ABD’li zelzele uzmanı Doç. Dr. Judith Hubbard, bölgede 13 milyon insanı etkileyen zelzelenin tahlilini yaptı.
Türkiye’de arka arda yaşanan Kahramanmaraş merkezli sarsıntıların, meydana geldiği fay sistemi üzerinde daha evvel tespit edilenlerden daha büyük olması açısından “olağan dışı” olduğunu belirtti. New York’taki Cornell Üniversitesi Jeoloji kısmında zelzele araştırmaları yapan Hubbard,
“(ABD’deki ölçümlere göre) 7,8’in akabinde 7,5’lik sarsıntının takip etmesi şaşırtıcıydı. Bu, bir tıp tetikleme olabilir. Çok yaygın görülen bir durum değil ve eminim ki çok daha ziyan vericiydi.” sözlerini kullandı.
20 yıldır dünyanın çeşitli bölgelerindeki sarsıntıları araştırdığını belirten Hubbard, Türkiye’nin güneyinde yaşanan zelzelelerin, “meydana gelen birçok sarsıntıdan daha karmaşık” olduğunu söyleyerek “Pek çok farklı fay kopmuş üzere görünüyor ve sonra herkesin dikkatini çektiğini düşündüğüm şey, mutlak yıkım.” dedi. ABD’li akademisyen, “Binaların yıkılışının manzaraları o kadar trajik ki… Ve bu, eski zelzelelere nazaran çok eşsiz kalıyor. Münasebetiyle yıkımın boyutu ile yıkımın görünürlüğünün birleşimi sahiden ancak hakikaten şoke edici.” diye konuştu.
‘Olağan dışı’
Türkiye’de 10 vilayette 13 milyondan fazla insanı etkileyen zelzeleyle ilgili hislerini tabir eden Judith Hubbard, bu bahisteki şaşkınlığını ve ıstırabını şu sözlerle aktardı:
“Türkiye’de zelzele olduğunu birincinin yanlış duymuşum. 6,7 büyüklüğünde olduğunu duydum ve birinci niyetim, ‘Oh, hayır, 6,7 büyüklüğünde ve Türkiye’ye epey ziyan verici olabilir’ halindeydi fakat sonra internete baktığımda bunun yalnızca bir artçı sarsıntı olduğunu gördüm. Gerçek zelzelenin 7,8 büyüklüğünde olduğunu anlayınca yıkıldım.” Hubbard, Türkiye ile Suriye’de de büyük yıkıma ve can kaybına sebep olan sarsıntının tektonik bir zelzele olduğunu, Arap levhasının kuzeye yanlışsız hareket etmesiyle Türkiye’deki farklı yer altı katmanlarını da harekete geçirdiğini söyledi.
Akademisyen Hubbard, “Bu zelzelenin olağan dışı olduğunu düşünebilirsiniz. Zira 7,8 ölçeğinde bir büyüklük, bu fay sistemi üzerinde daha evvel tespit edilenlerin hepsinden daha büyüktür.” tespitinde bulundu.
Türkiye’deki son zelzelenin çok derinde olmadığından ötürü, “sığ bir deprem” olarak isimlendiren Doç. Dr. Hubbard, “Sığ sarsıntılar daha berbattır. Zira burada beşerler kaymaya ve sallanmaya daha yakındır. Zelzelenin kendisi yaklaşık 75 saniye sürdü. Sarsıntı muhtemelen çok daha uzun sürdü. Zira yer hala kırılmaya reaksiyon veriyor” değerlendirmesini yaptı.
Böyle bir sarsıntının çok daha ziyan verici olduğunu ve hasarın boyutunu etkilediğini belirten Hubbard, “Sarsıntı ne kadar uzun sürerse o kadar fazla hasar görürsünüz.” dedi.
Depremin merkez noktasının yerleşim yerinin (Pazarcık) çabucak yanında olmasının, son derece yıkıcı tesir oluşturduğunu belirten ABD’li akademisyen, meydana gelen yüzlerce artçı sarsıntı hakkında şunları söyledi;
“Artçı sarsıntılar sarsıntılardan sonra olan olağan bir şeydir ve bunun nedeni yerin kaymasıyla bölgedeki tüm fayların birdenbire yeni bir halde gerilmesidir ve böylelikle kendi küçük sarsıntılarını yaparak bu gerilime karşılık verirler lakin burada bir değil, iki büyük fayı kıran iki büyük sarsıntı olduğu için daha fazla artçı şok olabilir ve sonuç olarak artçı şok ölçüsünü iki katına çıkarır.”
Judith Hubbard, Türkiye’de yıkıcı bir zelzeleyle yüzleşen bölgenin bundan sonra da inançta olduğunun söylenemeyeceğine vurgu yaparak “Depremden sonraki vakit, öbür bir zelzele olma ihtimalinin en yüksek olduğu vakittir. Fayın etrafındaki bölgeler artık ekstra gerilim altındadır ve bence Türkiye muhtemelen bilhassa Kuzey Anadolu Fay Sınırı’nın durumu nedeniyle bu riskin farkında.” sözlerini kullandı.
Yer bilimcilerin, zelzele araştırmaları yaparken Türkiye’yi bir ders kitabı üzere gördüklerini belirten ABD’li akademisyen Hubbard, “Çünkü hakikaten büyüleyici bir tektonik ortam. Arap levhası kuzeye, Avrasya’ya çarpıyor ve Türkiye’de, Himalaya’da, İran’da ya da Alpler’de gördüğümüz üzere dev dağlar inşa etmek yerine, ekstrüzyon tektoniği denen bir şey var; bu da bu iki fay sisteminin Kuzey Anadolu’da birbirlerine nazaran bir açı geliştirdiği manasına geliyor. Türkiye’nin doğusu, batısı sıkışıp gidiyor.” dedi.
Son olarak, sarsıntılardaki can ve mal kayıplarının artmasına ait konuşan Hubbard, dünyada eskisinden daha fazla insan olduğu için, kıyı şeritleri ve fay sınırları üzere tehlikeye açık bölgelerde ağırlaşan toplulukların, doğal afet durumunda eskiye göre daha büyük ziyan uğradığına, aksi takdirde dünyanın durumumun tektonik olarak eskisinden farklı olmadığına atıfta bulundu. “Doğu Anadolu fay sisteminde bu büyüklükte bir zelzele meydana gelmedi”
Hubbard, 7,8’lik zelzelelerin sık sık görüldüğünü ve Türkiye’de de bu büyüklükte zelzelelerin daha evvel olduğunu belirterek “Ancak tıpkı fay üzerinde ve kırılan Doğu Anadolu fay sisteminde bu büyüklükte bir zelzele meydana gelmedi.” diye konuştu.
Türkiye’de sarsıntıya maruz kalmamış binalar olduğunun altını çizen Hubbard, bilhassa fayların sarsıldığı bir periyotta buna reaksiyon olarak daha fazla zelzele olma riskinin de bulunduğunu aktardı.
Japonya, Çin yahut ABD’nin California eyaletindeki bina yapılarının Türkiye’ye uygun olmayabileceğini söyleyen Hubbard, “Binalar ve gelenekler farklı. Buna nazaran çalışmalı ve bu trajediyi anlayabilmeliyiz.” dedi. Zelzele uzmanı akademisyen, Türkiye’deki sarsıntının akabinde Twitter’da, “7,8 büyüklüğünde bir sarsıntıda ortalama 5 metre kayma olabilir. Yani bugünkü sarsıntı yaklaşık 300 yıllık sürece yayılmış bir gerilmeye dayanıyor.” biçiminde kıymetlendirme yapmıştı.