Ceren Bayar- Serkan Alan
ANKARA – Maraş merkezli iki büyük sarsıntının akabinde siyasetçiler de zelzele bölgesindeydi. DEVA Partisi Genel Lideri Ali Babacan, Cumhur İttifakı temsilcilerinin “Not alıyoruz” ve “Siyaset yapmayın” açıklamalarının gölgesinde zelzelenin etkilediği kentleri ziyaret etti. Zelzeleden sonra aralıksız 9 gün arama kurtarma çalışmalarını yerinde izleyen ve koordinasyonsuzluğa dair tespitlerde bulunan Babacan, eksiklik ve müşahedelerini Gazete Duvar’a anlattı.
‘ÇADIR FERYADI VAR’
Depremin etkilediği yerlere geç ulaşıldığını, birçok eksiklik nedeniyle binlerce insanın kurtarılamadığını, yardımların tek elden yönetilmeye çalışılmasının sorun yarattığını söz eden Babacan’a nazaran tüm bu yaşananların sorumlusu tek bir kişi. Bu süreçte seçim tartışmasını iktidarın başlattığını, istifa etmesi gereken bir kişinin olduğunu, seçimlerden sonra kolları sıvayarak gerekenleri yapacaklarını belirten Ali Babacan, sorularımıza şu cevapları verdi:
11 kenti etkileyen sarsıntıların akabinde 9 gün bölgede kaldınız. Bu süreçte gözlemleriniz ve tespit ettiğiniz temel eksiklikler nelerdi?
Bu hafta tekrar gideceğim. Birden fazla yerde acil çadır muhtaçlığı devam ediyor. Artık “ihtiyaç” değil “feryat” demek lazım, çadır feryadı var. Bilhassa kuzeye gerçek gitgide sorun daha da ciddileşiyor. Adıyaman, Maraş, Malatya geceleri çok soğuk. Beşerler ateşin etrafında toplanarak battaniyelere sarınıp sabahlıyor. Hasebiyle çadır muhtaçlığı çok acil. Hükümet, “bunu tek elden ben yürüteceğim” dedi. Vatandaşın birbirine çadır konusunda yardım ulaştırma imkânı da kalmadı. Bunun yanı sıra hemen konteyner üretilmesi gerekiyor. Seyyar tuvaletler, seyyar duş kabinleri de çok büyük gereksinim.
‘İLK 48 SAATTE ÇABUCAK HAREKETE GEÇİLSEYDİ BİNLERCE CAN KURTULACAKTI’
Ayrıca bize orada bulunduğumuz mühlet boyunca vatandaşın ilettiği sorular var. Birinci 48 saat ne oldu? Neden kimse harekete geçmedi? Gönüllüler neden AFAD tarafından organize edilmedi? Silahlı kuvvetler işçisi, madenciler neden harekete geçirilmedi? Beşerler enkaz altında can çekişirken iş makineleri niçin mobilize edilmedi? Birinci 48 saat ne beklendi, kimden talimat beklendi? Mesela Ulusal Savunma Bakanı’na sormak lazım; o sabah TSK işçisinin harekete geçmesi için talimat verdi mi, talimat aldı mı? Talimat almasına gerek olmadan da talimat verebilir değil mi? O 48 saate çok âlâ eğilmek lazım.
. ‘KİMİ GÖRSEK ‘EVLADIM İÇERİDE, YARDIM EDİN’ DİYORDU’
Deprem bölgesindeki temaslarınız sırasında sizi en çok ne etkiledi?
İlk gün Antakya’ya ulaştık. Sadullah Ergin Bey’in (DEVA Partisi Teşkilat İşleri Başkanı) 16 kişilik ailesi tek apartmandaydı. 3’üncü günde, tek bir iş makinesi yoktu. 2-3 istekli koca binanın enkazında bir şeyler yapmaya çalışıyordu. Birinci günlerdeki çaresizlik çok acıydı. Kaç enkazın başında kaç kişi acı içinde bekliyordu, bilemiyorum. Birinci haftaki çaresizlik ikinci hafta kızgınlığa dönüşmüştü, “Bu canlar kurtulabilirdi” diyorlardı. Üçüncü hafta da en temel gereksinimlerin giderilmesi gerekti. Çok önemli bir göç başladı. Beşerler her şeylerini kaybetti. Tablo hafta hafta değişti, değişecek.
‘MERKEZİ HÜKÜMET BU İŞİN ALTINDAN TEK BAŞINA KALKAMAZ’
Yardım kampanyası yürüten sivil toplum kuruluşları ve gönüllülerin de amaçta olduğu bir süreç yaşadık. Yardım kampanyalarına yönelik bu tavrı nasıl okumak gerekir?
İktidarın düzenlediği yardım kampanyasında milyarlar havada uçuştu. Beşerler dişinden tırnağından artırdığı 50-100 lirayı bağışlayacakken, bir baktı milyarlar uçuşuyor. Demek ki paraya gereksinim yok. Üstelik bir de “50 milyon sana az, sen 100 milyon ver” üzere cümleler kurdular. Yani yardımlar birinci 1-2 haftaki üzere değil. Bu da meseleye neden olacak. Zira merkezi hükümet kendi başına bu işin altından kalkamayacak. Bunun gerisinde, “Her şeyi ben yapacağım” tavrı var. “Bağışsa onu da ben yaparım. Benim bankam bağışladı” motivasyonu var.
‘BÖYLE ÇALIŞAN ZİHİNLE YARALAR SARILMAZ’
Birkaç kişi yardımlaşma faaliyetinde ön plana çıktı.
Haluk Levent ve Oğuzhan Uğur’u kastediyorsunuz değil mi?
Evet. Buna dayanamadılar. “Senin haddine mi, otur oturduğun yerde” dediler. Bu türlü çalışan zihinle bunun yaraları sarılmaz. Merkezi hükümet tek başına bu işin altından kalkamaz. Mümkün değil. Bunu paylaşarak yapmak zorundalar.
‘YERELE DAHA ÇOK YETKİ VE İMKÂN VERİLMELİ’
Merkeziyetçi idare anlayışının yarattığı sıkıntıların somutlaştığı bir süreç yaşandığı çokça dillendirildi. Partinizin Afet Hareket Planı’nda “yerinden yönetim” unsurlarını temel alacağınızı tabir ediyorsunuz. Lokal – merkez ilgisinin yarattığı problemler neler ve sizce olması gereken ne?
Yerinden idarenin özü kimseden talimat beklemeden lokal kapasitenin çabucak devreye girmesi. Yalnızca yetki de yetmez, imkân da sunulması lazım. Zelzelenin birinci 48 saatine ait sorularımızın ana teması da bu. Şu andaki idare sistemi hakikaten tüm devlet sistemini tek bir bireye bağlayan, bu şahıstan talimat almadan kimsenin hareket edemediği bir idare sistemi. Bu zelzelenin yönetilememesinin merkezinde bu sistem var. Sorumlu beşerler da bu süreci yönetme maharetine, birikimine sahip olan beşerler değil. Birçoklarının kişilik olarak da inisiyatif alacak özgüveni yok. Kendine inancı olmayan, talimat bekleyen, hiç anlamadığı bahiste sorumluluk verilmiş insanlardan ne bekleyebilirsiniz? Bunun için olmadı. Ehliyet, liyakat, istişare olmayınca devlet felç oluyor.
‘YETKİ DE SORUMLULUK DA ONDA’
Bir de üst kademelerden alt kademelere hakikat yetkinin dağıtılması gerekiyor. Evvelce AFAD Başbakanlığa bağlıydı. Başbakanlıktan yazı geldiğinde o yazı ciddiye alınırdı. AFAD İçişleri Bakanlığı’na bağlandı. Bakanla AFAD’ın uzman takımları ortasında çok fazla kademe var. Bu üzere acil harekete geçmesi gereken kurumlarda yatay yapılanma gerekir. Şu anda büsbütün kilitlenmiş durumda. Bakanların bile yetkisi yok. İcra makamı tek kişi, başkaları sekretaryada. Yetki de sorumluluk da tek bireyde. Cumhurbaşkanının sorumluluğu yıkabileceği kimse yok. Yetki, çok istediği üzere kendisinde, tek elde. Bu, sorumluluğun da kendisinde olduğunu gösterir. Bakanı da bakan yardımcısını görevlendiren de AFAD liderini atayan da kendisi. Hasebiyle bunun tek sorumlusu var. Bunu çok istedi, “tüm yetki bende olmalı” dedi. 5 yıldır bunun sonuçlarını görüyoruz. Bu büyük afette yeniden tek karar sisteminin nasıl büyük bir faciaya yol açtığını, sistemin nasıl felç olduğunu gördük. Yoksa devlet çok değerlidir. Devlet milletin yanında olmak için vardır. Lakin şu andaki iktidar ve idare anlayışı devletin kurumlarını zayıflattı. Halkımız devlete değer verir, “Allah başımızdan devleti eksik etmesin” der. Bu çok kıymetlidir. Vatandaşımızın haklı olarak önemsediği, bedel verdiği devlet şu andaki idare anlayışı tarafından çok zayıflatıldı. Sorunun tam da merkezinde bu var.
. ‘HDP’NİN YARDIMLARINA PÜRÜZ OLMAK SİYASET YAPMAKTIR, ÇEKİL ARADAN’
Depremden evvel belediyelere yönelik kayyım uygulamasını görmüştük. Zelzelede de HDP’nin yardım tertiplerini yürüttüğü kriz uyum merkezlerine kayyım atandı. Bu yaptırımı nasıl değerlendiriyorsunuz?
Malatya’nın Doğanşehir ilçesine gittim, Cumhuriyet Örnek Köyü var, Alevi vatandaşlarımızın ağır yaşadığı bir köy. Oradaki Cemevi’ni depo haline getirmişler. Türkiye’den ya da yurtdışından yardımlar geliyor. En uzak köylere kadar dağıtılmasını sağlayan bir merkez kurmuşlar. Birinci şikayetleri, gelen yardım tırlarına el konulması oldu. “Tır Almanya’dan gelmiş de o tırı gönderen de bilmem neymiş.” Bu türlü bir şey olur mu? O da insan, o da insan. Terörle, terör örgütleriyle gayret edeceksen et. Bugün Meclis’te kümesi bulunan, başkanvekili olan bir parti var. O başkanvekili kelam vermeden konuşamayan iktidar partisi milletvekilleri var. Meclis’te yan yana oturmuyor musun o partinin milletvekilleriyle? Siyaset yapmak bu değil de ne? HDP organize ediyorsa buna mani olmak ne demek? Yardım eden de insan, yardıma gereksinimi olan da insan. Çekil ortadan. Şayet ortaya giriyorsan işte bu siyaset yapmaktır.
‘ARKADAŞLARA, ‘AFAD’I MAFADI BIRAKIN, BİZİM BU YARDIMLARI ULAŞTIRMAMIZ LAZIM’ DEDİM’
Partinizin yardım tertipleriyle ilgili bir külfet yaşandı mı?
Ben birinci gün AFAD’ı ziyaret ettim. Fuat Oktay da oradaydı. Teşkilatımıza oldukça yardım geldiğini söyledim. “Bize adresler, telefon numaraları verin, biz de tırların plakalarını ve içlerindeki yardım materyallerinin listesini verelim. Siz yönlendirin, ‘Şu adrese teslim edin’ deyin” dedim. Yok, olmadı. Sistem çalışmadı. Zira adres veremiyorlar. Arkadaşlara, “AFAD’ı mafadı bırakın, bizim bu yardımları ulaştırmamız lazım” dedim. Çabucak 11 kentte depoları kurduk. Kendimiz yaptık, ne yapalım. Zira gereksinimi olan beşerler var. Oradaki bürokrasinin çalışmasını mı bekleyeceğiz? Bakıyorlar yardım nereden geliyor nereye gidiyor. Yardım beşerden geliyor ve beşere gidiyor kardeşim, sana ne ya? Sana ne, ne ortaya giriyorsun, ne karışıyorsun? Aslında AFAD’a, Kızılay’a yardım etmek isteyen varsa getiriyor, veriyor. Her yerde bu. Gelen şikayetlerden en kıymetlisi buydu. Gelen kamyonlar, tırlar durduruluyor, taraf değiştiriliyor, kimilerine el koyuluyor.
. ‘SEÇİM TARTIŞMASI İKTİDAR PARTİSİNDEN ÇIKTI’
Deprem sürecinde Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın “Bana bir yıl verin” cümlesi çokça tartışıldı. Bu kelamlar seçimlerin bir yıl ertelenmesi tartışmasıyla da birlikte okundu. Seçimin zelzele nedeniyle ertelenmesi ihtimaline dair sizin görüşleriniz nelerdir?
Kafa müteahhit başı ya, “binalar bir senede biter” demeye çalışıyor. Direkt baş oraya gidiyor.
Tam bu süreçte AK Parti üyesi ve eski TBMM Lideri Bülent Arınç’ın, seçimlerin ertelenmesi daveti gündeme geldi. Arınç’ın davetinden sonra ise iktidar kanadından seçimin ertelenmesiyle ilgili görüş beyan etmediklerine dair açıklamalar yapıldı. Seçim erteleme tartışmasına nasıl bakıyorsunuz?
İlk iki hafta bu tartışmanın içerisine girmek ya da bu tartışmayı başlatmayı açıkçası ayıp bir şey olarak gördük. Sorulmadıkça bu bahiste bir şey söylemedik. Gel gelelim seçim tartışmasının başlatılması iktidar tarafından oldu. Parti bünyesindeki beşerler değil mi bu açıklamaları yapanlar? Söyleyin sussunlar o vakit. Ya da çabucak açıklama yapın ve susturun. Muhalefet partilerinden bir şey çıkmadı ki, iktidar partisinden bu tartışma çıktı. Altılı Masa’nın son toplantısından sonraki açıklamamıza bakın. Oradaki açıklamada seçimin ismi bile geçmiyor. Hakikat değil zira. Fakat hükümet bu tartışmayı başlattı. Sorulduğu vakit ben ne dedim? “Anayasa kararları açık. Gereği neyse yerine gelir.”
‘CUMHURBAŞKANI’NIN HAKARETLERİ MUHALEFETE DEĞİL, MİLLETİN KENDİSİNE’
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın süreç içinde muhalefeti maksat alan sert açıklamaları oldu. Siz bu açıklamaları nasıl değerlendiriyorsunuz?
Bunlar tenkit değil, kin, nefret ve hakaret. Okuduğu metnin ya da prompterın dışına çıktığı anda çabucak öfke, hakaret ve tehdit. Metni yazan arkadaşlar muhtemelen bu işin vahametini biliyor, metne bunları koymuyorlar ancak metnin dışına çıktığı vakit içindekini dışarıya vuruyor. Şu anda beşerler “Çadır yok”, “Gıdanın ulaşmadığı yerler var” diyorsa bu vatandaşın feryadı. Muhalefet partileri de bu feryadı olağan ki dillendirecek. Aslında bu hakaretleri muhalefete değil, milletin kendisine. Yardım feryadında olan herkese hakaret etmiş oluyor. Bulunduğun makam hakaret ve şikâyet etme makamı değil. Bulunduğun makam gereksinimin gereğini yerine getirme makamı. Onun için oradasın. Bu millet onun için seçti.
‘YAPAMIYORSAN BIRAKACAKSIN, O GÜNLER DE YAKIN’
2018 yılında, “Bütün yetkiyi bana verin bakın nasıl problemleri çözeceğim” demedi mi? Lakin olmadı işte. Hiçbir şeyi çözemedi. 2018 yılından bu yana Türkiye’de düzgüne giden hiçbir şey yok. Güçlü daha güçlü, yoksul daha yoksul oldu. Bugün yoksulluğun daha yaygınlaştığı bir Türkiye var. Sabit gelirli herkesin fakirleştiği bir Türkiye var. Tüm yetkiyi elinde topladın lakin yapamadın. Fakat bu yapamamanın, becerememenin psikolojisiyle kimseye hakaret etmenin gereği yok. Misyon mühletin son gününe kadar misyonunu yerine getirmek zorundasın, zira yetki sende. Yapamıyorsan da bırakacaksın. O günler de yakın, sayılı gün var yani.
‘BİZİM OLDUKÇA KALIN BİR NOT DEFTERİMİZ VAR
İktidar temsilcilerinden, muhalefetin tenkitlerine dair “Not alıyoruz” açıklaması geldi. Sizin de tuttuğunuz notlar oldu mu?
Bizim oldukça bir kalın not defterimiz var. Günü gelince bunların hepsinin gereği yerine gelecek. Ben de ona soruyorum, vatandaşın soruları olarak derleyip soruyorum. Birinci 48 saatte ne yaptın, kime ne talimat verdin? Kolay bir soru. Çıksın, “İlk 48 saatte şunu yaptım, şunun talimatını verdim” desin. Ya da “Benim talimat vermeme gerek yoktu. Şu bakanın şu işi yapması gerekiyordu, yapmadı” desin. Biz bunların yanıtını bir an evvel bekliyoruz.
. ‘EĞER BİR İSTİFA GEREKİYORSA İSTİFA ETMESİ GEREKEN BİR KİŞİ VAR’
Siz bu soruları sorarken iktidardan gelen, “Siyaset vakti değil” açıklamaları kayda geçti. Sarsıntısı siyasetten bağımsız düşünebilir miyiz? Öte yandan da toplumun bir kesitinde sarsıntı nedeniyle iktidar kanadından bir istifa beklentisi var. Bu süreçte istifa gelmemesini nasıl değerlendiriyorsunuz?
Şu andaki sistemde alt seviyedeki bir kamu yöneticisinin istifasının bir manası yok zira yetki bir şahısta toplanmış durumda. Bu sistemde, o bir kişi talimat vermedikçe kimse kılını kıpırdatamıyor. Şayet bir istifa gerekiyorsa istifa etmesi gereken bir kişi var. Yoksa esasen yetkisi olmayan, gücü olmayan, sorumlusu olduğu kurumla ilgili bilgisi, marifeti olmayan insan istifa etse ne istifa etmese ne? Şu anki idare sisteminde istifa müessesinin bir manası yok. Bütün yetki, sorumluluk bir şahısta. İstifa edilmesi gerekiyorsa bir kişinin yapması gereken iş. Cürmü kimseye yıkmasın.
İşaret ettiğiniz tek kişinin istifa etmesi gerekiyor mu?
Zaten istifa etse de etmese de millet birinci seçimde misyondan alacak. “Olmadı” diyecek. “Bütün yetkiyi üzerine aldın ve yapamadın” diyecek. İstifaya gerek yok, en hoşu milletin seçim günü misyondan alması.
‘SİYASET YAPMAYIP NE YAPACAĞIZ’
Peki zelzelesi siyasetten bağımsız düşünebilir miyiz?
İşine gelince siyaseti kutsallaştırıp, işine gelmeyince siyasete “Tu, kaka” dememek lazım. Bu ülke sıkıntılarını çözecekse, legal, demokratik, siyaset yoluyla çözecek. Siyaset yapmayıp ne yapacağız? Alanda gördüğümüz makûs tabloyu anlatmayalım mı? Kendisi birinci sabah siyaset yapmaya başladı. Birinci gün çıkıp tehdit, hakaret savuran cumhurbaşkanının kendisi. Bunlar siyaset olmuyor da biz vatandaşın sorduğu soruları dillendirince mi siyaset yapmış oluyoruz? Kimse kusura bakmasın bu siyaset falan değil. Vatandaş bana soruyor, “Niye geç kaldı bu devlet” diyor. Ben de soruyorum: Niçin geç kaldı?
‘KANAL İSTANBUL’A HARCAYACAĞINIZ PARAYLA İSTANBUL’U ZELZELEYE HAZIRLAYIN’
Bir öbür risk olarak da uzmanlar Marmara zelzelesini işaret ediyor. Afet hareket planınızda ‘Hayat İstanbul’ projesi yer alıyor. Bugünden bu riske karşı atılması gereken adımlar neler?
Biz hazırız. Kanal İstanbul diye tutturdular. Biz ‘Hayat İstanbul’ diye proje yazdık. Kanal İstanbul için harcayacakları parayı ivedilikle İstanbul’un sarsıntıya dayanıklılığı için harcasınlar. Kanal İstanbul’un değerli bir riski daha var. Bu süreçte yol risklerini gördük. Kanal İstanbul’u açtıklarında İstanbul’un Avrupa yakasını bir ada haline getirmiş oluyorlar. Bu taraftan üç, öbür taraftan yedi köprü. Sarsıntı anında insanların tahliye edilmesi, yardımların oraya ulaşması o kadar zorlaşacak ki. Bıraksınlar şu Kanal İstanbul inadını, ‘Hayat İstanbul’ desinler. Zati gelince yapacağız. Seçime kadar hükümete bunlar tavsiye ve ikazlarımız niteliğinde.
‘DEPREM SİSTEM DEĞİŞİKLİĞİ TALEBİMİZDE NE KADAR HAKLI OLDUĞUMUZU GÖSTERDİ’
Millet İttifakı başkanları sarsıntı gündemiyle bir ortaya geldi. Toplantının genel atmosferi nasıldı? İttifak olarak zelzele özelinde çalışmalarınızın devamı gelecek mi?
Toplantıda herkes son derece üzgündü. Ortak kanaat, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin nasıl işlemediğinin en kıymetli ispatı olarak, zelzele öncesi yapılması gerekenlerin yapılmaması ve sarsıntıdan sonra yapılması gerekenlerin yapılmamasıydı. Altı parti birinci parlamenter sistem diyerek bir ortaya geldik. Sistem değişikliği talebimizde ne kadar haklı olduğumuzu sarsıntı de bize göstermiş oldu. Bunu konuştuk, dillendirdik.
‘SEÇİMDEN SONRA BİZ KOLLARI SIVAYIP GEREKENİ YAPACAĞIZ’
Afetin aşılmasıyla da ilgili bir çalışma kümesi oluşturmaya karar verdik. “Hükümete tavsiyeler, yapılması gerekenler” diye bir rapor hazırlayacaklar. O seçime kadar. Seçimden sonra biz kolları sıvayıp gereğini yapacağız.
‘GÜNDEMDE HEM ADAYLIKLA İLGİLİ BAHİSLER HEM DE SEÇİM İŞ BİRLİĞİ MODELLERİ OLACAKTIR’
Millet İttifakı önderleri 2 Mart’ta yine toplanacak. “Cumhurbaşkanı adayı kim, ittifakın seçim formülü somutlaşacak mı” üzere soruların cevabını bu toplantının akabinde kamuoyu öğrenecek mi?
Son toplantımız sarsıntı gündemliydi. Artık bundan sonra yapacağımız toplantı rutin bir toplantı olacak. Sarsıntı yeniden çok değerli bir gündem unsurumuz olmaya devam eder. Sayın Temel Karamollaoğlu her toplantıdan evvel olduğu üzere gündemi bizlerle istişare etmek üzere bir tıp yapacak. Gündemde hem adaylıkla ilgili bahisler hem de seçim iş birliği modelleri doğal olarak olacaktır. Sayın Karamollaoğlu’nun çeşidinde bu gündemi karşılıklı olarak istişare edeceğiz.
. ‘BİZ KARAMOLLAOĞLU’NA ADAYLIK KONUSUNDAKİ TAVRIMIZI İLETTİK’
Siz 2 Mart’taki toplantıda başkanlara cumhurbaşkanı adayı önerisi sunacak mısınız?
Biz sayın Karamollaoğlu’nun ziyaretinde, partimizin birinci etaptaki tavrını ilettik. Zira biz birkaç etaptan oluşan bir tavır silsilesi belirledik. Birinci etaptaki tavrımızı kendisine ilettik. Fakat bu görüşmeler nihayete erene kadar bu orta konumların tartışılması işin tabiatı gereği çok yanlışsız değil. Umarız ki bu kararlar da vakitlice verilir.
GEÇİŞ SÜRECİNDE BAŞKANLARIN DURUMU: BUNDAN SONRA DA GRUP ÇALIŞMASI OLARAK DEVAM ETMELİ
Seçimi kazanmanız halinde geçiş devrinde önderlerin pozisyonuna dair de bir çalışma yapılıyordu. Bu bahiste bir gelişme var mı? Örneğin modellerden birisi önderlerin cumhurbaşkanı yardımcısı olması istikametindeydi.
Topu topu iki model var. Değerli olan, bugüne kadar bu bir grup çalışması olarak geldi. Bundan sonra da kadro çalışması olarak devam etmeli. Bizim baştan sona tavrımız bu. Şayet tek adamdan şikâyet ediyorsak, ortak akıldan bahsediyorsak, istişare diyorsak, bundan sonraki sürecin bir tek adam gitsin diğer tek bir insan gelsin olmaması gerekir. Kadro ruhuyla bu iş götürülsün, işin ruhu bu. İşin özünde de herkes mutabık.