Halûk Uluhan x [email protected] Bugünkü Galata semti, geçmişte İstanbul’daki Cenova kolonisinin finans merkeziydi. Bankalar Caddesi diye bilinen Voyvoda Caddesi de o periyodun Wall Street’i… Kentin ticaret merkezi ise Haliç’in karşı yakasında, Sirkeci-Eminönü ile Kapalıçarşı ortasındaki bölgedeydi. Yani ticaret bir yakada finans öteki yakada. Osmanlı İmparatorluğu’nun bankacılık macerası da burada, hatta -adı üstünde- Eski Banka Sokağı’ndaki Saint Pierre Han’da (Sen Piyer Han) başlamıştı. Bugünkü haliyle bir orta sokağa sıkışmış taş yığını görünümündeki bu han hakkında yazılıp çizilecek çok şey var elbette. Ben burada bir ucundan başlayalım istedim. Bina, İstanbul’un fethinden sonra mescide dönüştürülen (Arap Cami) San Paolo/San Domenico Kilise ve manastırının akareti olarak yapılmış. Bir mühlet Fransız Ticaret Temsilciliği ve lojmanı olarak kullanılmış. Binanın cephesindeki mermer bir levhada Fransız İhtilâli’nde başı kesilerek öldürülen şair André Chénier’nin burada doğduğu yazılı. Duygusal şiirleri nedeniyle romantizm hareketinin müjdecilerinden sayılan André Chénier, şimdi 32 yaşındayken Fransız İhtilâli sonrası yaşanan düzensizlikte devlete karşı geldiği için giyotinle idam edilmiş. Komploya kurban gittiğini savunan Chénier, giyotine giderken ellerini başına vurarak “Bunun içinde daha çok şey vardı” dese de duyan olmamış.
Yangın sonrası inşa
1770 yılında bir yangında ziyan görmesi üzerine 1771’de, Fransa’nın İstanbul Büyükelçisi Saint Priest Kontu FrançoisEmmanuel Guignard tarafından tıpkı yere yeni bir bina inşa ettirilmiş. Ön cephesinde Fransa Krallığı ile Saint Priest Kontluğu’nun armaları bulunan bina, ismini O Hüseyin Özdemir GÖRÜŞ 11 yakınındaki Saint Pierre Kilisesi’nden almış. İngiliz sermayesiyle 1856 yılında kurulan Bank-ı Osmani/Ottoman Bank’ın birinci idare ofisi de bu binadaymış. 1863 yılında İngiliz-Fransız sermayesiyle Osmanlı İmparatorluğu’nun resmi bankası ve hazinedârı olan Bank-ı Osmanî-i Şahane kurulunca, Ottoman Bank’a gerek kalmamış. Bina tasfiye edilmiş
Mimarlık büroları
- yüzyılın ikinci yarısından itibaren yüklü olarak sigorta şirketlerinin temsilcileri tarafından kullanılan bina, daha sonra Osmanlı mimarisinin kalbinin attığı yer haline gelmiş. Saint Pierre Han’da 1910-1921 yılları ortasında sekiz mimarlık ofisi açılmış. Odalar tek tek kiraya verilmeye başlandıktan sonra 37 yılda toplam 23 mimarlık ofisi bu handa faaliyet göstermiş. Marco G. Langas, Giulio Mongeri, Emilio Faracci üzere mimarlar işlerini buradan yürütmüş. En uzun vadeli kiracılardan biri de İstanbul’un özgün arka nouveau uygulayıcılarından Mimar Aleksandros Yenidünya olmuş. Devrin en değerli İstanbul mimarlarından Alexandre Vallaury’nin ofisi de buradaymış. Vallaury, Galata’daki Osmanlı Bankası (Salt Galata) binası ya da Arkeoloji Müzesi yahut Düyûn-u Genele binası üzere İstanbul’un kıymetli yapılarını tahminen de burada tasarlamıştır, kim bilir? Bu farklı bina vakit içinde ehemmiyetini yitirmiş, görkemli geçmişini mumla aratan çeşitli imalathane ve atölyelere mesken sahipliği yapar olmuş. Bobinajcısından polisajcısına, hardalcısından tekstilcisine kadar her türlü küçük imalatçının beğenilen yeri olmuş.
“Kot” imalathanesi
Tophane’nin Salıpazarı denen kısmında artık yıkılmış olan nargilecilerin hepsi 1980’li yıllara kadar “Amerikan Pazarı” olarak biliniyordu. Liman olduğu için herhalde, her türlü kaçak malı burada bulmak mümkündü. En beğenilen mal ise “Blue-Jean” idi. Bir Amerikan askerinin kirli gömleği, pantolonu bile burada para ediyordu. Terzilik mesleğinde kendisini geliştirmek isteyen, Mükemmel Kot ismindeki Balkan kökenli bir terzi çırağı, 1940’larda Fransa’ya giderek, periyodun en uygun terzi okullarından biri olan La Devezze Derox’ya yazılmış. Orada Amerikan malı blucinlerin kumaşını, bölümünü ve dikimini incelemiş; bunun Türkiye’de tutacağını düşünmüş. Türkiye’ye döndükten sonra, kendi soyadıyla markalaştırdığı Türk tipi blucinleri burada üretmeye başlamış. Kıymetli ve az indigo boyasıyla boyanmadığı ve taşlanmadığı için yer yer solmayan “kotlar” moda meraklısı gençler ortasında pek sevilmedi. İmkânı olan blucinini ya yurt dışından getirttirdi ya da Amerikan Pazarı’ndan aldı. Lakin lacivert rengi bir türlü açılmayan, açılsa da her yeri birden maviye dönüşen kotlar, fiyatı ve dayanıklılığı yüzünden bilhassa de dar gelirli kesim tarafından epeyce benimsendi. 1960’larda günde 200 pantolonun üretildiği atölye, 1992’de kapandı. “Nereden nereye” diyor insan. Osmanlı İmparatorluğu Merkez Bankası’nda günün birinde kot pantolon üretileceği kimin aklına gelirdi?
Onarım çalışması
Saint Pierre Han, İstanbul Büyükşehir Belediyesi ve Bahçeşehir Uğur Eğitim Vakfı’nın iş birliğiyle başlayan tamirat çalışmaları ile “kültür ve sanat” alanı olmaya hazırlanıyor. Han’da süreksiz ve kalıcı stant salonları, kütüphane ve atölyelerin yanı sıra konser salonları da yer alacakmış. Ben bu sokaktan geçerken piyano, arp, obua sesleri duymayı tercih ederim doğrusu. Hele bir de Umberto Giardino’nun operasından bir arya duyarsam André Chénier’i görür üzere olurum