Yanis Varoufakis
Kapitalizm, pahası olsa da fiyatı olmayan çabucak hemen her şeyi objeleştirerek dünyayı fethetti; bu yolla paha ve fiyat ortasında keskin bir uçurum yarattı. Paraya da tıpkı şeyi yaptı. Paranın değişim kıymeti sürekli insanların ödenen nakit ölçüsü karşılığında değerli şeyleri vermeye hazır olmalarını yansıtıyordu. Ne var ki, kapitalizm hakim olduğunda ve Hıristiyanlık verilen krediler için bir bedel alma fikrini kabul ettiğinde, para da bir piyasa fiyatı elde etti; bu ‘Faiz oranı’, yani belli bir müddet için bir ölçü nakit kiralamanın bedeliydi.
2008’deki mali çöküşten sonra ve bilhassa de global salgın esnasında tuhaf bir şey oldu: Para değişim kıymetini korudu (enflasyon azaldı) lakin fiyatı düştü ve pek çok sefer negatife döndü. Siyasetçiler ve merkez bankası vazifelileri istemeden de olsa (Karl Marx’ın paraya dair şiirsel tanımıyla) “insanlığın yabancılaşmış yeteneğini” zehirlemişlerdi. Kullandıkları zehir, 2008 sonrasında Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri’nde uygulanan ve bir avuç beşere sunulan sosyalizmi (ortaklaşmacılığı) finanse etmek maksadıyla çoğunluğu amaç alan katı bir kemer sıkma siyasetiydi.
PARA SİYASETLERİ NE İŞE YARADI?
Kemer sıkma, tam manasıyla, özel harcamalar bir tuğla süratiyle düşerken kamu harcamalarını azalttı ve tarif gereği ulusal geliri oluşturan özel ve kamu harcamalarının toplamındaki düşüşe sürat kattı. Kapitalizm egemenliğinde, yalnızca büyük işletmeler, borç verenlerin, yani çoğunlukla büyük birikimleri olan güçlü insanların borç vermeye istekli olduğu paranın büyük kısmını ödünç alma kapasitesine sahiptir. Hâl böyleyken, 2008’den sonra paranın fiyatı düştü: Büyük işletmeler, tasarrufun talep üzerindeki felaket gibisi tesirine (büyük işletmelere dönük) para arzı yükselse dahi yatırımları iptal ederek cevap verdiği için, talep kurudu.
Hiç kimsenin mevcut fiyattan satın almak istemediği patates yığınları üzere, paranın fiyatı -yani faiz oranı-, ona olan talep ödünç verilebilecek ölçünün altında kaldığı vakit düşer. Bununla birlikte, değer arz eden fark şudur: Hızla düşen patates fiyatı arz fazlası meselesini süratle güzelleştirirken, paranın fiyatı süratle düştüğünde bunun tam zıddı yaşanır. Yatırımcılar, artık daha ucuza borç alabilecekleri için keyifli olmak yerine şunu düşünürler: “Merkez bankası, şayet faiz oranlarının bu kadar düşmesine müsaade veriyorsa, işlerin çok makus olduğunu düşünüyor olmalı. Bana karşılıksız para verseler bile yatırım yapmam!” Sonuçta, merkez bankası vazifelileri paranın resmi fiyatını sert bir formda düşürdükten sonra dahi yatırımlar toparlanamadı ve paranın fiyatı negatif bölgeye ulaşana dek düşmeyi sürdürdü.
Bu tuhaf bir durumdu. Negatif fiyatlar güzeller için değil, berbatlar için mana taşır. Bir fabrika zehirli atıklardan kurtulmak istediğinde, bunun için bir bedel ortaya koyar: yöneticileri atıklardan kurtulmak için birine ödeme yapar. Buna rağmen, merkez bankaları, paraya, araba üreticilerinin kullanılan sülfürik asitten ya da nükleer santrallerin radyoaktif atık sulardan kurtulduğu formda davranmaya başladığında, finansallaşmış kapitalizm krallığında bir şeylerin çürümüş olduğu anlaşılır.
GİTTİKÇE BÜYÜYEN TEHLİKE
Kimi yorumcular, artık Batı parasının enflasyon ve faiz artırımlarının ateşleri içinde arınmasını umuyorlar. Ne var ki, enflasyon Batı’nın para sistemindeki bu zehri arıtmıyor. On yılı aşkın bir müddettir zehirli paraya bağımlılığın akabinde, bariz bir arınma sistemi kendini açık etmez. Şu anda enflasyon, Batı’nın 1970’lerde ve 1980’lerin başında yüz yüze geldiği canavarla tıpkı şey değil. Bu sefer, emeği, sermayeyi ve hükümetleri 50 yıl evvel yapamayacağı bir halde tehdit ediyor. O yıllarda, emek, hayat maliyeti krizini önleyen fiyat artışlarını talep edecek kadar örgütlüydü ve ne devletler ne de özel şirketler yollarına devam etmek için hür paraya güveniyordu. Günümüzde, büyük bir özel ve kamu iflası dalgasını tetiklemeyen para talebi ile para arzı ortasındaki dengeyi tekrar kuracak bir ‘en uygun’ faiz oranı mevcut değil. İşte bu, zehirli paranın uzun vadeli bedelidir.
ABD hükümeti, iç enflasyonu engellemek ve Kurumsal Amerika’yla birlikte pek çok dost hükümeti Amerika’nın kendi istikrarına tehdit yaratacak bir ödeme gücü krizine sokmak üzere, içinden çıkılmaz bir ikilemle yüz yüze. Avrupa bankaları 2008’in akabinde başarısızlığa uğradıktan sonra, siyasetçilerin apaçık ortada olan şeyi yapmayı reddettiği Avro bölgesindeyse işler bundan çok daha beter: (yapmadıkları şey) işe fayda bir federasyonun temelini oluşturmak, yani bir mali birlik kurmak. Lakin onlar bunun yerine, Avrupa Merkez Bankası’nın Avro’yu kurtarmak için “ne gerekiyorsa” yapmasına müsaade verdiler. ECB (Avrupa Merkez Bankası) sadece kendi parasını zehirleyerek Avro gösterisini devam ettirebilir. Şu anda ECB, artık enflasyon maksadına ulaşmanın bir aracı olarak elinde tutmayı haklı gösteremeyeceği lakin Avro’nun varlığını sorgulamadan geçemeyeceği çok büyük ölçüde İtalyan, İspanyol, Fransız ve hatta Yunan borcuyla karşı karşıya.
PARANIN İKİ YÜZÜ
Avrupa ve Amerika’nın yüz yüze kaldığı bu çözülemez bilmece hakkında düşünürken, bu tahminen de paranın zehirlenmesinin daha derinlerde yatan nedenini düşünmek için âlâ bir fırsat olabilir (ki bu, enflasyon tarafından kıymetinin düşürülmesi ile tıpkı şey değildir). Hakikat bir başlangıç, Albert Einstein’ın söylediği haliyle, fakat parçacık ve dalga halinde iki farklı davranışa sahip olduğunu kabul edersek ışığı anlamlandırabileceğimiz fikrini ödünç almak olabilir.
Paranın da iki farklı tabiatı vardır. Başka eserlerle ticaret yaptığımız ve bir malın ederini gösteren birinci özelliği, paranın neden negatif bir karşılık kazandığını hiçbir halde açıklayamaz. Bununla birlikte, ikinci tabiatı bunu açıklayabilir: Para tıpkı vakitte, tıpkı lisan üzere, birbirimizle ve teknolojilerimizle süren alakamızın bir yansımasıdır. Unsurları nasıl dönüştürdüğümüzü ve etrafımızdaki dünyayı nasıl biçimlendirdiğimizi yansıtır. Ortaklaşa biçimde bir şeyler yapmaya dair “yabancılaşmış yeteneğimizi” ölçer. Paranın bu ikinci tabiatını fark ettiğimizde, her şey çok daha mantıklı görünür.
Bankacılar için sosyalizm (ortaklaşma) ve geri kalanların büyük kısmı için kemer sıkma siyaseti, kapitalizmin dinamizmini engelledi ve onu yaldızlı bir sakinlik haline soktu. Zehirli para seller üzere aktı lakin önemli yatırımlara, gerçek işlere veya kapitalizmin kayıp hayvanların ruhlarını bile tekrar canlandırabileceği rastgele bir yere akmadı. Ve artık enflasyon hayaleti zirvemizde gezindiğine nazaran, hiçbir para siyaseti parayı arıtamaz, dengeyi tekrar kuramaz ve yatırımları insanlığın gereksinim duyduğu alanlara yönlendiremez.
Yazının özgünü project-syndicate. org sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)