Bu hafta sonunda sessiz sedasız bir vefat daha gerçekleşti, HER GÜN Dünya’dan göç eden yaklaşık 140 bin bireyden biri daha… Başarılı bir direktör ve senarist, düzgün bir insan, dar bir etrafta emekleri takdir görmüş, hak ettiği geniş kitlelerin övgüsündense yoksun kalmış bir birey. Oğuzhan Tercan’dan bahsediyorum. Tahminen de sevgili Nilay Örnek’in de kitabında vurguladığı üzere, bütün güzeller üzere o da biraz küskün gitti.
İntihar Üzerine Düşünmek
Tercan, 1985 yılında Dokuz Eylül Üniversitesi Hoş Sanatlar Fakültesi Sinema-TV Kısmı’ndan mezun oldu. Direktörlüğünü yaptığı birinci sinema sineması Abdi İpekçi suikastını bahis alan Uzlaşma idi. Dikkatleri de bu sineması ile çekmişti. Gerçekten Uzlaşma üzere yavuz bu sinema kendisine 1992 Memleketler arası İstanbul Sinema Şenliği, Heyet Özel Mükafatını getirdi. Daha sonraları pek çok sinema ve Pilli Bebek üzere ses getiren dizileri yönetti. 59 yıllık ömrüne İstanbul Üniversitesi İrtibat Fakültesi’nde Sinema Direktörlüğü dersleri vererek ‘hoca’ unvanını da eklemişti. Seviliyordu.
Oğuzhan Hoca’nın, onu toplumsal medyada bir post ile anıp, rahmet dilememin dışında bugün bu yazıma mevzu olmasının nedeni ise yalnızca tek bir haber kaynağında geçen cümle oldu: “Oğuzhan Tercan 14 Ağustos 2022’de hayatını kaybetti. 59 yaşındaki Oğuzhan Tercan’ın hayatına son verdiği argüman edildi.”
Kendi Hayatına Son Verme Problemini Anlamak
Uzun vakittir kanser tedavisi görüyormuş; durumu ağırmış ve zahmetli günler içindeymiş Oğuzhan Tercan. Tahminen de dedim -yukarıdaki şimdi doğrulanmamış ‘söylentiyi’ okuyunca- acısına son vermek istedi… Anlamak sıkıntı değil.
Zaman vakit dostlarla felsefi sohbetlerimizde konusu geçer; ‘intihar’ ayıplanmalı mıdır, kendisini öldüren kişi akıl mahrumu mudur? Ben her seferinde -tamamen naif bir dışavurumla- bu kararın çok şuurlu bir halde, her açıdan ölçülüp, biçilmiş olarak da alınmış olabileceğini, gidenin gitme sebeplerini bilmiyorsak eleştirmenin yersiz olduğunu savunmuşumdur. 30’lu yaşlarımızın başlarında, şen-şakrak bildiğimiz sanatçı bir arkadaşım, hepimizi şoke ederek, kendi kararıyla göç etmişti. O vakitten beri insanlık tarihi kadar eski, nispi ve çok boyutlu bu bahis üzerine düşünürüm. Aman yanlış anlaşılmasın, yaşama son derece bağlı ve ferdî olarak bu karardan milyonlarca km uzakta biriyim. Ben sıkıntının, ruhsal ve sosyolojik olarak özünü anlamaya çalışıyorum.
Her 40 saniyede 1 kişi
İnanılmaz bir sayı değil mi? Dünya’da her yıl sonu vefatla gerçekleşen intihar olaylarının sayısı yaklaşık 800 bin civarında. Bu da kırk saniyede bir kişinin hayatına son verdiği manasına geliyor. (Tabii bu sayılar Pandemi öncesi WHO 2019 datalarına göre!)
Hatta bu satırları yazarken o hudut bozucu, beyin yakıcı, umut emici ‘worldometers’ sitesine bakıyorum da, bu yıl şu ana kadar intihar edenlerin sayısı 669.071 e ulaşmış gözüküyor.
Dünya Sıhhat Örgütü (WHO) 2020-21 bilgilerine nazaran ise intihar hadiselerinde dünya birincisi ülke, erkeklerde her 100 binde 48 kişinin canına kıydığı Rusya. Bayanların bu oranda 7’de kaldığı Rusya’yı Güney Afrika izliyor. 100 binde 47 Güney Afrikalı erkek ve 9 bayan hayatına son veriyormuş. İstatistik bilgilerini yayınlayan Statista’nın servis ettiği grafikte erkek intiharlarında başı çeken öteki ülkeler sırasıyla Güney Kore, ABD, Japonya, Fransa, Hindistan, Almanya ve İngiltere.
Kadın intiharlarında ise sıralama farklı. Güney Kore her 100 binde 13 bayanla başı çekerken, ikinci sırada Hindistan var. Bunda eşleri ölen Hintli bayanların sati merasimleri ile kocalarına olan sadakatlerini göstermek üzere bile-isteye kendilerini ateşe vermeleri de etken olabilir. Her ne kadar Gandi bunu yasaklamaya çalıştıysa da kimi yörelerde hala uygulandığı bilinmekte.
Türkiye bu listede her iki cinste de son sırada. Burada TÜİK’den bir data sunmam daha gerçek olabilir. Onlara nazaran ülkemizde her gün ortalama 9-10 kişinin hayatına son verdiği belirtiliyor. Bunun içinde nedeni bilinmeyenler kadar, ekonomik kriz yüzünden iflas edenler, cinnet geçirip, tüm ailesini katlettikten sonra kendisini de öldürenler, namus lekelenmesi üzere toplumsal dışlanma korkusu ya da -özellikle ergenler- aidiyet ile başarısızlık sendromları yaşayanlar da var. var. Sonuç: Her 166 dakikada 1 kişi!
İntihara Sosyolojik ve Ruhsal Açıdan Bakış
Bu mevzuyu ele alan birinci bilindik isim elbette Fransız sosyolog, sosyolojinin atası Émile Durkheim. Şimdi 39 yaşındayken kaleme aldığı İntihar (Le Suicide) kitabı yazılışından 125 yıl sonra dahi referans olarak alınmakta. İntiharın nedenlerinin bireyden çok toplumda aranması gerektiğini savunan Durkheim’a nazaran temelde 3 çeşit intihar kelam hususudur:
1) Bencil intihar: Daha çok toplumla bağını yitirenlerde gözlemlenir. Örneğin aile bağlarının zayıflamasının, bencil intihar oranlarını artırdığını ileri sürer. Bu sebeple bekarların egoist intihar eğilimleri, evlilere nazaran daha yüksektir.
2) Altruistik (diğerkâm) intihar: Şahsî bir çıkar olmaksızın, diğerleri uğruna kendi hayatını feda edenlerde (itfaiyeciler üzere, hatta Titanik batarken hudutlu sayıdaki can kurtaran sandallarında diğerlerine yer açıp, gemiyle birlikte batmayı tercih edenler gibi…) ya da topluma çok bağlılıktan kaynaklı bir maksat uğruna mevti seçenlerde (askerler, Hintli bayanlar, Japon hara kiri geleneği gibi…) rastlanır.
3) Anomik intihar: Toplum nizamının ve birliğinin bozulması, birtakım norm ve kıymetlerin kaybolması sonucu görülür. İnsanın kendine ve diğerlerine yabancılaşmasından, başa çıkmakta kendisini büsbütün yetersiz kaldığı ezici bir ömürden kurtulma teşebbüsü olarak kabul edilebilir. Toplumsal krizlerin birden fazla şeyi muğlaklaştırdığı durumlarda sık rastlanır.
Psikanalizin üstadı ve şuurlu bir kararla intiharı seçerek ölen Freud’a nazaran ise intiharlar iki hipoteze dayanır:
1) Depresyonlarda kasvetin çok ileri gitmesi ile nefret edilen ya da çok sevilen ve kaybedilmiş nesneden kurtulmak için depresyonlu şahsın seçtiği bir kurtuluş yoludur.
2) Çok derecede artan agresyon durumu sonucu kişi intihar ederek kendini tahrip eder.
İntihar bilimci ve tanatolog (ölümü inceleyen bilim insanı), Amerika’da İntiharı Tedbire Merkezi’ni de kurmuş olan Edwin S. Shneidman ise intiharın gerisinde bir tahlil arayışı olduğuna inanır.
Türkiye’de uygulanması yasak olan ve yapan tabibe ‘tasarlayarak adam öldürme’ cezası verilen ‘aktif ötenazi’ de deva arayışlarından biridir örneğin. Etkin ötenazide ağır bir hastalık ya da kaza geçirmiş, şuuru yerinde kişi, isteyerek tıbbi yolla hayatına son verilmesini talep eder ve tabip denetiminde -genellikle iğne kullanılarak- hastanın hayatına son verilir. Hollanda, Belçika, Kanada üzere birtakım ülkelerde yasal bu uygulama.
Bu bahse son 100 yılda o kadar eğilmiş ki bilim insanları, hipotezler saymakla bitmez.
Benim üzere sıradan bir bireyin bile varsayımı var: birey, yaşama güdüsüne karşın gitmeyi seçmiş; büsbütün mantığıyla, aklıselim bir halde bir tercih yapmış olabilir. Bir de çağdaş bilimin ötesinde, hatta ‘sözdebilim’ kabul edilen parapsikoloji’nin dahi pek de oralı olmadığı, aslen spiritüellerin inanışlarında yeri olan – ve bugün hala pek lisana getirilmeyen- ‘tekâmül mezuniyeti’ konusu var ki, ona burada hiç girmemek en yeterlisi.
Ez cümle; beşerler kadar hayvanlarda da gözlemlenen bu davranış ya da karar modeli, ömrün ürpertici ve iç burkan en gerçek kesitlerinden biri. Bu kararlar kişisel olduğu kadar topluca da alınıp, uygulanabiliyor. Tarih bağımsızlık, onur üzere kavramların ağır bastığı örneklerle dolu. Günümüzde ise kimi tarikatlarda görüyoruz (bkz. 900 kadar kişinin intiharı ile sonuçlanan Jonestown Vakası). Türkiye’de de en son İstanbul-Fatih’te orta yaşlı 4 kardeşin siyanür içerek öldüklerini biliyoruz. Fikrimce; -vakasına göre- ayıplamanın, kritize etmenin, hatta bazen acımanın bile yersiz; kökten yok etmenin ise imkânsız olduğu bir fenomen intihar. Fakat toplumsal refahın ve huzurun sağlanması, kıymetlerin korunması, adalet ve sıhhat şartlarının güçlendirilmesi ile tahminen bir ölçü minimize edilebilir.
Yazımın son noktasını koymadan o malum siteye yine bir bakayım dedim; sene başından şu ana kadarki intihar sayısı 669.748 olmuş!!! Son bakışımdı!
Kaynaklar: Hacettepe Üni. Sıhhat Bilimleri Fak. Araştırmaları (Pınar Harmancı makalesi), E.Durkheim İntihar kitabı, Evrim Ağacı, WHO
Web
Linkedln