Belma Aksun’un sohbetine buyurun

İbrahim Demirci

Belma Aksun’un “Biz imparatorluk geçmişimizi hiç unutmadık ki..” isimli yapıtını elime aldığımda evvel “imparatorluk” sözüne takıldım. Sezai Karakoç’un, yazılarında sık sık, “devletimiz, Osmanlı Devleti” dediğini hatırladım. Sezai Karakoç, Dirilişin Etrafında isimli yapıtında yer alan “Gerçek İstiklâl” başlıklı yazısında şöyle diyor: “İslâm imparatorluğu”, “Osmanlı imparatorluğu” tabirleri yanlıştır. “İslâm Devleti”, “Emevî İslâm Devleti”, “Abbasî İslâm Devleti”, “Osmanlı İslâm Devleti” demek gerekir. Zira imparatorluklarda devlet, iki modülden ibarettir: Hürler ve köleler.” (6. bs., s. 104., Diriliş Y., İstanbul, 2011) Halbuki İslâm devletleri, tarih boyunca gayrimüslim topluluklara “köle” muamelesi yapmamış, kiliselerin ve havraların faaliyetlerine mahzur olmak şöyle dursun, onları korumuştur. Fatih’in Ayasofya’yı 1453’te mescide çevirmesini kınayanların Endülüs’te Kurtuba Mescidinin başına gelenleri hatırlamayışları bilgisizlik kadar -belki daha ziyade- ahlâksızlığın işaretidir. Belma Aksun’un ağabeyi Ziya Işık Aksun da “imparatorluk” sözünü kullanmakla birlikte “Devlet-i Aliyye”, “Yüce Devlet” demeyi tercih etmiştir.

Kitabın isminde lisana getirilen yargı gerçek mu? Biz Osmanlı geçmişimizi hiç unutmadık diyebilir miyiz? Bu türlü demekle 1923’ten beri Osmanlı geçmişimizi unutmak ve unutturmak için yapılanları unutmuş olmaz mıyız? Fethin 500. Yılının resmen kutlandığı 1953 yılına kadar, bütün resmî mecralarda Osmanlı devleti karalanmadı mı? Bugün bile ulusal bayramların çabucak hepsinde bu karalamaların serpintileriyle karşılaşmıyor muyuz?

SURİYE TOPRAKLARINA BİRİNCİ ZİYARET

Bereket versin, kitabı okumaya başlayınca Belma Aksun Hanımefendi’nin de bu unutma ve unutturma eforlarının şahidi olduğunu, bunlardan şikâyet ettiğini, unutmaya çalıştığımız büyüklüğümüzün meselâ Suriye’de nasıl yaşadığını, yaşatıldığını şahsen gördükten sonra “bambaşka biri” olduğunu anlayıp ferahladım. Muharrir, “1988’de Suriye Enformasyon Bakanlığı’nın davetlisi olarak” oraya giderken “ham ervahlık” günlerinde olmasına karşın “T.C. vatandaşı olarak geldiğim bu diyardan bir imparatorluk vatandaşı olarak dönüyorum. Zira cetlerimin kanıyla sulanmış, 400 küsur yıl hükümran olduğumuz bu topraklarda, adım başında ecdadımın anıları karşıladı beni ve beşerler daima, bir büyük imparatorluğun vatandaşına, yönetici ahfadından birine gösterilen hayranlık dolu saygıyı ve sıcak bir sevgiyi gösterdiler bana.” (s. 9) diyebilmiştir. “32 yıl sonra Yunus misali pişip yandıktan sonra bugün” (2020 yılında) yapıtını kaleme alan Belma Aksun, kitabının birinci 60 sayfasında Suriye seyahatinde gördüklerini anlatıyor. Şam’da “Büyük Emeviye Camii”ni ziyaret ederken “Elli yıldır caminin müdürü, imamı ve müderrisi olan yaşlı pir Abdürrezzak ile Türkçe konuştu”ğunu, onun “Osmanlı valisi ve halk komitesinin gümüş çerçeveli fotoğraflarını gösterdi”ğini anlatıyor (s. 34). “Buradaki “elli yıl”dan kuşkulandım. Pir Abdürrezzak el-Halebî (1925-2012), Emevi Camii’nin “Hanefî Mihrabı” imamlığına 1970 yılında, cami müdürlüğüne de 1980 yılında getirilmiş. “Elli yıl” tabiri bir yanlış manaya yapıtı olsa gerek.

GEÇMİŞE YOLCULUK

Belma Aksun, seyahat anılarını vesile ederek kendi geçmişiyle ve toplum olarak yaşadığımız maceralarla hesaplaşıyor; yeri geldikçe günümüze de göndermelerde bulunuyor. Golan eteklerinde Kuneitra’yı terk etmeyen iki üç aileden birinin kapısını çaldıklarında karşılarına “annesi İstanbullu, babası Ankaralı olan Nadide teyze çıkıyor.” “Son vakitte Trump’tan yüz bulan İsrail, o günden beri işgali altında bulunan Golan Tepeleri’ni ‘Kurt dumanlı havayı sever’ hesabı, fırsat bu fırsattır deyip ham hum şarolop, ilhak ettiğini ilan ediverdi…” (s. 36).

Hemşehrim Belma Aksun Hanımefendi’nin çocukluk anılarından ikisini Anadolu beşerinin zarafetine misal olsun diye aktarmak istiyorum:

“Silleli bir komşumuzun annem ile halama, ah bir de başınızı örtseniz, dediğini hatırlıyorum.”

“Konya’nın yerlisi olan komşularımız başlarını örter, kısa kollu falan da giymezlerdi pek. Hapishane Caddesi’nde bahçe içinde ve geniş salonunun ortasında büyükçe fıskiyeli bir havuz olan bir konutta oturan Demirci Osmanlar’dan Hatice Hanım teyzenin, ben havuzun etrafında koşup oynarken;

Ak kızım, eteğine basacaksın! demesine şaşar kalırdım.

Dizimin dört parmak üstündeki eteğime nasıl basabilirdim ki?.. Hatice Hanım teyze, aslında beni dizimin zirvesinde entari ile gezdiren anneme nazikçe târizde bulunuyormuş oysa… Ne bileyim ben? Çocuk kısmında mizah duygusu oldukça geç gelişir, bilirsiniz.” (s. 47)

YAVUZ SELİM HAYRANLIĞI

Çocukluğunda “entari giydiği gün Belma”, “tulum giydiği gün Yavuz” olduğunu söyleyen müellifimiz, Yavuz Sultan Selim’e hayranlığını “onun dünyayı bir hükümdar için dar görmesi”ne bağlamış (s. 48). Burada bir zühul veyahut sehiv olmalı. Tevhid ehli padişah, dünyayı “iki hükümdar için dar” görmüştür.

Belma Aksun, “akıl tutulması, aşağılık kompleksi” periyotlarını atlatıp “rotayı bulduğu” günlerde Frankfurt kentinde katıldığı bir konferansta Alman Türkolog profesör hanımın Tanzimat’ın 150. Yılını kutlamak için Türkiye’de hiç aktiflik yapılmayışından “yanıp yakılması” üzerine itirazını –içinden- şöyle lisana getirmiş: “A canım efendim, artık onun [Tanzimat’ın] bir kurtarıcı değil, tahminen çöküşü hızlandırıcı, kelamım ona ıslahat, dev imparatorluk çınarını sanıldığı üzere gençleştirip dinçleştiren bir budama değil, bir hadım etme olduğunu bilmeyen mi kaldı?” (s. 51)

Bu sorunun yanıtı “Evet” değildir. Bu soruyu “Kim biliyor?” diye değiştirmek bile mümkün. Buna karşın veya bununla birlikte Belma Aksun’un optimist bakışını, yeni bir dünya tertibinin kurulmasına öncülük edebileceğimize dair ümit ve heyecanını şirin, hoş ve alımlı bulduğumu söylemeliyim.

Kitabın ikinci kısmını oluşturan yedi öykü de sıcak ve güzel metinler: Ecir Ağacı, Sigara, Hayat Dediğin, Teftiş, İnsan Yenildiği Vakit Değil… Coğrafyacı, Karizmayı Çizdirmeye Gelmez (s. 63-112).