Rusya-Ukrayna savaşı sonrası yaşanan güç krizi, Avrupa’nın çevreci yaklaşımlar yerine güç arzı ve güvenliğini önceleyen alternatifleri değerlendirmesine yol açıyor. Kömür ve nükleere yönelik yaklaşımı değişen Avrupa’nın kaya gazına yaklaşımının da devam eden güç krizi nedeniyle değişmesi gündemde.
Avrupa’da yaşanan güç krizi, kömür ve nükleer güçte olduğu üzere geçmişte çevrecilerin reaksiyonları nedeniyle rafa kaldırılan kaya gazı üretimine de yeşil ışık yakılmasına neden olabilir.
Avrupa Birliği (AB) ülkeleri, uzun yıllar güç arz güvenliği yerine iklim değişikliğine karşı çevreci dönüşüm odaklı siyasetlere yöneldi. Rusya-Ukrayna savaşı sonrası yaşanan güç krizi ise Avrupa’nın güç stratejisinde, çevreci yaklaşımlar yerine güç arzı ve güvenliğini önceleyen alternatifleri değerlendirmesine ve farklı tercihlerde bulunmasına yol açtı.
KÖMÜRDEN ÇIKIŞ DURDU
Avrupa ülkeleri son 30 yılda bilhassa iklim hassaslığının ve etraf hassasiyetinin yükselmesinin tesiriyle kömür kaynaklarından vazgeçme planları ve programlarını devreye almıştı. Pek çok AB üyesi ülke, uzun yıllar güç arz güvenliğine katkı sağlayan ve uygun maliyetle faaliyet gösteren kömür madenlerini ve santrallerini kapatmaya yahut bunlardan üretimi düşürmeye yöneldi.
AB’de 1990 yılında elektrik üretimin yüzde 40’ını sağlayan termik santrallerin hissesi her yıl azaldı ve kömürün hissesi 2020’de yüzde 13’e kadar geriledi.
Ancak Covid-19 salgını sonrasındaki ekonomik canlanma, Rusya ile bağlantılardaki tansiyon ve alternatif güç kaynaklarında yaşanan kahırlar kömüre ilgiyi tekrar artırdı. Kömürden elektrik üretimi 2021 yılında yüzde 15’e kadar çıkarken bu durum bilhassa savaşla birlikte daha da hızlandı. Bu yıl AB ülkelerinin elektrik üretiminde kömürün hissesinin yüzde 20’ye ulaşması bekleniyor.
Başta Almanya, Fransa, İngiltere, Avusturya üzere Avrupa’nın öncü ülkeleri Rusya’dan doğal gaz tedarikinde mümkün bir kesintiye karşı kömür planları hazırladı. Bu ülkeler, kömür santrallerini tekrar açmaya yahut kapanması planlanan santrallerin faaliyet müddetlerini uzatmaya yöneldi.
NÜKLEER SANTRALLERİN DÖNÜŞÜ
Enerji arz krizi, nükleer güçten çıkış plan ve programlarında da değişikliğe neden oldu.
Avrupa ülkeleri, Japonya’daki Fukuşima nükleer santralinde 2011’de yaşanan sızıntı sonrasında nükleer santrallerin güvenliği konusunda kaygılanmaya başlamıştı. Bu devirde global piyasalarda başta petrol, doğal gaz ve kömür üzere fosil yakıt fiyatlarının makul düzeylerde seyretmesi, Avrupa’da çevreci kamuoyu baskısı ve yenilenebilir güç yatırımlarının makul fiyatlara inmesi nükleer santrallerden çıkış sürecini başlatmıştı.
Enerji krizi bilhassa Avrupa’da pek çok ülkenin nükleer güce olan yaklaşımını değiştirdi. Fransa, 2050’ye kadar 14 yeni nükleer reaktör kurma ve küçük modüler reaktör (SMR) teknolojilerine yatırım yapma planını açıkladı. İngiltere’de hükûmet, ülkenin güneydoğusunda inşa edilmesi planlanan Sizewell C nükleer santraline onay verdi.
Almanya, 3 nükleer santralin faaliyet müddetlerini uzatma çalışmalarına başladı. Belçika, daha evvel kapatılması planlanan 2 nükleer güç santralinin faaliyet müddetini 10 yıl uzattı. Hollanda, 2 yeni nükleer reaktör yatırımı planlamaya başladı. Polonya da nükleer yatırımlar için ön çalışmalara yöneldi.
Rusya-Ukrayna savaşı, güçte sıkıntı durumda olan AB ülkelerini düzgünce köşeye sıkıştırıyor. Avrupa ülkeleri, süratle çok yüksek düzeylere tırmanan güç faturalarıyla gayret ve güç arz güvenliği için her seçeneği pahalandırıyor ve geçmişte yaptığı tercihleri de sorguluyor.
KAYA GAZI SEÇENEĞİ
Bu noktada, Avrupa ülkelerinin kömür ve nükleere yönelik yaklaşımlarını ve programlarını değiştirmesi, kaya gazı konusunda da benzeri bir ihtimali doğurdu. Bilhassa ABD’nin kaya gazı ihtilaliyle hem petrol hem de gazda kendi kendine yeten bir ülke olmakla birlikte bu eserleri ihraç etmeye başlaması Avrupa’da da yakından takip ediliyor.
Son devirde doğal gaz fiyatlarındaki süratli yükseliş, kaya gazı çıkarılması alanındaki teknolojik ilerleme ve bu gazının çıkarılma maliyetinin, diğer ülkelerden tedarik edilmesinden daha makul düzeylere inmesi bu kaynağa ilgiyi artırıyor.
Mevcut durumda Avrupa’da kaya gazı üretimi yapılmıyor.
Konuyla ilgili AA muhabirine değerlendirmelerde bulunan AB Kurulu Sözcüsü Tim McPhie, üye ülkelerin kaya gazı kullanımına yönelik bir yasak olmadığını belirtti. “AB mutabakatlarına nazaran, üye ülkeler kaya gazı da dahil olmak üzere güç kaynakları tercihlerinde özgürdür” tabirini kullanan McPhie, ülkelerinin kaya gazı kullanımına karar vermesi halinde ilgili AB mevzuatını uygulaması gerektiğine dikkati çekti.
Brüksel merkezli fikir kuruluşu Avrupa Siyaset Merkezi (EPC) Güç Uzmanı Simon Dekeyrel de “Kaya gazı, kimi Avrupa ülkelerinin siyasi gündeminde açıkça tekrar ortaya çıktı” dedi. Dekeyrel, İngiltere’de her iki başbakan adayının da ülkede kaya gazı çalışmalarına dayanak verdiğine işaret etti.
Avrupa’da 2010’ların başında kaya gazı faaliyetleri engelleyen yapısal kısıtlamaların hala devam ettiğine dikkati çeken Dekeyrel, bunların hükümetleri mevcut krize karşı yenilenebilir güç kaynaklarının kullanımını hızlandırmak ve güç verimliliğini artırmak üzere öteki tedbirlere yönlendirmesini beklediğini bildirdi. Dekeyrel, kaya gazı konusunda Avrupa’da ABD’ye kıyasla daha elverişsiz bir jeolojik yapı, daha yüksek nüfus yoğunluğu, katı düzenleyici çerçeveler, muhalefet ve kuvvetli çevreci kümelerin bulunduğunu belirterek bunların Avrupa’da kaya gazı ihtilalini engellediğini aktardı.
Kaya gazı ile ilgili çevresel dertlerin hala devam ettiğini söyleyen Dekeyrel, “Avrupa’daki güç krizi ağırlaştıkça, kısa vadeli arz güvenliğinin bu çevresel tasaları geride bırakması mümkünlüğü yüksektir” diye konuştu.
KAYA GAZI ÇALIŞMALARI ARTTI
Avrupa ülkeleri de son 10 yılda kaya gazına yönelik çeşitli çalışmalara odaklandı. ABD Güç Enformasyon Yönetimi (EIA) bilgilerinin yer aldığı AB raporlarında, Avrupa’da teknik olarak çıkarılması mümkün olan kaya gazı rezervinin yaklaşık 13,3 trilyon metreküp olduğu tespit edildi.
En büyük rezervlerin 4,2 trilyon metreküple Polonya’da, 3,9 trilyon metreküple Fransa’da ve 1,4 trilyon metreküple Romanya’da, 900 milyar metreküple Danimarka’da, 700 milyar metreküple İngiltere ve Hollanda’da, 500 milyar metreküple Almanya ve Bulgaristan’da olduğu öngörülüyor.
Avrupa ülkelerinde mevcut durumda kaya gazı konusunda çok olumsuz bir kamuoyu algısı mevcut. Kaya gazı çıkarmak için yüksek basınç altında çok ölçüde suyun, kum ve kimyasallarla karıştırılarak yer alına verilmesi gerekiyor. Bu süreç ve ortaya çıkaracağı riskler bilhassa çevreciler tarafından sert bir lisanla eleştiriliyor.
Avrupa’da, kaya gazı rezervlerinin belirlendiği bölgelerde nüfus yoğunluğunun yüksek olması ve verimli tarım yerleri bulunması bir öteki sorunu ortaya koyuyor. Kaya gazı konusunda bir adım atıldığında bölge halkları buna karşı şiddetli protestolar düzenliyor ve çalışmaları engelliyor.
Çevreye ziyanlı sonuçları olduğu gerekçesiyle kaya gazı çıkarmayan Avrupa ülkeleri, ABD’nin birebir yolu kullanarak çıkardığı kaynakları almaktan ise çekinmiyor. ABD’nin son periyotta AB ülkelerine ihraç ettiği sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) ülkedeki kaya gazı kaynaklarından sağlanıyor.
Ukrayna’daki savaşın sürmesi, güç fiyatlarının uzun müddet yüksek düzeylerde kalması ve güç arz güvenliğindeki sıkıntıların devam etmesi halinde Avrupa’da kamuoyunun ve yetkililerin kaya gazına olan yaklaşımlarının da yumuşatma ihtimali güç kazanıyor. (AA)