Dün Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından açıklanan TOKİ’nin Toplumsal Konut projesi ‘İlk Meskenim, Birinci İşyerim’ için müracaatlar bugün prestijiyle başladı. Kaideleri sağlayanlar için aylık ödemeleri devlet tarafından da sübvanse edilerek düşük tutulan projeler, nerede olacak, ödemeler nasıl ve ne kadar olacak, ne vakit bitecek üzere birçok ayrıntı konuşulurken, 80 milyonsa tek yürek, tek soru: Konut fiyatları düşecek mi?
Sektör temsilcileri tarafından karşılık aranan öteki bir soru da, birçok kesimle temaslı bir alan olan inşaat, son yıllarda zorda olan ekonomiyi de canlandırmaya yarayacak mı? öbür bir merak konusu da bu oluyor.
Ekonomistlerse mevzuya daha derinlemesine bakıyor! Gelin, bu dev projede büyük resmi birlikte görelim!
Projenin “sosyal konut” olması adalet sorgulamasını da beraberinde getirdi. Türkiye’de son 1 yılda ve kiralar artışta rekor kırarken, son dört yılda kiralardaki artış oranı yüzde 250 oldu.
BBC Türkçe’nin aktardığına göre, İstanbul Bilgi Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Öğretim Üyesi Dr. Emrah Altınok’un bilgilerinde Türkiye’de konut üretimi yıllık bazda yüzde 23 oranında artıyor. Fakat 2002’de yüzde 73 olan konut sahipliği oranı 2019’da yüzde 59 oldu. TÜİK’e nazaran konut sahipliğinde nüfus oranı 2019’da yüzde 59, 2021’deyse yüzde 57,5 olarak görülüyor.
Bu oranlar birden fazla konut sahibi olanların arttığını gösteriyor. Konjonktürel olarak da gayrimenkulün bir yatırım aracı haline gelmesi, konut fiyatlarını ziyadesiyle artırarak bu kısır bir döngüyü sürdürüyor.
TOKİ son 20 yılda 1 milyona yakın toplumsal konut inşa etse de ne kadarlık bir kısmı fakir nüfusa yönelik data bulunmuyor.
İstanbul Siyasetler Merkezi (İPM) Kentleşme ve Lokal Yönetişim Çalışmaları Koordinatörü Ayşe Köse Badur, TOKİ’nin farklı projelerini ‘gayrimenkulün finansallaşması süreci’ olarak tanımlıyor.
‘Konut sahibi olmanın yalnızca ekonomik değil toplumsal ve ruhsal bir karşılığı da var’ diyen Badur, projelerin toplumsal tarafıyla eleştirildiğini de hatırlatıyor. 2000’li yıllarda sürat kazanan TOKİ projelerinin otoriter gücüne de dayanarak inşa ettiği devasa konutların sunduğu tek tip bir hayat etrafına de dikkat çekiyor.
Sosyal konut projesinin istihdam ve ekonomik hareketliliğe tesiri ne olacak?
Konut fiyatlarındaki artışta değerli faktör inşaat maliyetlerindeki artış. TÜİK’e nazaran temmuzda inşaat maliyetleri yıllık yüzde 115 oranında arttı. İMSAD’a nazaran de inşaat sektörü 2022 ikinci çeyrekte yüzde 10,9 oranında küçüldü.
İnşaat Yüksek Mühendisi Dr. İlhami Akkum, ekonomik açıdan projenin piyasaya pompalayacağı paranın yüksek enflasyon ortamında bir mühlet sonra söneceğini ve inşaat kesiminin kalıcı ve daima bir istihdam yaratmayacağını belirtiyor. Barınma problemine dair de bir ‘yanılsama’ olduğunu söyleyen Akkum, projenin tesirinin küçük olduğunu belirtiyor.
Ayşe Köse Badur ise kent dışı ömrün yoksulluğu daha da derinleştirdiğini söylüyor.
Paraanaliz’de Çetin Ünsalan, değerlendirmesinde, ülkede toplumsal konut yapılmasına gereksinim olduğuna fakat öncelik derdi olduğuna değiniyor.
Ünsalan, yatırımların daha katma bedelli işlere yönlendirip, oradan elde edilecek gelirle konut projeleri yapılması gerektiğini belirtiyor. Amaçlananın da mesken fiyatları ve kiraların düşmesi olduğuna değinirken, bunun farklı formüllerle de sağlanabileceğine değiniyor.
Orta ve uzun vade için toplumsal konuta muhtaçlığının olduğuna değinen Ünsalan, fakat bir müddet sonra ödeme sıkıntıları yaşanacağını öngörüyor.
Bunu da ‘Vatandaş hem kirasını hem mesken taksitini ödeyebilir mi? Yalnızca kirasını ödeyebilse zati bu kadar gürültü çıkmazdı’ diye açıklıyor.
Seçim sonrasına kadar inşaatlarına başlanmayacağını öngören Çetin Ünsalan, enflasyonist ortamda konut taksitlerinin ne kadar yükseleceğinin de öngörülemediğini belirtiyor.
Başvuru fiyatı için de kolay matematikle 400 milyon TL toplanacağını ve bunun da 2022 bütçesinde beş partinin seçim takviyesinin 580 milyon TL, iktidar partisi hissesinin da yaklaşık 250 milyon TL olduğunu hatırlatıyor.
Toki’nin “dev” projesine iş dünyasından yorum yağdı
Dünya’nın derlemesine göre, İstanbul Ticaret Odası (İTO) Lideri Şekib Avdagiç, projenin değerli tesirleri olacağını belirterek, hem dar gelirli vatandaşın konut sorununa tahlil olacağını hem de istihdam ve pek çok dala hareketlilik sağlayarak iktisada katma bedel olacağını belirtti. Projenin konutla sonlu olmadan, işyeri edinme imkanı sunmasının da kıymetli olduğunu belirtti.
Müstakil Endüstrici ve İşadamları Derneği (MÜSİAD) Genel Lideri Mahmut Asmalı, projenin, hem vatandaşlar nezdinde hem de ekonomik hareketlilik oluşturarak ülkeye kıymetli katkı sağlayacağına inandıklarını belirtti.
Endeksa Genel Müdürü Görkem Öğüt, kendi bilgilerine nazaran Türkiye genelinde Ağustos ayı sonunda konut satış fiyatlarının yıllık paha artışının yüzde 203 oranında olduğuna dikkat çekti.
Öğüt, ortalama konut metrekare satış fiyatının da 11 bin 450 TL, ortalama konut fiyatının 1 milyon 488 bin 500 TL ve konut yatırımının geri dönüş müddetinin 19 yıl olduğunu açıkladı. Bu açıdan 2+1 konutun 608 bin TL, 3+1 konut fiyatının 850 bin TL asgarî fiyatla satılacak olmasının dar gelirliler için değerli olduğunu belirtti.
EYG Gayrimenkul Lideri Ömer Faruk Çelik, gayrimenkul dalında son 5 yılda yeni konut üretiminin düşmesiyle TOKİ’nin üretime geçmesini güzel olarak değerlendirirken, yeniden de konut muhtaçlığının sürdüğüne dikkat çekti.
İleriki yıllar için fiyatlarda istikrar oluşması ve kiralarda düşüş için özel bölümün de üretime geçmesine muhtaçlık olduğunu belirtti. Kamunun indirimli üretim yapmasınınsa özel kesimi daha çok yorulacağını belirtti.
Türkiye Çelik Üreticileri Derneği (TÇÜD) Genel Sekreteri Veysel Yayan, Çelik talebi yaratacak her projeye dalın gereksinimi olduğunu, bu projenin de ek 1 milyon tonluk çelik talebi oluşturacağını belirtti. Çarpan tesiriyle katkının daha da artacağını ve sakinliğin konuşulduğu bu devirde iktisada katkı sağlayacağını düşündüklerini söyledi.
İstanbul Demir ve Demir Dışı Metaller İhracatçıları Birliği (İDDMİB) Lideri Çetin Tecdelioğlu, projenin bölümlerini önemli manada hareketlendireceğini ve tüm ülkede olmasının hareketliliği Türkiye coğrafyasına yayacağından ötürü çok pahalı olduğunu belirtti. Hem istihdam hem de resesyona karşı Türkiye’nin iç dinamiği açısından da memnuniyet verici olduğunu belirtti.
Türkiye Hazır Beton Birliği (THBB) İdare Şurası Üyesi Adem Genç, Projenin çimento ve hazır beton bölümüne olumlu katkısı olacağını söylerken, önümüzdeki 2 yıl dalda üretim kapasitelerinin yüzde 10 oranında artırmasını beklediklerini belirtti.
Armatür Derneği Lideri Gökhan Turhan, iktisadın lokomotif bölümlerinden olan inşaatın, birçok bölümü ilgilendirdiğini hatırlatırken, projelerde yüzde 100 Türk malı kullanımının zarurî olması gerektiğini belirtti. Lakin bu halde ülke iktisadına katma paha sağlanacağını söyledi.
Türkiye Beyaz Eşya Sanayicileri Derneği (TÜRKBESD) İdare Şurası Üyesi Mustafa Laçin, projenin piyasaya kesinlikle olumlu tesiri olacağını belirtirken, asıl değerli olanın bir an evvel başlayıp iktisatta hareketliliğin sağlanması olduğunu da vurguladı.
Ekonomide sakinliğin ruhsal olarak yenilmesi gerektiğini söylerken, ekonomi için manalı olduğunu ve tesiri çok daha kıymetli olduğunu belirtti. .
Mobilya Sanayi İş Adamları Derneği (MOBSAD) Lideri Nuri Gürcan, mobilya bölümüne katkının lakin bitimde olacağını, 1 yıl içinde de mutfak, kapı üzere eserlerle tesiri olacağını söyledi. Dala olumlu tesiri olacağını belirtti.
Mobilya Dernekleri Federasyonu MOSFED Lideri Ahmet Güleç, projenin tesliminden evvelki ve sonraki 1 yıl olmak içinde kesimin hareketleneceğini, 500 bin liralık bir konutta mobilyaya 100 bin TL üzere bir harcamanın yapıldığını ve kapı, pencere, parke üzere eserlerde de olumlu tesir sağlayacağını belirtti.
Akkuş Gayrimenkul İdare Heyeti Lideri Abdülkadir Akkuş, projenin orta gelirlinin mesken sahibi olması olumlu bir adım olduğunu, lakin konut kredi faizlerinin de 1’in altına inmesinin koşul olduğunu belirtti. Bankaların vadelerinin 120 aya kadar uzamasıyla dala hareket kazandırılabileceğini belirtti.
MasterTürk Kümesi Lideri Gökhan Taş, projede fiyatların ve ödeme seçeneklerinin alım gücü düşen kesim için değerli olduğunu söylerken, mesken sahipliği oranına müspet tesir edeceğini belirtti. Üretimin artmasının da fiyatlardaki baskıyı azaltacağını söz etti.
Helmann İdare Şurası Lideri Selman Özgün, projenin birinci etapta en az 1,5 milyon kişiyi direkt etkileyeceğini belirtti. Son periyotta süratle artan fiyatlara tesir yapmamasının imkansız olduğunu da ekledi.
Özyurtlar Holding İdare Heyeti Lideri Tamer Özyurt, dalın canlı kalması için kampanyaların değerine vurgu yaparak, konut üreticilerinin de konut almak isteyenlerin de kampanya ve teşviklerle desteklenmesi gerektiğini söyledi.
