Anayasa Mahkemesi (AYM), Cumhuriyet, Kozmik, Sözcü ve Birgün gazetelerine Basın İlan Kurumu’nun (BİK) verdiği ilan kesme cezalarına ait pilot karar vererek, cezaların basın ve tabir özgürlüğünün ihlali olduğuna hükmetti. AYM, bu hususta düzenleme yapılması için kararının bir örneğini TBMM’ye gönderdi. AYM kararında, “Kuruma verilen yetkinin basının etik pahalarını düzenleme gayesinden öteye giderek artık kimi basın mensupları açısından caydırıcı tesir yaratabilecek bir cezalandırma aracına dönüştüğü ve bu durumun sistematik bir sıkıntıya neden olduğu gözlemlenmiştir” denildi.
Cumhuriyet gazetesi (Yeni Gün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık A.Ş.), Üniversal gazetesi (Bülten Basın Yayın Reklamcılık Ticaret Limitet Şirketi), Sözcü gazetesi (Estetik Yayıncılık A.Ş.) ve Birgün gazetesi (Birgün Yayıncılık ve İrtibat Ticaret A.Ş.), BİK’in çeşitli tarihlerde yayımlanan haberler nedeniyle birden çok sefer verdiği ilan kesme cezasını AYM’ye taşıdı. Gazeteler, haberler nedeniyle verilen cezaların tabir ve basın özgürlüğünün ihlali olduğunu belirtti.
AYM, bugün Resmî Gazete’de yayımlanan pilot kararında gazetelerin basın ve tabir özgürlüğünün ihlal edildiğine oy çokluğu ile karar verdi. AYM Başkanvekili Kadir Özkaya, üyeler Recai Akyel, Yıldız Seferinoğlu, Selahaddin Menteş ve İrfan Fidan bu karara katılmayarak muhalefet şerhi yazdılar.
AYM’nin oy çokluğu ile aldığı kararında, Basın İlan Kurumu Teşkiline Dair Kanun’un 49’uncu hususunda kesmeyi gerektiren kriterlerin anlatıldığı ve derece mahkemelerinin bu kriterlerde dengeleme yapması için daha evvelki kararlarında yol göstermeye çalıştığı kaydedildi. AYM, bu dengelemenin oburlarının şöhret yahut haklarının korunmasına yönelik tedbirler ve basın, söz özgürlüğü ortasında olduğuna dikkat çekti. AYM, mahkemelerin BİK’in kararlarının kanunda belirtilen kriterleri uygun olup olmadığının kıymetlendirilmesi ve mahkemelerin verdiği ceza ile haber ortasında orantılılık münasebeti kurulması gerektiğini belirtti. AYM, mahkemelerin BİK’in kararlarını direkt uygulandığı şöyle anlatıldı:
“Somut olaya bahis olan müracaatlarda BİK tarafından çatışan haklar ortasında bir dengeleme yapılarak adil bir istikrarın gözetildiği tespit edilememiştir. BİK kararlarına itirazı inceleyen asliye hukuk hakimliklerinin gerekçeli kararlarına bakıldığında kimi vakit BİK’in değerlendirmelerinin direkt temel alındığı lakin bu değerlendirmelerin üstte paragrafta belirtilen dengeleme kriterlerini karşılayıp karşılamadığının denetlenmediği, çoğunlukla BİK kararlarının yöntem ve yasaya uygun olduğunu belirtmesiyle yetinildiği ve daha ileri bir kıymetlendirme yapılmadığı görülmüştür.”
AYM, mahkemelerin daha evvelki kararlarını dikkate almada karar vermeye devam ettiğini kaydederek, şunları belirtti:
“Başvuru konusu olaylarda asliye hukuk hakimliklerince Anayasa Mahkemesi’nin işaret ettiği halde bir kıymetlendirme yapılmaksızın karar verildiği anlaşılmıştır. Bu bağlamda Anayasa Mahkemesi’nin önündeki mevcut müracaatlara bakıldığında birbirini tekrarlayan bu cins kararların sistematik bir probleme işaret ettiği değerlendirilmiştir. Sistematik sorun derece mahkemelerinin Anayasa’ya uygun yorum yapmalarına imkan vermeyecek açıklıktaki bir kanun kararını uygulamalarının yanı sıra bu uygulama doğrultusunda gerçekleştirilen müdahalenin mecburî bir toplumsal muhtaçlıktan kaynaklandığının da gösterilmemesi ile ilgilidir. Öteki bir anlatımla müracaatçıların basın özgürlüğüne yönelik müdahalede kullanılan araç yasal teminattan mahrum olduğu üzere bu aracın kullanılmasının nedenleri de ilgili ve kâfi münasebetlerle ortaya konulmamıştır. Bunun yanı sıra ilgili ve kâfi münasebet olmadan cezalandırma konusu olan bu çeşit kararların caydırıcı tesir göstermesi nedeniyle tabir ve basın özgürlüklerine yapılan müdahale orantılı olarak da bedellendirilemez.”
AYM, BİK’in kendisine sunduğu ilan kesme cezalarına ait istatistikleri de kararında açıklayarak, “BİK’in 2018 yılı istatistiklerinde gazetelerin basın ahlak asıllarını ihlal ettiği gerekçesiyle 39 gün, 2019 yılı istatistiklerinde 143 gün, 2020 yılı istatistiklerinde 572 gün resmi ilan ve reklam kesme cezası verdiği görülmüştür” denildi.
“Cezalandırma aracına dönüştü”
AYM, bu giderek artan cezaların “etik düzenleme” gayesinden çıkarak, “cezalandırma aracına” dönüştüğüne dikkat çekti. AYM kararında, “Verilen cezalara bakıldığında Kuruma verilen yetkinin basının etik pahalarını düzenleme gayesinden öteye giderek artık kimi basın mensupları açısından caydırıcı tesir yaratabilecek bir cezalandırma aracına dönüştüğü ve bu durumun sistematik bir meseleye neden olduğu gözlemlenmiştir” denildi.
Karara muhalif kalan AYM Başkanvekili Kadir Özkaya, üyeler Recai Akyel, Yıldız Seferinoğlu, Selahaddin Menteş ve İrfan Fidan, muhalefet şerhlerinde şunları belirtti:
“Birincisi ‘Basın ahlak esasları’ kavramının aşikâr ölçüde soyut nitelikte olduğu açıktır. Bununla birlikte kanunlarda öngörülen kavramların soyut nitelik taşıması onların otomatik olarak meçhul ve öngörülemez olduğu manasına gelmemektedir. Gerçekten Mahkememiz kanunlarda yer alan kavramların niteliği gereği soyut olmasına kanunun makullüğü ve öngörülebilirliği bağlamında başlı başına bir Anayasa’ya karşıtlık nedeni olarak görmemektedir.”
Muhalefet kentinde, kanundaki soyutluluğun tek başına belirsizliğe ve öngörülemezliğe neden olmadığı kaydedilerek, bu prensiplerde basın mensuplarının mutabık kaldığı söz edildi. Şerhte, çoğunluk görüşünde yer alan “Basın ahlak asıllarının neler olduğunun belirlenmesinde kamusal makamlara kapsamlı bir taktir yetkisi tanınmış, bu kanunun makullüğü prensibi ile bağdaşmaz” görüşü de eleştirilerek, “Kanunda yer alan ve niteliği gereği muhakkak bir soyutluk içeren kavramın kendisi üstte belirtilen Anayasa Mahkemesi kararları çerçevesinde belirsizlik ve öngörülemezlik doğurmuyorsa bu kavramın kapsamının ikinci düzenlemelerde somutlaştırılması başlı başına bir yasallık sorunu doğurmaz” denildi.
Şerhte, TBMM’nin ne halde düzenleme yapması halinde bellilik ve öngörülebilirlik sağlanacağının muallakta kaldığı belirtilerek, “Kanunda müdahaleye husus hareketin ‘basın ahlak temellerine riayet etme(me)’ olarak öngörülmüş olmasının meçhul ve öngörülemez olmadığı kanaatindeyiz” görüşü yer aldı.
“Mahkemeler münasebet göstermemiş olabilir”
Muhalefet şerhinde, mahkemelerin daha evvel AYM’nin verdiği kararlar doğrultusunda karar vermediği kabul edilerek, şunlar belirtildi:
“Başvuru konusu somut olaylarda BİK ve hakimlikler Mahkememizin geliştirdiği prensiplere uygun olarak söz ve basın özgürlüklerine müdahaleyi demokratik toplum tertibinin gereklerine uygunluk ve ölçülülük tarafından haklı kılacak ilgili ve kâfi münasebet göstermemiş olabilirler. Fakat bu durum mahkememizin yerleşik uygulamasına uygun olarak her bir başvuruyu tarafından başka inceleme yapılarak kıymetlendirilmesi gerekirdi. Bu yordamla müracaata mevzu kimi BİK kararları istikametinden ihlal sonucuna varılması da mümkün olabilirdi. Çoğunluk bu yöntemi benimseyip somut müracaatlara bahis BİK kararlarını kendi şartları içinde kıymetlendirmek yerine kategorik bir yaklaşımla ihlal sonucuna varmıştır.” (ANKA)