Rusya’nın Ukrayna saldırısı sonrasında Avrupa Birliği’ne üye olmayan ülkelerin de kimi alanlarda karar süreçlerine iştirakini öngören Avrupa Siyasi Topluluğu birinci toplantısını yapmaya hazırlanırken, uzmanlara nazaran bu yeni oluşum şu an için çok bilinmeyenli bir denklem.
Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, ülkesinin AB periyot başkanlığı sırasında 9 Mayıs Avrupa Günü’nde yaptığı konuşmada, Ukrayna üzere ülkelerin AB üyeliğinin on yıllar alacağını belirterek “AB, Avrupa’yı düzenleyen tek kurum olamaz” demiş ve “Avrupa Siyasi Topluluğu” fikrini ortaya atmıştı.
Haziran ayındaki AB tepesinde resmen ele alınan ve öteki üyelerin de sıcak baktığı bu siyasi diyalog ve iş birliği platformu projesinin birinci toplantısı 6 Ekim’de Prag’da yapılacak.
Toplantı için Türkiye’ye davet gelip gelmeyeceğine ait kimi yorumlar yapılmış, hatta fikir babası Fransa’nın Türkiye’nin iştirakine çok sıcak bakmadığına yönelik spekülasyonlar yapılmıştı. Son olarak ise Türkiye’ye Türkiye Avrupa Siyasi Topluluğu tepesine davet edildioplantı için davet yapıldı.
Bu projenin AB’ye tam üye olan Türkiye için bir fırsat mı yoksa bir geri adım mı olduğuna ait tartışmalar da sürerken, Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan Prag’a gidip gitmemeye şimdi kesin karar vermediklerini ve mevzuyu değerlendirdiklerini kaydetti.
DW Türkçe’nin edindiği bilgiye nazaran Ankara’da fazla bir getirisinin olacağı düşünülmemesine karşın toplantıya katılma eğilimi şu an için ağır basıyor. Lakin önder düzeyinde davet gelen toplantıya iştirak seviyesinin şimdi net olmadığı da belirtiliyor.
Avrupa Siyasi Topluluğu’nun çıkış noktası ne?
Topluluk fikri, Ukrayna savaşının çıkmasının akabinde AB’ye üye olmak isteyen lakin uzun bir süreç nedeniyle bunu çabucak gerçekleştiremeyecek olan ülkeler için bir çeşit “ara formül” olarak görülüyor.
Global Bağlantılar Forumu İcra Heyeti Lideri, Emekli Büyükelçi Selim Yenel, projenin çıkış noktasının Ukrayna saldırısı olduğunu belirterek, Ukrayna’nın AB’ye üyelik için başvurduğunu lakin Birliğin genişlemesi karar alma sistemlerinin zorlanması nedeniyle problemli olduğu için bu müracaatın yavaşlatıldığını anımsatıyor. Balkan ülkeleri ile ilgili de misal sıkıntılar bulunduğunu anlatan Yenel, daha fazla genişlemek istemeyen AB’nin bu türlü bir “ara formül” bulduğunu belirtiyor.
TEPAV Avrupa Birliği Çalışmaları Merkezi Yöneticisi Nilgün Arısan da benzeri bir görüşte ve topluluk fikrinin ortaya çıkışını şöyle anlatıyor:
“Rusya’nın Ukrayna’yı işgali sonrası üyelik için bekleyen Ukrayna ya da Balkan ülkelerini bir halde Avrupa ailesine dahil etmek istiyorlar fakat üye olmak çok sıkıntı ve yıllar alabilir. Zira AB üyelik kriterlerini yerine getirmeleri sıkıntı bu ülkelerin. Bu nedenle Topluluk bir çeşit dışarıdan bir çember üzere.”
Topluluğun temel çerçevesi ne olacak?
Uzmanlar çıkış noktasının daha net olmasına karşılık Avrupa Siyasi Topluluğu’nun nasıl devam edeceği, temel prensiplerinin ne olacağı üzere alanlarda şu an için çok fazla bilinmeyen noktası bulunduğuna da işaret ediyor.
Arısan, bu oluşumu biraz da daha evvelki yıllarda gündeme getirilen Akdeniz için Birlik projesine benzettiğini söyleyerek, şimdi net olmayan noktaları bulunduğunu, mesela bu oluşumun bir biçimde AB mutabakatlarına dahil edilmesinin gerekeceğini lakin bunun da çok uzun ve kuvvetli bir süreç olduğunu belirtiyor.
Dışişleri Bakanlığı’nda mesaisini uzun yıllar AB’ye harcayan Yenel, projenin tam olarak nasıl bir emele hizmet edeceğinin ve katma pahasının ne olacağının çok kesin çizilemediğini belirterek, şöyle konuşuyor:
“Yani Avrupa Birliği’ne yönelik bir faaliyet mi yoksa farklı bir faaliyet mi olacak diye çok konuşuldu. En son denilen bu proje üyelik alternatifi değil. Olsa olsa üyeliğe bir geçiş ya da bir çeşit hazırlık devri olabilir. Ancak o noktada da karışıklık var. Zira hem adaylar davetli hem de aday olmayan ülkeler.”
Hangi ülkeler davetli?
Çekya periyot başkanlığında düzenlenecek olan Prag toplantısına, 27 AB üyesinin yanı sıra Türkiye, Batı Balkan ülkeleri Sırbistan, Karadağ, Arnavutluk, Kuzey Makedonya, Kosova ve Bosna-Hersek, ayrıyeten Norveç, Lihtenştayn, İsviçre, İngiltere, İzlanda, Ukrayna, Gürcistan, Moldova, Ermenistan ve Azerbaycan başkan düzeyinde davet edildi.
Yenel, proje hakkında “Bu evrede bilinmeyen çok ögesi var. Yani çok bilinmeyenli bir denklem üzere bir şey şimdilik” sözlerini kullanarak, kimi ögelerin tahminen birinci toplantının akabinde ya da süreç ilerledikçe netleşebileceğini söylüyor.
İlk bilgilere nazaran Prag’daki toplantıda siyaset ve güvenlik, güç, iktisat ve insan değişimi başlıklı 4 farklı çalışma kümesinin kurulması hedefleniyor.
Türkiye’ye davetin ve iştirakinin değeri ne?
6 Ekim’deki toplantılarda güvenlik, istikrar, güç, iklim, ulaştırma, iktisat üzere kimi alt başlıklarda çeşitli hususların ele alınması ve iştirakçi önderlerin ikili görüşmeler yapması bekleniyor.
Türkiye’nin katılıp katılmayacağı ya da hangi seviyede iştirak olacağı şimdi kesin değil lakin en son Şanghay İşbirliği Örgütü’ne tam üye olmak istediğini açıklayan Ankara’nın bu toplantıya iştirakinin sembolik olarak kıymetli olabileceğine dikkat çekiliyor.
Arısan, toplulukta yer almak için ne üzere şartlar gerekeceğinin şimdi net açıklanmadığını belirterek, Türkiye’ye gelen davetin nedenini yüklü olarak Rusya’ya karşı kurulmakta olan güvenlik çemberi olarak görüyor.
Katılım kriterleri ortasında demokrasi ya da insan hakları üzere bahislerin bulunması durumunda Türkiye için daha sıkıntı bir durum olabileceğini belirten Arısan’a nazaran toplantıya iştirak sembolik açıdan yeniden de değerli görülebilir fakat Ankara’ya çok fazla bir getiri sağlayacağını da düşünmüyor. Arısan, “Ancak toplantıya davet edilmek bence kıymetli. Zira aksi takdirde yeterlice öteki cepheye yöneldiği algısı ortaya çıkacaktı” diyor.
Projenin fikir babası Macron yaptığı bir açıklamada, AB demokratik bedellerini paylaşan her ülkenin Avrupa Siyasi Topluluğu’na katılabileceğini söylemişti.
“Türkiye katılsa da olur katılmasa da”
Yenel, AB üyelerinin asıl kararlarını ekseriyetle kendi tepelerinde aldığına ve akabinde oburlarının uymasını istediğine işaret ederek, yeni ortaya çıkacak olan topluluğun nasıl karar alacağının, bu kararların uygulanıp uygulanmayacağının ya da bu platformun yalnızca bir konuşma yeri olarak mı kalacağının şimdi net olmadığını söylüyor.
Son günlerde Türkiye ile ilgili tekrar gündeme gelen “Batı’dan kopuyor” yorumları ile birlikte bu topluluğa iştirak işinin daha kıymetli olup olmadığı sorusuna ise Yenel şu karşılığı veriyor:
“Türkiye’nin iştiraki bence olsa da olur olmasa da açıkçası, zira çok fazla bilinmeyen var. (Son tartışmalara atfen) ŞİÖ’ye iştirak oldu diye Batı’dan kopmuş değiliz. Zati davetli olarak gidildi, üye değiliz. ŞİÖ’ye üye olma durumu da zati yok, söylenilenler yalnızca retorik. Biz NATO üyesiyiz, o açıdan NATO üyeliğimiz baki kaldıkça bizim nerede olduğumuz muhakkak.”
Uzmanlar Topluluk ile ilgili detayların Prag’daki birinci toplantının akabinde daha çok netleşebileceğine de işaret ederek, sürecin nasıl işleyeceğine yönelik olarak bu projenin “ölü doğup doğmadığının” aşikâr olacağını da belirtiyor.