Söyleşi: Ezgi Hotalak
Özgür ruhu, çok kültürlü yapısı, tarihi ve tabiatı ile bir hayal kenti İzmir. Pekala Kordon’un görkemli hoşluğunun gerisinde neler yaşanıyor? Çok okunan kitapların muharriri Barış İnce uzun bir ortadan sonra yeni adresi İnkılâp Kitabevi’nden, tazelenen lisanıyla İzmir’in art sokaklarına ışık tuttu.
Yaklaşık 4 yıl ortadan sonra gelen Köksüzler kısa bir müddet evvel raflardaki yerini aldı. Romanlarına sahne olarak daha evvel de İzmir’i seçen İnce, bu sefer kentin farklı bir yüzüne değiniyor. Yaşadığı mühlet boyunca bocalamış, ne kadar çaba etse de bir yere ilişiklik hissedememiş, kök salamamış insanların toprağı kazarak hayata tutunma uğraşlarını kaleme alıyor.
Ve tıpkı Flaubert’in mahkemede “Kim bu Madam Bovary?” sorusuna verdiği “Madam Bovary benim” yanıtı üzere İnce de ben de yarattığım bu antikahramanlardan biriyim diyor. Tüm bu kök salınamazlığa inatsa Türkiye’de kalıp çaba etmeyi savunuyor.
Uzun bir ortadan sonra Köksüzler’le tekrar okurla buluştunuz… Bu süreçte neler oldu? Bu romanı yazmak için itici gücünüz neydi?
Mesleğiniz buysa, yazmaktan diğer bir dermanınız de yoksa daima başınızda bir metin döner. Bu birden fazla vakit bir ses, bir fikir, bir izlektir. Benim başımda kentin inanılmaz değişimini anlatmak vardı. Bu da İzmir’e 18 yıl sonra döndüğümde pek çok şeyi hatırlayamama hissiyle başladı. Elbette öncesinde de mekân-insan münasebeti düşündüğüm bir husustu. Bu yüzden de Emek Sineması, Seyahat Parkı üzere sorunlarda yazmış, konuşmuş bir şahıstım. İzmir’in dönüşümü ise iddiamdan daha süratli olmuştu. Tekrar de İzmir kendini müdafaaya çalışıyor ve bir çeşit megakent olmamak için direniyor.
Bu niyetler çerçevesinde kentleşme, kent sosyolojisi kitapları ve İzmir tarihine dair kitaplar okudum. 2010’da Yıldız’da Siyaset Bilimi’nde yüksek lisans yapmıştım, o devri çalışmalar da bu gayrete katkı sundu. Tüm bunlar aslında bir müddettir çeşitli mecmualardaki yazılarımda ve panellerde anlattığım “hikâye avcılığı” kavramıyla ilintilidir. Özünde bir öykü kovalarız ve bu ruhu vücuda kavuşturacak bir teknik ve atmosfer arayışına gireriz. Tüm bunlar dört yıl başımı kurcalarken itici güç kuşkusuz romancılığın maddi manevi ömrümün merkezinde olmasıdır. Yazmam gerektiğini ve vaktinin geldiğini düşündüm.
Her ne kadar birden fazla başkahramanınız olsa da romana bir bayan karakterin ağzından başlıyorsunuz. Bu sizi zorladı mı, bayan gözüyle bakmak?
Tanrısal anlatıcı dediğimiz üçüncü tekil anlatıcı kullansam da, iç monolog (bilinç akışı) ve diyaloglar ile karakterlerin lisanı de metne sızdı. Bu lisanı kurarken zorlanmadım zira bayan karakterleri konuşturma konusunda Sarsıntı romanımdaki Filiz karakterinden şerbetliyim. İşimiz dinlemek aslında, kim nasıl konuşur buna dikkat eden birisiyim. Oradan fikir sistematiğini de farklı sınıflar, cinsiyetler, kültürler için çözmeye çalışıyorum.
Bambaşka bir hayatı anlatıyorsunuz… Getto mahallelerde geçen, yolunu bulamamış, rastgele bir yere kök salamamış insanları… Bu şekil ömürleri anlatmak büyük bir çalışma ya da araştırma gerektirdi mi? Neler yaptınız hazırlık sürecinde?
Tarih ve sosyoloji okumaları dışında “Kabuğu Kırmak” belgeselinde yaptığım röportajlar ve çocukluğumda tanıdığım beşerler bana yardımcı oldu. Çocukluğumuzda İzmir farklı sınıfların, kültürlerin temas edebildiği bir yerdi. Site duvarlarıyla bu bir nebze ayrışsa da hala İstanbul’a nazaran daha bir arada… Çocukken Karabağlar’da evvel keresteyle ilgili sonra da mobilyayla ilgili iş yerleri vardı ailemin. Yazları çalıştığımız olurdu. Buralardaki imajlar hafızamda çok net. Çocukluk bizlere berrak anı paketleri sunuyor hakikaten de. Alışılmış o periyotta usta, çırak, kalfa, bir ortada vakit geçirirdi beşerler. Onların konuşmaları aklımda ancak bugün nasıl konuşuyorlar fikri biraz daha müşahede gerektirdi. Anlattığım Damlacık-Bayramyeri-Eşrefpaşa çizgisi da bildiğimiz, akrabalarımızın yaşadığı bir yer. Fakat kitabı yazmadan evvel birkaç defa daha gittim ve sokaklardan geçtim. Bilhassa hafriyat sahnelerinin olduğu yerden bir kere daha geçtim.
İzmir her şeyiyle büyülü bir kent, tarihiyle, doğal güzelliğiyle… ve bu romanı kenti hissederek yazdığınız çok açık. Sizin için manası nedir İzmir’in?
Çelişki romanımda da Özdere-Ürkmez tarafları vardı. Artık de Bayramyeri var. Hissedeceğiniz üzere bu romanda “güzel İzmir”in karanlık taraflarını de anlatmaya çalıştım. İzmir deyince yalnızca deniz, kum, güneş, Kordon, laiklik vb… yok. Bunlar elbette ki kıymetli ve kenti belirleyen şeyler ancak derin bir yoksulluk, oburlarının malına konarak edinilmiş zenginlik ve kökleşmeyi engelleyen daima bir göç olgusu var.
Bence İzmir’in tarihi birebir vakitte göçler tarihidir. İzmir yangını, mübadele ve sonrası yaşanan iç göçler, son olarak da “laik göç” dediğimiz hayat stilinden telaşlı kesitlerin biraz olsun çağdaş yaşamak için gelmeleri… Bunlar yetmiyormuş üzere bir de kentsel dönüşümle kent içinde yer değiştirmeler var. Bunların hepsi romanın art planında var aslında. Bu kadar göç eden, taşınan, devinen bir toplumun kök salması da kültür yaratması da zorlaşıyor.
Yeryüzünde olduğu üzere yeraltında da bir hazine saklıyor mu hakikaten?
Bu hususta kuşku yok. Romanda yazdığım diyalogdaki bir espri gerçek aslında. Adam otoparka kat çıkmak istiyor, binayı yenilemek için yıkıyor ve derisi temel atılacakken aşağıdan Agora kalıntıları çıkıyor. İkiçeşmelik’ten şöyle bir geçin her yerden tarihi eser fışkırıyor. Defineciler açısından da bereketli bir toprak.
İzmir’in geçmişinden sıkça bahsediyorsunuz romanınızda. Musevisiyle, Hıristiyanıyla lakin o denli fakat bu türlü yaşamışlar uzun yıllar boyunca. O günlerden bakınca bugün gelinen noktayı nasıl yorumluyorsunuz?
İzmir’de elbet bir ortada ömür kültürü vardır. Hoşgörülüdür temelinde nedeni de liman kenti olmasındandır. Yabancılarla tanışma ticaretin de verdiği rahatlıkla çok daha kolay olmuştur. İzmir coğrafik hoşluğuyla de sıkça Akdeniz’in incisi olarak ilgi çekmiştir. Levanten dediğimiz Akdenizli tüccarlardan tutun Yahudi topluluklara pek çok kesim bu kenti tercih etmiştir. O devirlerde en fakir ve ağır personel kısmın Müslümanlar olduğunu söylemek yanlış olmaz.
Defineciliğin her vakit birilerinin ekmek kapısı ya da umudu olduğunu biliyoruz. Fakat bu işin bir de toplumsal boyutu var, bu aslında bir devlet hazinesi, bu türlü bakınca ahlaki sorun da ortaya çıkıyor. Buna ne diyorsunuz?
Devlete teslim etmedikleri sürece yapılan hırsızlıktır buna dair çok bir şey söylemeye gerek yok. Ülkenin kıymetini kim maddi çıkar için satıyorsa o hırsızdır. Doğal ki roman karakterini yargılamak bizim işimiz değil. Romancı hırsızları da arsızları da katilleri de gaspçıları da anlatır. Zira biz insanı anlatıyoruz. Lakin bittiğinde okurda “definecilik iyiymiş” üzere bir fikir uyanacağını da zannetmiyorum.
Romanınızda bir türlü olamamış, hayata ayak uyduramamış karakterler göze çarpıyor. Sizin üzere toplum nezdinde bir yer edinmiş, muvaffakiyete ulaşmış birinin gözünden bu insanları anlatmak nasıl bir his?
Ne kadar başarılı olduğum tartışmalı elbette ancak ben edebiyatın kusursuz işler yapıp muvaffakiyete ulaşmış insanları anlatan bir sanat olduğunu düşünmüyorum. Şahsî gelişim kitabı yazmıyoruz. İnsanı ve insan tabiatını anlamaya çalışıyoruz. Toplumun küçük bir kısmı dışında büyük bir kısmı yoksulluk, ömür korkusu, her an kaybetme korkusu yahut esasen kaybetmiş halde yaşıyorsa kozmik karakterler kuşkusuz buralardan çıkıyor.
Flaubert Madam Bovary’yi yazarken onun iç çelişkilerini yeterli kavradığı için ölümsüz bir karakter yaratabilmiştir. Yoksa sulu zırtlak bir aşk kitabı yazıp işin içinden çıkabilirdi. O iç çelikiler, namus vb… kavramlar o günün toplumunda eleştirildi ve Flaubert yargılandı. Kim bu Madam Bovary sorusuna ise mahkemede “Madam Bovary benim” diye cevap verdi. Ben de tıpkı fikirdeyim. Bu antikahraman diyebileceğimiz yitik karakterlerin içinde ben de varım.
Avrupa ile Türkiye’yi de sık sık kıyaslıyor, hayallere yurtdışını koyuyor, ancak o uzak topraklarda da yer edinememişliği anlatıyor ve maruz kalınan ırkçılığı gözler önüne seriyorsunuz. Sizce gitmek tahlil olabilir mi?
Bu olağan siyaseten konuşulması gereken bir konu… Bir yıla yakın Hamburg’da yaşama fırsatım oldu. Oradaki müşahedelerimi romana aktardım. İnanın ki kolay değil. Ben kimseye gitme diyemem sonuçta buna hakkım yok. Lakin bu ülkeyi daha âlâ bir hale getirmeyi ve gidişlerin durmasını çok dilek eden birisiyim. Bu çabayı vermek için Türkiye’deyim. Tekrar de büyük konuşmak istemem, nelerle karşılaşacağımızı bilmiyoruz zira. Yalnızca kalmak için uğraş etmeye devam edeceğim.
Son olarak, aile içi çatışmaları da romanınıza yediriyor ve öyküye derinlik katıyorsunuz. Malumunuzdur ki edebiyat ile psikoloji ortasında güçlü bir bağ var. Bunu sağlamak için başka bir çalışma yapıyor musunuz?
Siyasetten, tarihten bahsettim lakin psikoloji konusunda rastgele bir bilgim yok. Her ortalama okuryazar kadar okumuşumdur o hususta. Lakin karşımdakinin başının içindeki kanıyı ve o kişinin hissini algılamaya çalışan bir şahısım. Evvelden beri…
Bu onların kanısına çok değer verdiğim ve kendimi onlara nazaran düzenlediğim için değil. Yalnızca tuhaf bir manaya, sezme uğraşı diyelim. Çocukluğumdan beri vardı bu. Cansız varlıkların bile bir hissi olduğuna karar verip ne hissettikleri konusunda düşünürdüm. Tahminen bu bir sorun bilmiyorum ancak ilerleyen yıllarda karakter yaratmakta çok işime yaradı.