Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Lideri Prof. Dr. Uğur Ünal, AA muhabirine yaptığı açıklamada, zafere uzanan büyük çabayı evraklarıyla anlattı.
30 Ağustos 1922 ve Büyük Taarruza giden süreci görmek için periyodun siyasi ve toplumsal şartlarına bakılması gerektiğini belirten Ünal, 30 Ağustos’un İstiklal Savaşı’nın askeri safhasının en son kısmını oluşturduğunu söyledi.
Osmanlı Devleti’nin başşehri İstanbul ve siyasi sonları içindeki pek çok bölgenin İtilaf Devletlerince gerisi gerisine işgal edilmesinin, o güne dek tarihte diğer devlet ve hükümetlerin siyasi nüfuzu altında yaşamayan Osmanlı toplumunu derinden yaraladığını anlatan Ünal, şunları söyledi:
“Halkın yaşadığı bu yılgınlık, bitkinlik ve karamsarlık büyük oranda toplumu ele geçirmiş vaziyetteydi. İşgal ordularının Anadolu kentlerini denetim altında tutmak ismine sistematik mezalim derecesine varan uygulamaları ve pek çok insanlık dışı davranış, Anadolu halkında bir ulusal birlik ve beraberlik hissinin filizlenmesine yol açacak ruhsal alt yapıyı hazırlıyordu. Toplumun değerli bir kısmında de direniş, kurtuluş, tekrar kuruluş, hoş bir gelecek umudu yeşermeye, oluşmaya başlıyordu lakin usul ve fikir birliği bu etapta daha yoktu.”
Uğur Ünal, başta Mustafa Kemal Paşa olmak üzere pek çok subayın, halkı yeni bir direnişe motive etmeye çalıştıklarına dikkati çekerek, “Mustafa Kemal Paşa’nın 9. Ordu Müfettişi olarak 1919’da Samsun’a hareketi ve sonrasında Anadolu’da başlattığı mitingler ve kongreler süreci, bir müddet sonra Millet Meclisi ismiyle İstanbul dışında yeni bir meclisin teşekkülünü doğuruyordu. Tabi işgal altındaki İstanbul ve Anadolu topraklarının sırf protesto ve siyasi gayret ile kurtarılamayacağının şuurunda olan Mustafa Kemal ve Ulusal Uğraş’ın öncü askeri kumandanları, sistemli bir ordunun kurulmasına öncülük ediyorlardı.” dedi.
Bu süreçte işgal altındaki bölgelerde işgal güçlerinin ilerleyişini yavaşlatan Kuvayı Ulusala ve toplumu direniş noktasında motive eden periyodun dernek ve cemiyetlerinin kıymetine işaret eden Ünal, “Kurtuluş çarelerinin askeri arayışlarının tümünün birden tek bir çatı altında bir noktada toplanması ise elbette ki nizamlı ordunun kurulması ile 1920 yılının ortalarında lakin mümkün olabiliyor. Bunlar kısa tarih aralıkları üzere gözükse de Türk toplumunun hafızasında yaşattıkları kırılmaları vakit kavramıyla ölçmek mümkün değil.” diye konuştu.
ÇEKİLMEYE BAŞLADILAR
Dahiliye Vekili Fethi Okyar’ın son sefer Avrupa’ya barış daveti yapmak üzere gönderildiğini lakin Avrupa diplomasisinde karşılık bulunamadığını anlatan Ünal, diplomatik kanalların tıkanmasından sonra gelen askeri operasyon ve taarruz sürecini ise şöyle anlattı:
“Ağustos ortalarında kendisine Fethi Bey’den gelen bu olumsuz haberler üzerine Mustafa Kemal Paşa, 26 Ağustos’ta taarruza geçeceklerine dair harekat buyruğunu verdi. 26 Ağustos 1922’de başlayan çarpışmalarda Yunan ordusu çok ağır biçimde mağlup edildi. Bu savaş uzun yıllardır devam eden işgalin sona ermesine imkan sağlayacaktı. Ulusal Caba’nın en kıymetli başarılarından birisi de hiç elbet Başkomutanlık Meydan Muharebesi ya da Dumlupınar Meydan Muharebesi’dir. Başkomutan Mustafa Kemal Paşa, savaşın detaylarını Dumlupınar’dan bir telgrafla Başvekil Rauf Bey’e iletmiştir.”
Bu telgrafın 26 Ağustos’ta başlayan Afyonkarahisar Dumlupınar Meydan Muharebesi’nin 31 Ağustos 1922 sabahı sona erdiği ve yapılan savaşın detaylarını içerdiğini aktaran Ünal, Mustafa Kemal Paşa’nın telgrafta yer alan sözlerini şöyle aktardı:
“Savaş beş gün beş gece aralıksız devam etmiştir. Birinci 36 saat içinde 1. Ordu 100 kilometrelik çizgisi işgal eden düşmanı püskürtmüştür. Hezimete uğrayan düşman, varını ağırı terk ederek dereler, ormanlar içinde perişan bir hale gelmiştir. Düşman askerinin yüzlercesi teslim olmuştur. Bu savaşta düşmandan kıymetli ölçüde savaş materyali ele geçirilmiştir. Sırf bir tümenin savaştığı cephede 25 top, 140 yük arabası, 17 binek araba ele geçirilmiştir. Düşmanın kaçışı esnasında süvarilerimiz top atışı ve yalın kılıç Yunan askerine taarruz etmiştir. Başka yandan savaş ve keşif uçakları da havadan saldırmıştır. Bu hücumlar karşısında düşman ordusunun büyük kısmı mağlup edilerek, kıtaları birbirine karışarak ikiye parçalanmıştır. Tüm bu başarılı taarruz sayesinde bütün düşman kıtaları mevzilerini terk ederek çekilmeye başlamışlardır.”
İLK MAKSADINIZ AKDENİZ, İLERİ
Ünal, Yunan ordusunun dağılması ve dağınık askeri birliklerin Batı’ya gerçek sistemsiz bir formda kaçmaya başlamasından sonra Mustafa Kemal Paşa’nın nasıl bir yol izlediğine dair bilgi vererek, “Eylül başında Mustafa Kemal Paşa’nın meşhur, “Ordular, birinci amacınız Akdeniz’dir. İleri” biçimindeki veciz tarihi buyruğu, Yunan ordularının takip edilip büsbütün Anadolu’dan süpürülmesine yöneliktir.” dedi.
Mustafa Kemal Paşa’nın, hitabında, “Türkiye Büyük Millet Meclisi Orduları! Afyonkarahisar-Dumlupınar Büyük Meydan Muharebesi’nde zalim ve gururlu bir orduyu az vakitte imha ettiniz. Büyük milletimizin fedakarlıklarına layık olduğunuzu ispat ediyorsunuz. Sahibimiz olan büyük Türk Milleti geleceğinden emin olmaya haklıdır. Savaş alanlarındaki başarılarınızı yakından takip ediyorum. Milletimizin hakkınızdaki takdirlerini iletme misyonumu daima gerçekleştireceğim. Anadolu’da daha öteki meydan savaşları yapılabileceği ihtimali ile herkesin tüm çabasını göstermesini istiyorum. Ordular! Birinci amacınız Akdeniz’dir. İleri!” kelamlarını kullandığını aktaran Ünal, “Yakın tarihimizin bu değerli dokümanları, uygun koşullarda Arşivimizde koruma edilmektedir. Böylelikle gelecek nesiller, bize bu vatanı emanet eden ulusal çaba takımının bırakmış olduğu tarihi mirasımızı inceleyerek gerekli dersleri çıkarabilecektir.” diye konuştu.
Ünal, taarruz harekatında Yunan ordularının yarısının imha edildiği, geri kalan kısmının da İzmir’e yanlışsız kaçtığını belirterek, “Ancak bilinmelidir ki Büyük Taarruz yahut Başkumandanlık Meydan Muharebesi, Türk tarafının kesin bir zaferi ile sonuçlanmış, 9 Eylül’de Türk birlikleri İzmir’e girmiş, gerisi gerisine bütün Anadolu kentleri düşman işgalinden kurtarılmıştır. Bakanlar Şurası, Başkumandan Mustafa Kemal Paşa’ya ve Anadolu Ordusu’na elde ettiği tarihi muvaffakiyetten ötürü 28 Ağustos 1922 tarihinde tebrik telgrafı çektiğini de arşiv dokümanlarımızda görüyoruz” sözlerini kullandı.
DÜŞMAN ORDUSUNU İMHA ETTİ
İzmir’in 9 Eylül 1922 tarihinde düşmandan temizlenmesinin akabinde Başkomutan Mustafa Kemal Paşa’nın “Büyük ve Asil Türk Milleti” hitabıyla başlayan bir beyanname yayınladığını belirten Ünal, şöyle devam etti:
“Beyannamede 9 Eylül’de İzmir ve Bursa’nın kurtarıldığını tabir eden Mustafa Kemal Paşa, ‘Yunan Ordusunun kumandanları esir alınmıştır. Batı’nın silahları ile donatılmış Yunan Ordusu çaresiz yaralılar haline geldi. Yüz binden fazla asker zayiat verdiler. Tüm askeri gereçlerini Anadolu’da bıraktılar. Ordularımızın yetenek ve gücü düşmanlarımıza dehşet, dostlarımıza emniyet verecek halde kendisini gösterdi. Millet orduları on dört gün içinde büyük bir düşman ordusunu imha ettiler. Dört yüz kilometrelik aralıksız bir takip yaptılar. Anadolu’daki bütün işgal altındaki toprakları geri aldılar. Vatanın kurtarılması milletin iradesinin kendi geleceği üzerinde kayıtsız kuralsız hakim olduğu vakitte başlamış ve fakat milletin vicdanından doğan ordularla kesin sonuçlara ulaşmıştır.’ demiştir.”
Ünal, Büyük Taarruz’a gelene kadar aslında 1912’den itibaren toprakların büyük ve kanlı savaşlara sahne olduğunu lisana getirerek, şunları kaydetti:
“Koca bir ülke aralıksız on yıl boyunca üç kıtada savaşmış. Eğitimli eğitimsiz onlarca kuşak, yüzbinlerce asker, kısacası toplumun insan kaynağı, bu savaşlarda heba olmuşlar. Lakin onların emekleri ve hayatları da boşa gitmemiş. I. Dünya Savaşı’nı kaybeden, siyasi varlığı sona eren ve tüm toprakları işgal edilen Osmanlı Devleti’nin bağrından genç bir Cumhuriyet doğmuş. Bu Cumhuriyet de yeniden kuruluş sürecinde emeği geçen herkese hakkını teslim etmesini bilmiş. Bu taltif sistemlerinden birisi tahminen de en değerlisi ülkenin kuruluşunda vücudunu siper edenlere verilen İstiklal Madalyaları. Büyük Taarruz özelinden bakarsak Büyük Millet Meclisi’nin 29 Mart 1923 tarihli Bakanlar Konseyi kararı buna örnek gösterilebilir. Düşmanın takibi ve Anadolu topraklarının düşman işgalinden kurtuluşunda hisse sahibi olan birinci etapta 429 şahsa İstiklal Madalyası tevcih edildiğini görüyoruz.”
Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Lideri Uğur Ünal, çağdaş Türkiye’nin kuruluşunun büyük fedakarlıklar içerisinde gerçekleştiğini vurgulayarak, “Milli Gayret sürecinde Türk milletini bir ortada tutan birlik ve beraberlik ruhu, Cumhuriyet’in yüzüncü yılına yaklaştığımız şu günlerde daha da değer kazanmaktadır. Zafer yıl dönümleri birlik ve beraberlik ruhunun hatırlanması noktasında büyük bir tarihi fırsattır.” değerlendirmesini yaptı.
Öte yandan Türk Tarih Kurumu’nun hazırladığı Büyük Taarruz belgeselinde daha evvel yayınlanmamış imgeler kullanıldı.