2023 yılı için minimum fiyat görüşmeleri bugün başladı. Türk-İş pazarlığı 7 bin 800 liradan açarken, DÜZGÜN Parti 9 bin 600 lira sayısını söylem etti, DİSK ise insanca hayat için sayının 13 bin 200 lira olması gerektiğini açıkladı.
Gelirin yüzde 70’inin besin, konut ve ulaştırma sarfiyatlarına ayrıldığından hareketle, biz de yalnızca temel besin hususları üzerinden bir hesaplama yaptık. Buna nazaran geçen yılın aralık ayında 5 bin 500 liralık taban fiyatla 17 husustan oluşan market sepetinden 9 adet satın alınabilirken, şu anda 4’e düşmüş durumda. Yalnızca bu sepetteki artışın yüzde 123,4 olduğu varsayımından hareket edilse bile taban fiyatın 12 bin 287 lira olması gerekiyor.
‘Asgari fiyat artışı besin fiyatına endeksli olmalı’
İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Maliye Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Binhan Elif Yılmaz, minimum ücretlinin teknik bir tabirle “marjinal tüketim eğiliminin yüksek” olduğuna, bir öbür deyişle gelirinin hepsini mecburî tüketime ayırdığına dikkat çekerek, “Asgari ücretlinin gelirinin dörtte üçü başta besin olmak üzere, ulaşım ve konut harcamalarına sarfiyat. Yaşadığımız enflasyonist süreç ve besin fiyatlarındaki artış göz önüne alındığında, taban fiyat de besin fiyat artışına endeksleniyor” dedi.
Kasım ayı manşet enflasyonunun Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından yıllık yüzde 84,4, aylık yüzde 2,88 olarak açıklandığını belirten Yılmaz, “Ancak besinde TÜFE yıllık yüzde 102,5, aylık yüzde 5,75 oranında artış gösterdi. Ortada 18 puanlık bir fark var. Ekim ayı manşet enflasyonu ile Besin TÜFE ortasındaki fark 13,5 puandı. Hasebiyle yıllık TÜFE’de yüzde 84,4’e hakikat tepe olan yüzde 85,5’ten kısmen baz tesiriyle geri gelindi fakat detaylara bakıldığında besin fiyatlarında yükseliş daha hızlı” diye konuştu.
‘Gıda fiyatlarında düşüş sıkıntı görünüyor’
Zaten son bir yılda birtakım temel besin eserlerinde fiyat artışının çok yüksek olduğunu vurgulayan Yılmaz, şunları söyledi:
“Örneğin sütte yüzde 162 artış var, pirinçte yüzde 145, tereyağında yüzde 137, makarnada dahi yüzde 126’lık yıllık fiyat artışının olduğunu görüyoruz. Halbuki Türkiye’nin 1948 yılından bu yana üye olduğu Birleşmiş Milletler Besin ve Tarım Örgütü’nün (FAO) Global Besin Fiyat Endeksi binde 3 olarak değişti lakin Türkiye’de son bir yılda TÜİK’in Besin Fiyat Endeksi’ndeki yıllık değişim yüzde 102,5 oldu. Dünyada besin fiyatları 2022 yılı boyunca düşüşünü devam ettirdi. Global Besin Fiyat Endeksi pandemi öncesine, yani 2020 Mart ayına döndü. Türkiye besin fiyatı konusunda dünyadan büsbütün ayrışmış durumda. Zira güç, ulaşım, gübre, tohum maliyeti dövize endeksli. Örneğin akaryakıtın litre fiyatı 1 yılda yüzde 90, mazot ise yüzde 125 arttı. Gübrenin çabucak hemen tamamı ithal. Besin fiyatlarında düşüş sıkıntı görünüyor. Maliyetleri azaltacak faktör olarak ÜFE’deki gerilemeye umut bağlanabilir. Kasım ÜFE yıllık yüzde 157’den yüzde 136’ya geriledi. TÜFE ile ÜFE ortasında bir ay evvel 70 olan fark 50’ye indi. Lakin TÜİK’in açıkladığı sayılara nazaran Tarım-ÜFE Ekim ayında yıllık yüzde 163,3, aylık yüzde 4,6 artış gösterdi. Ayrıyeten Ziraî Girdi Fiyat Endeksi (Tarım-GFE) eylül ayında yıllık yüzde 138,2, aylık yüzde 2,9 arttı. Görüldüğü üzere her iki tarım endeksi tarihi rekorlar kırıyor. Besin TÜFE’de aralık ayında baz tesiri görülecektir. Zira Aralık 2021’de besin fiyatları yüzde 16 oranında artmıştı. 2022 Aralık’ta bu seviyede bir artış beklenmiyor. Lakin baz tesiri de yıllık bazda fiyatların gerilediği manasını taşımıyor, yalnızca fiyatların artış suratında yavaşlama manasına geliyor. Taban fiyata uygulanacak ‘enflasyon farkı’nın belirlenmesinde besin fiyatlarına bağlılık ön planda. Lakin besin TÜFE başta olmak üzere, besin fiyat artışının çok büyük belirleyicisi olan tarım ÜFE ve tarım GFE artış suratının bu derece yüksek olması, taban fiyat enflasyon farkını üstlere taşıyacak en değerli kriterler. Türk-İş’in araştırmasına nazaran Kasım 2022’de dört kişilik bir ailenin aylık besin harcaması meblağı, yani açlık hududu 7.786 TL. Yoksulluk sonu olan dört kişilik ailenin yapması gereken toplam harcama da 25.365 TL. DİSK’in yoksulluk sonuna atfen önerdiği taban fiyat, 13.200 TL. DİSK bu teklifiyle dört kişilik ailede iki kişinin minimum fiyatlı olarak çalışmasıyla lakin yoksulluk hududunda yaşayabileceğini gözler önüne serdi. Lakin patrona maliyeti itibariyle taban fiyat görüşmelerinde dikkate alınması ihtimali maalesef yok, esasen DİSK Taban Fiyat Komisyonu’nda yer almıyor.”
‘İsrail’de minimum fiyat 38 bin 300 lira’
Veri bilimci ve ekonomist Emre Akanak da olağan ve işleyen bir iktisatta taban ücretlilerin fiyatlı çalışan işgücü içindeki oranının yüzde 5’in altında olduğunu belirterek, “Türkiye’de ana sorun minimum fiyatın kendisinden fazla minimum ücretlilerin oranı. Çalışan nüfusun yaklaşık yüzde 40’ının taban fiyatlı olması iktisadın fonksiyonsuz olduğunun en değerli göstergelerinden bir tanesi” dedi. Tüm gelişmiş ülkelerde minimum fiyatın yoksulluk hududunun üzerinde olduğunu vurgulayan Akanak, “Kalkınmaya tıpkı periyot başlamış olan İsrail’den örnek vermek gerekir ise İsrail’de minimum fiyat (geçim indirimi, kira yardımı, çocuk yardımı vs) hariç 5 bin 500 şekel yani 30 bin lira fakat ek saatlerle ve yan ödemelerle genelde bu sayı 6,500-8,000 şekel ortasında bir sayıya oturur. 7 bin şekel baz alındığında dahi bu sayı yaklaşık 38 bin 300 lira” diye konuştu.
Türkiye’deki en kıymetli ve en temel sorunlardan birinin resmi enflasyon ve gerçek enflasyon ortasındaki farklılaşma olduğunu vurgulayan Akanak, kelamlarını şöyle sürdürdü:
‘Aslında 25 bin lira olması gerekir fakat 8,800-9,000 lira olacak’
“Enflasyon resmi olarak yüzde 84.39 civarında lakin ENAG’ın enflasyon kestirimi yaklaşık yüzde 170. Türkiye’de başta DİSK, KESK, TEKSİF üzere sendikaların gerçekleştirdiği çalışmalarda saptanan açlık ve yoksulluk hudutları net olarak, Türkiye’de hali hazırda yoksulluk hududunun 25 bin lira civarında olduğunu göstermektedir. Minimum fiyat geçekte yoksulluk sonunun yüzde 5-10 ortasında üzerinde verilen fiyat olup, şayet Türkiye işleyen bir iktisat olsa idi taban fiyatın şu anda 28 bin lira civarında olması gerekirdi. Lakin hali hazırda Türkiye’de taban fiyat 5 bin 500 lira. Yani açık sonun dahi çok altında ve üstelik belgisiz çalışma saatleri, çalışma şartları, üzere faktörler de düşünüldüğünde bir manada minimum fiyattan çok kölelik şartlarını teşkil ediyor. Benim şahsi görüşüm çalışanların insanca yaşayabilmesi için Türkiye’de taban fiyatın net 25 bin civarında olması gerektiği, bu durumda da yüzde 454.60 oranında artırım yapılması gerektiği. Lakin bu durum gerçeklikten uzak. Bunun en değerli nedeni piyasa şartları. Taban fiyat rastgele bir özel yetenek, eğitim ve donanım gerektirmeyen salt fiziki güce dayalı emeğin fiyatıdır. Yıllardır devam eden eğitimsiz, biat etmeye istekli ve kolay yönetilebilen kitleler yaratma siyasetinin bir eseri olarak maalesef Türkiye’deki emeğin çok büyük bir kısmı özel yeteneklerden muaf, “vasıfsız” emek kategorisindedir ve ayrıyeten açık hudut siyaseti ile Türkiye’ye alınan ve sayısını kimsenin bilmediği on milyon civarı olduğu iddia edilen sığınmacıların vasıfsız emek arzını arttırması da emeği çok daha ucuz hale getirmektedir ve fiyatları önemli manada baskılamaktadır. Aslında temel sorun toplam faktör verimliliği meselesidir. Daha net ve aktüel bir lisan ile tabir etmek gerekir ise verimsizlik ve tüm bir toplumu fakirliğe, sefalete ve açlıkla yoksulluk ortasında yaşamaya, var olma savaşı vermeye mahkum etmiştir. Benim şahsi iddiam, açıklanacak artırım oranının yüzde 60 civarı olacağı ve minimum fiyatın 8,800-9,000 ortasında belirleneceği tarafında.”