozu, oldukça tanıdık ve kolay bir karakterin icrasında azamî randıman sağlaması. Niyetiniz hafta sonunu televizyon başında geçirmekse Kleo’ya bir baht tanınabilir. Doğu Almanya’ya kara çalan politik vurguları görmezden gelerek, mantık yanlışlarının üzerinden atlayarak gayenize ulaşabilirsiniz.