Hukukçu Aysel Aba Kesici, üç yıldır toplumun en temel türel haklarını öğrenmesi maksadıyla görüntüler çekiyor. Kısa müddette toplumsal medyada binlerce kişi tarafından takip edilen Kesici, bilhassa Anayasa Mahkemesi ve Yargıtay tarafından verilen ihlal kararlarını aktarıyor. Kesici’nin çektiği görüntüler, 15 saniye ile bir dakika aralığında.
Aysel Aba Kesici ile bilinmesi gereken temel tüzel haklardan kira haklarına kadar pek çok mevzuyu konuştuk…
Aysel Aba Kesici TOPLUMDA HUKUK BİLGİSİ
Toplum, tüzel haklarının ne olduğu konusunda kâfi bilgiye sahip değil… Siz de bundan yola çıkarak ‘bilinmesi gereken’ haklardan kelam ediyorsunuz. Toplumun hukuk bilgisi nasıl?
Türkiye üzere sosyolojiye sahip ülkelerde, vatandaşlar, hukukla korunan hakları konusunda bilgiye sahip değiller. Bunun birkaç nedeni var. Yönetenler ve kapital sahipleri, yönetilenlerin haklarının ne olduğunu bilmelerini istemezler. Hasebiyle, haklarımızın en temel öğrenme yeri olan okullarımızda temel dersler verilirken, insan hakları ve bilhassa hukukla korunan haklara, pek yer verilmez, verilse de çok hudutlu saat ve sayıda dersler mevcuttur. Yani ilkokuldan başlayarak, nasıl matematik ve Türkçe derslerine ehemmiyet veriliyorsa, hukukla korunan ve korunması gereken tüm hakların da öğretilmesi gerekir. Hukukla korunan haklarını bilen vatandaş, tüzel bir sorun karşısında, nasıl davranacağını bilir.
Gözlemlediğim kadarıyla beşerler fakat başı belaya girdiğinde, bir türel ihtilaf yaşadığında, haklarını ve hukukunu bilmemenin zorluğunu yaşar. Hak ve hukukunu bilmeye muhtaçlık duyar. Aslında anayasa ve tüm kanunlar, şu anda, sade bir lisan ile herkesin anlayabileceği formda, yazılmıştır. Toplumun büyük bir bölümünün, okuma alışkanlığı olmadığı için, kanunlardan bihaberler. Meğer, temel maddeleri okuyarak, birçok hukukla korunan haklar öğrenilebilir.
Ben öncelikle çeşitli hukuk platformlarında ve kimi lokal internet gazetelerinde, toplumun en çok sorun yaşadığı hususlarda, hukuksal yazılar yazdım, yazdığım yazılar nedeniyle, okuyanlar merak ettikleri soruları sordular. Vaktimin elverdiği kadarıyla insanları tüzel sorunları konusunda bilgilendirmeye çalıştım. Daha sonra insanların çok fazla okuma alışkanlıklarının olmadığını ve görsel bir formda yapılan anlatımlara daha güzel odaklandıklarını fark ettim. Hukuksal paylaşımlarımı kelamlı ve manzaralı yapmaya başladım. Tüzel bilgimi paylaştıkça, insanlara yararlı epeyce, bu bana büyük haz verdi. Zira, beşerler artık hak ve hukukunu merak edip, öğrenmeye çalışıyordu. YouTube görüntülerimin altında, binlerce soruya, vakit buldukça yanıt vermeyi, bilgimi paylaşmayı, bu kamu hizmetini yerine getirmeyi kendime vazife bildim.
Yayınladığım, tüzel mevzular dışında, kısa Yargıtay kararlarına da yer verdim. Zira mahkemeler, kanunlara uymakla birlikte, Yargıtay içtihatlarına da uyarlar. Bu içtihat ve kararlar doğrultusunda karar verirler. Mahallî mahkemeler yüzde yüz bu kararlara uymak zorunda olmasalar bile verdikleri kararların Yargıtay tarafından bozulmaması için, Yargıtay içtihatlarına genelde uyarlar.
KISA KISA GÖRÜNTÜLERLE TEMEL HAKLAR
Yargıtay ve AYM birçok davada hak ihlali kararı veriyor. Mahkemelerin verdiği emsal kararlar da var. Siz de görüntülerinizde bu kararları aktardığınızı belirttiniz. Pekala size en çok hangi hususlarda sorular soruluyor?
Bana genelde çalışanlar ve boşanmak isteyen eşlerden geri dönüşler oluyor. Ülkenin büyük bir çoğunluğu, emekçi olduğu için, patron ile meseleler yaşanmakta. Çalışanların, genelde fazla mesailerinin ödenmemesi, sigorta primlerinin eksik yatırılması, ulusal bayram ve genel tatillerde çalıştırılıp fiyatlarının ödenmemesi üzere, birçok patron kaynaklı problemleri mevcuttur. Patronlar kar etme emeliyle, emekçinin birçok hakkını ihlal etmektedir. Birden fazla vakit işten atılma dehşetiyle, personel patron lehine her türlü dokümana imza atmak zorunda bırakılıyor. İş maddesine karşıt da olsa, emekçi yasal olmayan iş şartlarına boyun eğmek zorunda kalıyor. İşten ayrılma basamağında da patron, tazminat ve personellik alacaklarını hakkıyla ödemek istemiyor. Hasebiyle emekçi ve patronlar ortasında ihtilaflar doğuyor. Bu ihtilaflar iş davalarının ön şartı olan 2017 tarihinde uygulanan arabuluculuk sürecinde uzlaşma yolu ile halledilmeye çalışılıyor. Arabuluculukta uzlaşma sağlanamadığı durumda ihtilaf iş mahkemelerine taşınıyor. Ülkemizde iş mahkemesi sayısı işçi-işveren ihtilafları sebebi ile çok fazladır.
Boşanmak isteyen eşlerden ise, genelde bayanlar bana ulaşmaktalar. Hepimizin bildiği üzere erkek şiddeti, temel sorun olarak karşımıza çıkmakta. Tabi şiddet derken, yalnızca fizikî şiddetten bahsetmiyorum. Bayanlar fizikî şiddet dışında, sözel, ekonomik, ruhsal, cinsel şiddete de maruz kalmakta. Genelde 6284 sayılı ailenin korunması ve bayana karşı şiddetin önlenmesine dair kanun ile şiddeti uygulayana karşı, kısmen de olsa önlemler alınmakta. Uzaklaştırma kararı üzere önlemler, kelam konusu olmakta. Uzaklaştırma kararının, caydırıcı olabilir, lakin çok büyük koruyuculuğu yoktur, zira şiddeti uygulayan kişi, aklına koymuşsa, bir formda yeniden eşine, ailesine şiddeti uygulayabilir.
TÜRKİYE’DE HUKUK OKUR MÜELLİFLİĞİ NE DURUMDA?
Hukuki haklardan bihaber olunması ne üzere zorluklarla karşılaşılmasına neden oluyor?
İnsanların, tüzel haklarını bilmiyor olmasının ziyanını, somut bir halde örneklerle, anlatmak istiyorum. Örneğin, karakolda kuşkulu durumdasınız. İfadeyi alan memurlar size verdiğiniz tabirin, altını imzalatıyorlar. O tabirde, en altta ‘müdafi talep etmedi’ diye yazıyor. Halbuki size kimse müdafi talep edip etmediğinizi sormamıştır. Siz o esnada müdafi yani fiyatsız avukat talep etme hakkınızın olduğunu biliyor, olsanız talep edeceksiniz. Bilmediğiniz için avukat yardımından, yoksun kalmış olursunuz. Ya da bir icra takibine, itiraz edeceksiniz. İtiraz mühletini kaçırdığınızda, o borcu ödemek durumunda kalırsınız. Ya da bir ceza davasında, yargı süreci bittikten ve karar katılaştıktan sonra anayasa mahkemesine başvuracaksınız. Lakin müracaat metodunu ve müracaat mühletini bilmediğinizde, anayasa mahkemesine, müracaat hakkınız kaçırmış olursunuz. Hukuku bilmediğiniz vakit haklarınızdan eksik faydalanmış olursunuz. Yalnızca karakol, adliye üzere yerlerde değil sıhhat kurumları, eğitim kurumları ve buna emsal kurumlarda, haklarımızı bilmediğimizde, telafisi mümkün olmayan hak kayıplarına, uğrarız.
Bir hukukçu olarak sizce bilinmesi gereken en temel haklar nelerdir?
Bence en çok bilinmesi, uygulanması ve devletler tarafından karşılanması gereken haklar, insanca yaşama hakkı, insanca beslenme ve barınma hakkı, insanca Tabir ve kanısını özgürce açıklama hakkı, insanca sağlıktan ve eğitimden faydalanma hakkı üzere haklardır. Yani biz bu temel haklarımızı, bilip bizi yönetenlerden de bu temel haklarımızı karşılayıp hürmet gösterilmesini talep edersek, başka haklarımızda doğal olarak korunmuş olur.
Gazete Duvar muhabiri Ferhat Yaşar ve Aysel Aba Kesici “Hakları korunmuş, haklarına itina gösterilmiş bir çocuk jenerasyonu, ötekilerinden hak ve hukuklarına büyük kıymet ve kıymet verecektir” diyorsunuz. Bunun için neler yapılmalı?
Öncelikle çocuk hakları da kanunlar ile düzenlenmiştir. Birleşmiş Milleteler Çocuk Hakları Mukavelesi başta olmak üzere uygar maddemizde çocukların hakları korunmuştur. Tabi maddelerde çocukların haklarının hukuklarının düzenlenmiş olması ebeveynlerin yada çocuklarımızı teslim ettiğimiz kurumlarda ki eğiticilerin buna tam manasıyla uydukları söylenemez. Şöyle ki şahit olduğumuz vekilliğini üstlendiğimiz, çocuk istismarı, çocuğa fizikî şiddet belgelerine vakıf olduk. Cinsel istismar olaylarında istismarı yapan bireylerin genelde aileden ve aile yakınlarından olduğunu gözlemlemekteyim. Çocuk istismarı dendiğinde genelde kız çocuklarının istismarı akla gelmektedir. Lakin erkek çocukları da bu bahiste çokça mağduriyet yaşamaktadır. Tabi istismara uğrayan çocukların veli yada vasileri tarafından, çocukların ileride evlilik yaşantılarını, toplumsal hayatlarını etkileyebileceği nedeni ile şikayet edilmemektedir. Erkek çocuklarına yapılan cinsel istismarlar ise bekaret kelam konusu olmadığı için çokta aileler tarafından önemsenmemekte ve şikayet konusu olmamaktadır. Çocuğun terbiye edilmesi nedeni ile şiddete maruz kalması TCK 232. Hususuna nazaran kabahattir. Türk Ceza Kanunu’n 232. Md. de: “İdaresi altında bulunan yahut büyütmek, okutmak, bakmak, koruma etmek yahut bir meslek yahut sanat öğretmekle yükümlü olduğu kişi üzerinde, sahibi bulunduğu terbiye hakkından doğan disiplin yetkisini berbata kullanan bireye, bir yıla kadar mahpus cezası verilir” denmektedir. Buna nazaran, çocuğu büyüten okutan, bakan, bir meslek ya da sanat öğreten kimseler, tedip (terbiye) hakkı sahibidir lakin, bu hakkın hudutlarını aşan davranışlardan kaçınmalıdırlar.
Fakat terbiye hakkının hudutları nasıl belirlenecektir? Bana nazaran muhakkak hiçbir formda uygulanan şiddet terbiye hakkı kapsamında bedellendirilemez. Burada şiddet derken yalnızca fizikî şiddeti anlamayalım. Örneğin çocuğu terbiye etmek için aç bırakmak, odaya günlerce kilitlemek, insan hakları, çocuk hakları açısından hatadır.
Bir yazınızda mülteciler için, bir diğerinin vicdanına bağlı olarak hayata tutunduklarına yer verdiniz. Pekala Türkiye’nin vicdanı, bilhassa 2011-2016 ortası, ne durumdaydı? Şu an ne durumda?
2011-2016 yılları ortasında, mülteciler konuğumuz olduğu vakit, kimse onlardan rahatsızlık duymuyordu, ama son periyotlarda, etrafımda ve toplumsal medyadan gözlemlediğim kadarıyla mültecilerin buradaki toplumsal yaşama ahenk sağlayamamaları, kültür ve ömür şekillerinin farklı olması nedeniyle rahatsızlıklar duyulmakta. Bildiğim kadarıyla Avrupa ülkelerinde mülteciler, gittikleri ülkenin, ortamına ahenk sağlayabilsinler diye bir oryantasyon sürecine tabi tutulmakta, gerekli eğitimler verilerek lisan öğretilerek o topluma ayak uydurmaları sağlanıyor. Lakin Türkiye’ye sığınan mülteciler bu türlü bir oryantasyon sürecine tabi tutulmadılar. Münasebetiyle, şu anda vatandaşlar, mülteciler ahenk sağlayamadığı için rahatsızlık duymakta. Ben bunun yükümlülüğünü, mültecilere yüklemek istemiyorum. Zira insanın tabiatında, her vakit daha güzel kaidelerde yaşamak vardır. Nasıl ki ülkemiz vatandaşı, Avrupa ülkelerine daha âlâ hayat kurallarına sahip olmak için, daha yeterli haklara sahip olmak için gidiyorlar, mültecilerde ülkemizde, daha âlâ koşullara sahip oldukları için elbette ki gitmek istemezler. Bu süreci yönetenlerin düzgün yönetmesi gerekir.
KİRACI VE MÜLK SAHİBİ DAVALARI
Biliyorsunuz son vakitlerde artan kiralarla birlikte konut sahipleri ve kiracılar ortasında meseleler yaşanıyor. Kimi konut sahipleri en çok bilinen, ‘Oğlum gelecek, kızım evlenecek, biz taşınacağız’ mazeretleriyle kiracıları tahliye etmeye çalışıyor. Bu türlü bir durumda kiracı nasıl bir yol izlemeli? Kiralayan ile kiraya verenin hakları nelerdir?
Kiralayan ve kiracı sıkıntıları da günümüzde iktisadın bozulması nedeni ile çokça mahkemeleri, meşgul eden mevzulardan biridir. Zira enflasyonun artmasıyla lira döviz karşısında büyük paha kaybetti. Gayrimenkullerini kiraya verenler, kira ölçülerini da büyük ölçüde arttırdılar. Neredeyse İstanbul’da bir mesken kirası, bir taban fiyat meblağında. Gayrimenkul sahipleri, kira ölçüsünü üç beş misli arttırınca, kiracı ve kiralayan ortasında ihtilaflar oluşmaya başladı. Tabi bu spesifik bir husustur. Kira uyuşmazlıkları, Borçlar Yasasının kira ile ilgili kararlarına nazaran çözümlenmektedir. Konut sahibi kiracısına, kanundaki koşullar mevcut değilse, meskeni boşalt ben oturacağım diyemez. Konut sahibinin kendi ve yakınlarının gereksinimi sebebi ile konutun boşaltılması talebi, lakin kanundaki kaideler gerçekleşmişse olur. Öncelikle, muhtaçlığının gerçek ve samimi olması gerekir. Yani yaşamasına elverişli, öbür bir konutunun olmaması, gerekir. Muhakkak periyodik kira kontratlarında, kontrat mühletinin sona ermesinden itibaren bir ay içinde, tahliye davası açılmalıdır. Meçhul periyodik kira kontratlarında fesih periyoduna ve fesih bildirimi için öngörülen mühletlere uyularak belirlenecek tarihten itibaren 1 ay içinde tahliye davası açılmalıdır.
Kiralananın boşaltılması dışında, kira ölçüleri konusunda da ihtilaflar vardır. Zira yasal olarak Yüzde 25 arttırılması gereken kira ölçüleri, kiralayanlar tarafından neredeyse yüzde yüz arttırılmaktadır. Hasebiyle kiralayan ve kiracı ihtilafları mahkemelere taşınmaktadır. Kiracı 5 yıldan uzun bir müddet birebir yerde kiracı olarak kalmışsa, kiralayan, kiranın arttırılması talebi ile kira uyarlama davası açarak o günkü şartlara nazaran kira ölçüsünü belirleyebilir.