Avukat Erselan Aktan, Türkiye Büyük Meclisi’ne gelecek toplumsal medya ve internet haberciliğine ait düzenlemesini kıymetlendirdi.
Aktan, MLSA’da kaleme aldığı yazıda, “Türkiye Büyük Millet Meclisinin 27. Devrinin altıncı Yasama Yılı, 4 Ekim’de başlıyor. Basın Kanunu ile Kimi Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi, Genel Kurul’un birinci gündem unsurlarından. Kanun teklifi için iktidar bloğunun aylardır hazırlık yaptığı söyleniyor. Teklif, 40 unsurluk. Unsurların hazırlanması “noktasında” türel literatürden çok politik jargona başvurulduğu açık. Kanun teklifi, daha tekliflere gelmeden bir ihtarla başlıyor: “Genel Gerekçe” başlıklı birinci kısımda “dijitalleşme ortamıyla temaslı olarak yeni toplumsal sorunların, kişilik bozukluklarının ya da ruhsal hastalıkların tartışıldığı bir dünyaya hakikat gidildiği, uzmanlarınca lisana getirilmektedir” deniyor. Teklifin geri kalanı, “sosyal sorunların, kişilik bozukluklarının” nasıl tedavi edileceğiyle ilgili. Reçetede, Türk Ceza Kanunu’na eklenmesi düşünülen orijinal bir kabahat tarifi var: “Halkı Aldatıcı Bilgiyi Alenen Yaymak.” sözünü kullandı.
Aktan şunları kaydetti:
“Teklifin meclise ve kamuoyuna açıklanan maksadı, dezenformasyonu önlemek. Dezenformasyonu “yalan haberi kasıtlı olarak üretme ve yayma eylemi” olarak tanım eden taslak, haberin kaynağını ise geniş tutuyor. Kaynak, bir haber sitesi, web sitesi ya da blog sayfası olabileceği üzere rastgele bir toplumsal medya hesabı da olabilir. Teklifin yasalaşması halinde bundan bu türlü her haberin, savın, tahlilin ya da paylaşımın “sırf halk ortasında kaygı, panik yaratmak saikiyle, ülkenin iç ve dış güvenliği, kamu sistemi ve genel sıhhati ile ilgili gerçeğe muhalif bir bilginin, kamu barışını bozmaya elverişli halde alenen yayılması” süzgecinin tamamından muvaffakiyetle geçmesi gerekiyor. Kriterleri taşımayanlar için öngörülen ceza ölçüsü bir yıldan üç yıla kadar hapis…
Teklifin münasebet kısmında geçen “halk ortasında telaş, panik yaratma saiki, halkı aldatıcı bilgi, gerçeğe alışılmamış bilgi” tamlamalarının tüzel kavramlar olmadığını not edelim. Yasa teklifi de bu kavramları tanımlamıyor, açıklamıyor. Bu haliyle teklifin mahpus cezası öngören kısmı başta olmak üzere büyük kısmı öngörülebilir değil.
Gerçeğe karşıt bilginin gerçek kimliğin gizlenmesi suretiyle yahut bir örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenmesi halinde öngörülen cezayı yarı oranda artırıma tabi tutan teklif, toplumsal medya platformlarında anonim isim kullananların ve muhalif gazetecilerin ikisini birden amaç tahtasına koyuyor. Teklif, toplumsal medya platformlarını, anonim hesapların bilgilerini talep eden kurumlara vermek zorunda bırakmayı, bu taleplere direnirlerse de platformları fonksiyonsuz bırakacak bir dizi yaptırım uygulamayı hedefliyor. Mümkün yaptırımlar ortasında bant genişliğinin %90’a kadar daraltılması, yani erişiminin engellenmesi de var. Bilhassa yurt dışı kaynaklı toplumsal ağ sağlayıcıları için öngörülen bu prosedürün uygulanması talebi, ilgili Cumhuriyet Savcısı tarafından Ankara Sulh Ceza Hakimliğinden talep edildikten sonra hakimliğin karar vermesi durumunda en geç dört saat içinde yerine getirilmek zorunda.
Teklif, bu haliyle toplumsal medyanın kontrolünü ağ sağlayıcısından alıp savcılıklara havale etmeyi amaçlıyor. Kelam gelimi, TÜİK bilgilerinin bilakis daha fazla enflasyon olduğunu argüman eden bir tweet, açılan sandık oranlarının Anadolu Ajansı’nın bilgileriyle çeliştiğini yazan bir post; hele ki “sandıklara sahip çıkın” üzere “kamu barışını bozmaya elverişli” bir paylaşım, yazıldığı andan itibaren bir soruşturmaya bahis olabilir, paylaşımı yapan kişi gözaltına alınabilir, tutuklanabilir. Paylaşımı yapan anonim bir hesapsa, işler daha da karmaşık bir hal alıyor. Zira teklif, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin bir hak olarak tanım ettiği anonim kalmayı “failin gerçek kimliğini gizlemesi” olarak görüyor. Bu durumda da bir yıldan üç yıla kadar öngörülen mahpus cezası resen yarı oranda artıyor. Anonim hesabın IP bilgilerini soruşturma makamlarıyla paylaşmak ise ağ sağlayıcısının sorumluluğunda. Anonim hesabın bilgilerini yetkililerle paylaşmayan platformlar, dört saat içinde erişilemeyecek hale getiriliyor. Bir örnekle somutlaştıracak olursak; diyelim ki seçim günü, anonim bir hesaptan atılan bir tweet soruşturulmaya başlandı ve Twitter, “failin” bilgilerini talep eden kuruma vermeye yanaşmadı. Bu türlü kolay ve muhtemel bir senaryoda bile Twitter’a erişim dört saat içinde engellenebilecek.
“Muhalif gazeteciler de hedefte”
Cezada artırım öngören kısmın bir maksadı toplumsal medyadaki anonim hesaplarsa başkası de muhalif gazeteciler. “Halkı Aldatıcı Bilgiyi Alenen Yaymak” cürmünün “bir örgütün faaliyeti çerçevesinde” işlenmesi halinde, verilecek ceza yarı oranda artırılır diyor, teklif unsuru. Kırk unsurluk teklife sıkıştırılan bu küçük eke ayrıyeten parantez açmak gerekiyor.
Kürt gazeteciler, çok uzun vakittir “örgüt çizgisinde yayın yapmak”la suçlanıyor, bu suçlamayla gözaltına alınıyor ve tutuklanıyor. “Helikopter Davası” olarak bilinen davada gazeteciler, “KCK Sözleşmesi’nin 14/c unsurunu temel alarak haber yaptıkları” gerekçesiyle tutuklanmış, uzun tutuklamanın akabinde beraat etmişlerdi. Anayasa Mahkemesi de Cemil Uğur kararında, kelam konusu soyut münasebetin hukuksal muhtevadan uzak olduğunun tespitiyle, tutuklamaları hukuka aykırı bulmuştu. Lakin Anayasa Mahkemesinin kararı, Diyarbakır’da gözaltına alınan 16 gazetecinin tutuklanmasına mahzur olamadı. 8 Haziran’da Diyarbakır’da gözaltına alınan gazetecilerin tutuklanmasına münasebet olarak gösterilen “delillerden” en belirgini, yeniden “KCK Sözleşmesi’nin 14/c hususu temel alınarak yapılan haberler” oldu. Hala tutuklu bulunan gazetecilerin bu suçlamayla cezalandırılması hukuken imkansız. Yargıtayın örgüt üyeliğiyle ilgili kurduğu içtihat buna cevaz vermiyor. Dahası, şahsen Anayasa Mahkemesinin kelam konusu suçlamayla ilgili ihlal kararı var. Yasalaşması halinde kanun teklifi, bütün bu yargılamalara yeni ve aşılması güç bir münasebet sunacak. “Helikopter Davası”nda da Diyarbakır’da gözaltına alınan gazetecilerin sorgusunda da savcılık, gazetecilere “Niye spor, magazin haberleri yapmıyorsunuz da bu sorunlarla uğraşıyorsunuz?” diye sormuştu. Sorunun kendisi hukuka ters. Teklif, hukuka karşıt bu “boşluğu” da gözetmiş üzere görünüyor.
“Vitrinde basın kartı var”
İktidar, neredeyse her kezinde, yasama yapacağı bahsin cazip görünen bir başlığını ön plana çıkarıyor, takdimi o başlıkla yapıyor. Bu teklifin öne çıkarılan başlığı “basın kartı.” Teklifin birinci unsuru, internet üzerinden yayın yapan haber sitelerini 5187 sayılı Basın Kanunu kapsamına alarak internet haberciliği yapanlar için de basın kartı düzenlemeyi kolaylaştırmaya yönelik… Ayrıyeten resmi ilan ve reklamların internet haber sitelerine de verilebilmesi için Basın İlan Kurumu Teşkiline Dair Kanunda değişiklik yapılması da öngörülüyor. Lakin teklifin “ödül” olarak öne çıkarılan kısmı bile ama’larla dolu…
Teklif yasalaşırsa basın kartı internet haberciliği yapanlara da verilebilecek ancak basın kartı verilecek bireyler İrtibat Başkanlığı ve kart müracaatlarını kıymetlendirecek kurulca seçilecek. Diyelim ki İrtibat Başkanlığı ve kuruldan oluşan ikili elemeden geçildi ve basın kartı alınabildi. O vakit da yeni ve öngörülemez bir süreç başlıyor: Basın kartı sahibinin sahip olması gereken nitelikleri kaybettiği anlaşılırsa, komite değerlendirmesine gerek kalmadan basın kartının İrtibat Başkanlığı tarafından iptal edilmesi mümkün. Teklif, bahse mevzu niteliklerin tarifini ve değerlendirmesini Bağlantı Başkanlığı’na havale ediyor. Benzeri zorluklar internet haber sitelerinin resmi ilan ve reklam almaları için de geçerli…
İnternet haber sitelerinin 5187 sayılı Basın Kanunu kapsamına alınması, sitelere, kanunun 14. Hususunda düzenlenen tekzip yayınlama sorumluluğunu da yüklüyor. Daha evvel erişim mahzurlarıyla görüntülenmesi engellenen haberlere artık düzeltme yayınlama cezası da verilebilecek. Üstelik erişimi engellenen ya da yayından kaldırılmasına karar verilen habere gönderilecek tekzip, sitede bir hafta boyunca yayınlanacak. Erişimi engellenen haberlerin sayıları ve yoğunlukları göz önünde tutulduğunda haber sitelerinin tekzip metinleri ile dolup taşacağını, Basın Kanunu’nda öngörülen biçimi koşullar düşünüldüğünde ise sitelerin neredeyse fonksiyonsuz kalacağını söylemek herhalde abartı olmayacaktır.
Seçimler yaklaşırken yapılması planlanan bu düzenleme, iktidarın kendi lehine değişiklik yapma eğiliminin tepe noktalarından. Teklifin referans olarak gösterdiği lakin ayrıntılarını vermekten kaçındığı Avrupa ülkelerindeki yasal düzenlemeleri bir sonraki yazıda işlemeye devam edeceğiz.”
Bu yazı birinci olarak MLSA’da yayımlanmıştır