Altıncı yüzyılda tamamlandığında, devrinin en büyük yapısıymış Ayasofya. 15 yüzyıllık tarihinde neleri görmemiş ki? Ortodoksluğun ortaya çıktığı mabetten bahsediyoruz. Katolikler de, ortodokslar da ve müslümanlar da sahipleniyor Ayasofya’yı… Bizans’ın da sembolü, Osmanlı’nın da…
Haftasonu yanıma gelen 15 yaşındaki yeğenimi, Ayasofya’ya götürmek istedim. Tarihe meraklı bu genç adam da epeyce heyecanlıydı. Bu seyahat için Pazar gününü seçmiş olmam benim yanlışım diyebilirsiniz. Lakin tek yanılgı benim mi? Başımıza gelenleri sizlerle paylaşmak isterim.
72 milletten insan görmek istiyor bu tarihi mabedi. Geçmişte bu türlü miydi? Uçak seyahatinin bu derece yaygınlaştığı günümüzde, Ayasofya tarihinde bu kadar Çinliyi tıpkı anda görmüş müdür? Sanmam… Turizmin 3’üncü jenerasyonundan bahsediyoruz. Necip Fazıl’ın Ayasofya hakkında coşkulu yazılar yazdığı 1950’lerde, dünyada 25-30 milyon turist varmış. Artık yalnızca Türkiye’ye ondan fazla turist geliyor. Ayasofya’yı açtırmanın İslamcılar ortasında bir davaya dönüştürüldüğü 60’larda İstanbul’a birkaç bin turist gelirken, bugün yılda 40 milyon turisti ağırlıyor bu megakent. Birden fazla da Ayasofya’yı görmeden gitmiyor.
İçeri girebilmek için meydana kadar uzanan bir sıraya giriyorsunuz. Kapıda içeri sokulamayacaklar listesi var ancak bu kalabalıkta ayrıntılı bir arama yapmak mümkün değil. Göstermelik bir X-Ray aygıtı var elbette lakin üzerinizdekilerin ötüp ötmemesi kimseyi ilgilendirmiyor. Gerçekten ötüyorsunuz. Ötene dur deseniz, o sıra sabaha kadar bitmez. Mecbur herkes giriveriyor.
İçeri girebilmek erkekler için kolay. Bir şort bir tişörtle girebilirsiniz. Lakin bayanlar? Onlar, çabucak girişte satılan başörtülerinden satın almak zorunda. Cami olduğuna nazaran Ayasofya, müslüman adetlerine nazaran gezmeniz gerekir. 72 milletin bayanları, başörtüsü sırasında… Unutanlara güvenlikler bağırıyor.
“Başınızı kapatın, lütfen başörtüsü alın”.
Bu anonsları Türkler anlıyor, yabancılar ya birbirine soruyor ya da anlamazlıktan geliyor. Bu sefer güvenlikler gayrimüslim bayanların peşinden koşturuyor. Yanlarında başörtüsü olmayanlar şapka takıyor, güvenlikler olmaz diyor. Trajikomik görüntüler…
Çinliler çat pat İngilizceleriyle bize soruyor; nereden alıyoruz bu başörtüsünü? Girişte, yan tarafta başörtüsü satılıyor. Gösteriyoruz göstermesine ancak başörtüsü sırasında izdihamı görenlerin yüzü düşüyor. Kocalar ve oğullar, eşlerini ve annelerini beklerken, girişte yüzlerce insan bir yığına dönüşüyor. Biz, bu yığının ortasından yeğenimle beklemeden geçebiliyoruz. Çok şükür yanımızda bayan yok…
Mutluluğumuz kısa sürüyor. Zira içeri girebilmek için ayakkabılarımızı çıkarmalıyız. Ama yüzlerce insanın yalnızca ibadet etmesi için değil, bu tarihi yapıyı görmesi için de ayakkabılarını çıkarması gerekiyor. Çocuklar, bayanlar, yaşlılar ve genç erkeklerden oluşan, her renkten insan, büyük bir gürültü içinde, eğilip ayakkabılarını çıkarıyor. Üstelik bunların hiçbirinin ibadet etmek üzere bir kederi yok. 1500 yıllık tarihi bir yapıyı görmek niyetindeler. Hangi mescitte bu türlü bir manzarayla karşılaşırsınız?
Bu hengameyi geçince, bir yerde fotoğraf çekenler, bir yerde ibadet edenler… Tam bir curcunanın içindeyiz. İçeriyi gezebilmek de mümkün değil. Hangi cami bu türlü bir curcunayı kaldırır? Seyahatimiz toplamda 3 dakika sürüyor zira içeride nefes alabilmek de mümkün değil. Binlerce insan, yazın ortasında, kilometrelerce gezintinin akabinde ayakkabısını çıkarıyor. Nefes alabilmek ne mümkün? Çıkıyoruz…
Osman Yüksel Fedai bu türlü mi hayal etmişti sanki Ayasofya’nın açılışını? Şöyle diyor Ayasofya şiirinde;
“Putperest Roma’ya yeni bir mezar kazacaklar, sessiz ve öksüz minarelerinden yükselen ezan sesleri fezaları yine inletecek! Şerefelerin yeniden Allah’ın ve O’nun sevgili peygamberi Hz. Muhammed’in aşkına, onuruna ışıl ışıl yanacak; bütün cihan Fatih Sultan Mehmed Han dirildi sanacak!…”
Ne coşku ama… Ancak hakikat daha farklı elbette. Ayasofya’ya giren 10 şahıstan 9’u, ibadete gelmiyor, mabedi görmek istiyor. Dünyanın dört bir yanından gelen insanlar… Ellerinde, turist kafilesinin flamalarını taşıyan rehberler bağırıyor; Come here, come here… Bu esnada ayakkabısını kaybedenleri bekliyor öteki Çinliler, Ruslar, Avrupalılar, Amerikalılar… Biraz ilerlediğinizde 3-5 müslümanın ibadet ettiğini görüyorsunuz. Bu manzara için onlarca şahıstan omuz yiyorsunuz. Çinlilerin elinde fotoğraf makineleri… Emaneten iliştirilmiş, başörtüleriyle öteki milletlerin kadınları… Bu curcuna içinde sanki kim Fatih Sultan Mehmed Han dirildi sanıyor?
Bir pazar gezisi, hakikatle bağını koparmanın absürt sonuçlarını teşhir ediyor yeğenime.