Scotty Hendricks
Antik Maya uygarlığı, göz alıcı kentleri ve tapınakları, sıfır kavramını icat etmesi ve ani ve gizemli çöküşü nedeniyle, uzun vakitten beridir çağdaş dünyanın ilgisini çekiyor. Bununla birlikte, Maya toplumunun daha az bilinen istikametleri ortasında vatandaşların dişlerini direkt mine katmanı içine kakılan pahalı taşlarla süsleme merakı bulunuyor. Kısa mühlet evvel ‘Journal of Archaeological Science: Reports’ isimli mecmuada yayınlanan bir araştırma, bu sürecin daha evvel düşündüğümüzden daha yaygın olabileceğini ve Mayaların diş tedavisinde şaşırtan derecede yetenekli olduğunu ortaya koyuyor.
YALNIZCA GÖSTERİŞTEN FAZLASI
Fransız Pierre Fauchard, eksilen dişleri fildişi protezlerle değiştirme ya da tanınan kültürün kimi kısımlarına takma dişlerin tanıtılmasıyla ilgili faaliyetlerine başlamadan bin yıl evvel, Mayalar hem tertipli paklık yoluyla dişlerine harika bir formda bakıyor hem de dişlerini uzun müddetten beridir ritüel nedenlerle kullanıldığı kabul edilen şeylerle sivri biçimlerde dolduruyorlardı. Dişlerine aşağıda görüldüğü üzere yarı pahalı taşlar yerleştiriyorlardı:
Araştırmada kullanılan sekiz adet Maya dişi. Görsel: Hernández-Bolio ve takımı, Journal of Archaeological Science: Reports, 2022. Yukarıdaki örnekler kısmen donuk üzere görünse de, jadeit, demir piritler, hematit, turkuaz, kuvars, serpantin ve sinabar dahil olmak üzere, mezar alanlarından çıkarılan dişlerin üzerinde çok çeşitli taşlar bulundu. Operasyonu yaptıran kişinin sahip olduğu görsel tesir, ömrü boyunca çok canlı olmalıydı. Kesici dişinizin ortasına bir taş yerleştirmek, ona dolgu yapmaktan biraz daha karmaşık bir iş. Bu kakma dolgular, dişin yüzeyine derin oyuklar açmayı, içine bir taş yerleştirmeyi ve orada sabitlemeyi gerektirir. Bu süreç en âlâ ihtimalle tahrişe ve yanlış yapılırsa en berbat ihtimalle ‘pulpa nekrozu’ ve ‘apikal periodontit’ üzere meselelere neden olabilir.
Yeni araştırmanın en değerli gayelerinden biri, bu süreci nasıl yaptıklarını öğrenmekti. Maya ova kültürünün modülü olduğu bilinen bölgelerden toplanan sekiz diş, üzerlerinde hâlâ mevcut olan büyük ölçüde dolgu macunu nedeniyle seçildi. Dişlerin geçmişi birinci milenyuma kadar uzanıyordu.
DİŞ MACUNUNDAN EVVEL ÇÜRÜKLER NASIL TEDAVİ EDİLİYORDU?
Taşlar sırf bir yapıştırıcı ile yerine tutturulmamıştı. Mayaların kullandığı sabitleyici tutkal, büyük ihtimalle tıbbi yararları olan karmaşık bir bileşimdi. Birtakım örneklerde bulunan çam sakızının, bir kadro antibiyotik özelliklere sahip olduğu düşünülüyor. İskeletlerin ikisinde, kozmetik alanında kullanılan ve genelde adaçayı ve tütünde bulunan bir unsur olan sklareolid kalıntıları mevcuttu. Bu husus antifungal ve antibakteriyel özellikler barındırır ve içerdiği yararları yapıştırıcı unsura de aktarabilir. Bu biçimde kullanıldığı vakit antienflamatuar tesirler yaratabilen, naneyle akraba bitkilerden elde edilen yağların varlığı da tespit edildi.
Farklı iskeletler farklı tutkal bileşikleri barındırırken, tutkaldaki bileşenlerin genel tesirinin emsal olduğu görülüyor: Karışım, diş üzerindeki boşluklara ve gerçekleştirilen ameliyatın istenmeyen tesirlerine karşı bir seviyeye kadar müdafaa sağlamış olabilir. Yanı sıra, tutkal 1000 yıldan beridir taşları yerinde tutmaya devam ediyor.
Araştırmacılar şu sonuca ulaşıyorlar: “Maya ovalarında bulunan diş dolguları üzerinde yapılan incelemeler, antik diş tutkallarının üretiminde organik bileşenlerden oluşan varlıklı bir karışım olduğunu ortaya koyuyor. Yaptığımız araştırma, bunların sırf yapıştırıcı olmadığını doğruluyor. Bundan fazla, Fastlicht’in de öngördüğü üzere, Mayalar, diş tutkalları kelam konusu olduğunda, sadece bin yılı aşkın bir müddettir korunmakla kalmayıp tıpkı vakitte hijyen ve düzgünleştirici özellikler sağlayan tutkallar üretmek maksadıyla karmaşık tarifler geliştirdiler.”
Bunun yanı sıra, araştırma, kalıntıların hiçbirinin kraliyet ailesine ilişkin olmadığını ve büyük kısmının orta halli sosyoekonomik sınıfların fertlerine ilişkin üzere göründüğünü belirtiyor. Bu durum, tedavi sürecinin yaygın biçimde yapıldığını ve sadece seçkin bölümle sonlu olmadığını gösteriyor; bununla birlikte, ortalama üç seçkin erkekten biri bu süreci yaptırmış olabilir. Araştırmanın gerçekleştirildiği üç bölge, şu anda Maya kültürü dediğimiz uygarlığın tamamını oluşturuyordu; bununla birlikte, şu anda uygarlık Guatemala, Belize ve Honduras’a yayılmış durumda ve bu kültürde bitkisel materyallerin nasıl kullanılacağına ait bilginin, dişleri bu formda değiştirme eğilimiyle birlikte yayıldığı düşünülüyor.
Ulaşılan bulguların dişlerdeki kıymetli taş kakmalarını yine moda haline getirme ihtimali düşük olsa da, bu karmaşık sürecin evvelden ne kadar yaygın olduğunu, neden işe yaradığını ve Mayaların zekâlarını açığa vurmasının bir öbür yolu olduğunu vurguluyor.
Yazının yepyenisi Big Think sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)