Hollywood sinemasında bugüne kadar çoğunlukla köle, hatalı yahut müzisyen olarak tasvir edilen siyahilerin artık güçlü ve mert kahramanlar olarak temsil edilmesi ırkçılığa karşı tavır olarak yorumlansa da bu üretimlerde siyahilerin sıkıntılarına yer verilmemesi ırkçılığın farklı tipi olarak yorumlanıyor.
Marmara Üniversitesi Bağlantı Fakültesi Hekim Öğretim Üyesi Yusuf Ziya Gökçek, son devirde Hollywood sineması ve Netflix üzere dijital platformlarda siyahi temsillerini kıymetlendirdi.
Gökçek, ABD’deki sinema sanayisinin siyahilere karşı ırkçı yaklaşımının 1915’te David Griffith’in çektiği Bir Ulusun Doğuşu (The Birth of Nation) sinemasıyla başladığını belirterek, siyahilerin beyaz perdeye “eğitimsiz, bilgisiz karakterler” olarak aksettirildiğini, siyahi rollerini yüzleri siyaha boyanmış beyaz oyuncuların canlandırdığını söyledi.
Özellikle 1950’ye kadar siyahilere sırf köle, hizmetçi üzere rollerin oynatıldığını, Rüzgar Üzere Geçti (Gone With the Wind) sinemasının bu durumun kıymetli örneklerinden olduğunu kaydeden Gökçek, “Siyahi oyuncuların rol aldığı sinemada, beyaz bayanları serinletme misyonu verilen hizmetçi üzere kullanılan siyahi çocuklar var. Bunu Amerikan sinemalarında bir sorun olarak görmeyiz ya da beyazlara hizmet eden siyahi temsilinin yaygın kanaate dönüştüğünü söyleyebiliriz. Beyaz perdeye, siyahilerin, çocuk dahi olsalar beyazlara hizmet etmekle mükellef olduğu yansıtılıyor.” dedi.
“SİYAHİLER BEYAZ PERDEYE YASA DIŞI BİREYLER OLARAK YANSITILDI”
Gökçek, Amerikan sinemasındaki siyahi temsilinin, siyahi oyuncu Sidney Poitier’in başrolünü oynadığı 1967 üretimi Beklenmeyen Konuk (Guess Who’s Coming to Dinner) sineması olduğunu aktararak, şöyle devam etti:
“Bu sinemada Poitier bir profesörü canlandırıyor. Bir siyahinin, beyazların yapabildiği bir mesleğe sahip olması ile ilgili kırılma var. Bunun iki nedeni var. Vietnam Savaşı’yla insan kaynağına gereksinim duyulması ve yalnızca beyazlardan oluşan ABD ordusunun insan kaynağından mahrum olması. Öbür neden ise ABD’nin büyük oranda ulus oluşumuna katkı sağlaması için siyahilerin görünürlüğünün artırılmak istenmesi. Sinema bu manada siyahilerin görünürlüğünün artması istikametinde kıymetli adım oldu.”
Siyahilerin 1970 ile 1990 ortasında Amerikan sinemasında ön plana çıkmaya başladığına dikkati çeken Gökçek, bu devirde siyahilerin kabahatle ilişkilendirilerek beyaz perdeye yansıtıldığını lisana getirdi. Gökçek, birtakım direktörlerin ise bu temsile karşı içerik üretmeye çalıştığına vurgu yaparak şu tabirleri kullandı:
“Bu devirde siyahiler beyaz perdeye yasa dışı bireyler olarak yansıtıldı. Sinemada hatayla ilgili ne varsa siyahi oradadır, beladır, sorunludur yaklaşımı vardı. Bu yıllarda direktör Spike Lee, ABD’nin ürettiği siyah temsiline karşı bir temsil üretti. Buna Malcom X sinemasını örnek gösterebiliriz. Sinema Malcom X’in bir suçluyken kanaat lideri haline gelmesini anlatır. Bunu anlatırken de ABD’nin siyahilere yönelik ön yargılarını aykırı yüz etmeye çalışır.”
“SİYAHİLERE YÖNELİK KAHRAMANLIK SEVİYESİNDEKİ İLGİ AYKIRISINDAN IRKÇILIĞA VARIYOR”
ABD’de 2020’de polis şiddeti sonucu siyahi George Floyd’un hayatını kaybetmesinin akabinde “Siyahların Hayatı Değerlidir” (Black Lives Matter) üzere sivil hareketlerin de tesiriyle Hollywood merkezli Batı sinemasındaki siyahi temsillerinin değiştiğine işaret eden Gökçek, şu değerlendirmede bulundu:
“ABD sinemasındaki siyahi temsili buradan sonra yeniden değişti. Beyazların siyahlara zulmettiğiyle ilgili pek çok sinema yapıldı bu periyotta. Bilhassa (eski ABD Lideri Barack) Obama sonrasında siyahlardan özür dileme niteliğini taşıyan üretimlerin arttığını görüyoruz. Yakın periyot ve günümüz sinemalarında siyahilerin ana kahraman haline getirilip kutsandığı sinemalara rastlıyoruz. Ancak burada da farklı bir sorun ortaya çıktı. Bu siyahilere karşı kahramanlık seviyesindeki ilgi aykırısından ırkçılığa varıyor.”
Gökçek, son devirde Hollywood’da ve dijital platformlarda siyahilerin kendi kültürlerinden, tarihlerinden uzak karakterleri canlandırdığını belirterek, “Troya dizisinde başrolün bir siyahiye verilmesi bir ırkın takdis edilmesi değil, bir ırka merhamet edilmesi, ona beyaz rol verilerek yüceltilmesi üzere bir niyet kelam konusu. Burada ayrımcı bir fikrin üretildiğini görüyoruz.” dedi.
Marvel Sinematik Evreni’nin üretimlerinde siyahilerin “ilahlaştırılmış” beyaz mitolojik karakterleri canlandırdığını kaydeden Gökçek, “Kara Panter (Black Panther) sinemasına baktığımızda Afrika köklerini unutmayan bir siyahinin kıssası anlatılıyor. Rastgele bir siyahi değil, ABD paranteziyle ele alınan bir siyahi özne var. ABD’ye karşı sorumluluğu bulunan ve tıpkı öteki beyaz kahramanların yaptığı üzere kendini bu uğurda feda eden bir anlatı inşa ediliyor.” diye konuştu.
Siyahilerin hayatları, toplumsal adaletsizlik ya da Afrika’daki yoklukla ilgili sinemalar yapmasından fazla Hollywood imali kimlikleri canlandırmasının daha çok tercih edildiğini tabir eden Gökçek, kelamlarını şöyle tamamladı:
“Hollywood sinemalarında bir siyahi, siyahi rol haricinde her şeyi oynayabiliyor. İskandinav yahut Yunan mitolojisindeki bir rolü canlandırabiliyor lakin ABD’deki toplumsal eşitsizlikle ilgili bir rolü canlandıramıyor. Hollywood’un bu cins eşitsizlikleri görmezden gelen sinema lisanı olduğunu sav etsek bile Oscar’ın, eşitsizliği bahis eden Parazit, Joker üzere sinemaları ödüllendirdiğini görüyoruz. Ödül sistemi siyahinin içinde yer aldığı eşitsizliği ele aldığında onaylanmıyor, gösterilmiyor. Burada lütuf stratejisi olarak kendini üreten bir ırkçılık var. Hem de bağlamından koparılarak siyahi imgesine ziyan veren bir ırkçılık kelam konusu. İzleyici ayağında ise siyahiye o lütfu, hürmet ve imaj çalışmasını yansıtmak farklı bir ırkçılığı örgütlemiş oluyor.”