Ali Eroğul
Kerem Eksen’in yakın vakitte yayınlanan son romanı ‘Ölümden Uzak Bir Yer’, tam tarihini bilmediğimiz bir vakit diliminde; bir ayağı Manisa’da bir ayağı Çanakkale’de geçiyor. Kitapta öğretmen anne (Ömür), baba (Sait) ve oğulları Yusuf’un berbat bahtlarına şahit oluyoruz. Başlangıçta memnun bir yuva tablosu var. Sofralarda şen şakrak sohbetler, kır gezmeleri, uzun seyahatler… Bir vakitler, bütün dünya onlar için yaratılmış üzere sevinçli beşerler. Ancak sayfalar ilerledikçe müellif bu memnunluğu onlara çok görüyor ve memnunluk, yerini katıksız bir drama terk ediyor. Ömür’ün amansız bir hastalığa yakalanmasını, tedavi sürecini, ikinci çocuk Elif’in erken doğumu sonrasında hayata tutunamamasını okuyoruz.
Roman, ailenin altüst olması, herkesin bir yerlere savrulmasıyla ilerliyor. Evet gereğince ipucu verdiğimi düşünüyorum, o hâlde gerisini okurlara bırakalım.
KAYBETME KAYGISI
Küçük burjuva hayat stilinden ve aile etraflarından bahsediyoruz. Bir ayağı çağdaş, öteki ayağı klasik dünyada. Batılı, seküler ömür stiline öykünme, o dünyanın tüketim alışkanlıklarını takip etmeye çalışmanın yanı sıra, problemleri çözmek için hurafeden, muskadan medet umma birlikte yaşanıyor. Tümden bir tarafa hakikat kaydıkları söylenemez, Anadolu Müslümanlığı diye tabir edilen ömür biçimi baskın gözüküyor. Okuyabilenler, doktorluk, öğretmenlik üzere mesleklere yönelirken okuyamayanlar, manifaturacılık, nalburluk, emlak komisyonculuğu gibisi işleri yapıyor. Servet istifleme bakımından asla burjuvaziye yetişme imkânı olmayan, kendi emek gücünün beceresine dayanan, muhtaçlık duyduğunda alttaki emekçi sınıfının emeğine talip olsa da iktisattaki buhranlar nedeniyle her an oraya düşme korkusu taşıyan bir etraf. Marx, küçük burjuva katmanının tarihî olarak kaybedici bir rol oynadığını söylememiş miydi? İşte burada o kaybetme tasası çok net olarak kendisini faş ediyor. Küçük esnaflık yapanlar ortasında tutunamayanlarla karşılaşıyoruz. İflasın eşiğine gelenler, sıhhati bozulanlar, aileleri dağılanlar. Meslek sahibi olanlar da her daim borcun harcın içerisinde. Kapitalizm, son analizde bir kriz tertibidir.
Vefattan Uzak Bir Yer, Kerem Eksen, 144 syf., Yapı Kredi Yayınları, 2022. O İNANILMAZ OLAY…
Romanda, kameranın öne çıkardığı somut manzara, mevt. Vefatla yüzleşememe teması bariz. “Ölüm korkusu mevtten daha korkunçtur” demiş Schiller. Daima ondan kaçsak da kendini daima dayatıyor. Ölen kişi, genç ya da yaşlı, kaç yaşında olursa olsun sahneden çekilmiş, canlı diyalog artık sona ermiştir. Halbuki maddi ve manevi mirası yaşamaya devam eder. Geleceğe transfer, yalnızca malın mülkün sonraki nesillere geçmesinden ibaret değildir. Ölenle bağı olanlar için cüzdanın içindeki para kadar vesikalık fotoğrafın da manası vardır. Kundaktaki bebekten, doksanlık ihtiyara kadar herkes tıpkı kümenin içerisindedir. Jacques Ruffié, “ölümün cinselliğe ödenen mecburi fidye” olduğunu söylerken haklıdır. Yüksek bir fidyedir mevt. Ölenler, kalanların hayatlarını şekillendirmeye devam ederler. Hayallerde canlanırlar, sohbetlere girerler. Şifa verip onulmaz kaygılara düşürebilirler. Sait ve Yusuf’un baba oğul bağlantısı kayıplarla örselenir. Yaşadıkları o “inanılmaz olay”, mevt gibisi bir şey değil midir? Yıllar geçtikçe, hayaller yerini hayal kırıklıklarına bırakır.
BABA OĞUL…
Baba-oğul münasebeti edebiyatta çokça kullanılan, üstünde psikanalitik yorumlar yapılan bir diğer tema. Kimi müellifler bunu babanın gözünden, bazıları oğulun gözünden aktarırlar; anlatıda genelde bir istikrar durumu bulunmaz. Babalık, aile otomobilini kazasız belasız menzile ulaştırma vazifesidir. Ama yolda kesinlikle aksilikler çıkar, motor su kaynatır, lastik patlar, fren tutmaz, tahminen kazalar meydana gelir. Bir bakmışız ki oğul, farklı bir dünya görüşüne, aklımıza hiç getirmek istemediğimiz alışkanlıklara sahip olmuştur. Ruhsal dünyasında hastalıklar, sakatlıklar çıkabilir. Terazinin kefesinde, ziyan yarardan ağır basmıştır. Kerem Eksen evvelki romanı ‘Buradayız’da kıyısından şöyle bir dokunduğu bu bağlantıya burada cepheden dalmış görünüyor.
VE ŞİDDET
Roman, şiddeti bilhassa vurguluyor. Dereceleri toplumdan topluma farklılaşsa da, küfür, baskı, sindirme, eziyet, korkutma, cezalandırma, cinsel taciz, ekonomik kaynakları esirgeme, günlük hayatımızda sıkça rastlanan şiddet tipleri. Taraflardan güçlü olanın kelamlı şiddet yahut direkt kaba kuvvete başvurarak meselelerin tahliline yönelmesini okuyoruz. Hannah Arendt öbür bir bağlamda da olsa, “şiddet ile kelamın imkânsız birlikteliğinden” kelam etmişti. Kelam cazibeli bir mıknatıs ise, şiddet onun itici çeşidi. Yan yana gelemezler, birbirlerini teperler. Baba ile oğulun, karı ile kocanın, öğretmen ile öğrencinin, hatta insan ile köpeğin şu yahut bu sorun nedeniyle karşı karşıya geldiği çabucak her münasebette, dinleme, manaya, uygarca tartışmadan fazla, karşı tarafı bastırma, kelamını dinletme, haddini bildirme çıkar ortaya. Kriz anlarında edilen o sinkaflı küfür, atılan yumruk, köpeğe yedirilen zehirli et kesimi. Hepsi birebir gayeye yönelik; parlayan alevi, üfleyerek değil, yumruk atarak söndürmeye çalışmak. Pekala neden bu türlü? Kozmik bir sorun mu yoksa bizim coğrafyamıza mı has?