Türkiye İş Bankası Genel Müdürü Hakan Aran, dünyadaki ekonomik sıkıntıların, artık hiçbir ülkenin tek başına çözebileceği noktada olmadığının altını çizerek, “2008’den 2022’ye kadar izlenen yanlış siyasetlerin, 14 yıldır halının altına süpürülen sorunların sonuçlarıyla karşı karşıyayız. Artık bunun global seviyede bir sorun olduğu ve fakat global ölçekte bir tahlille halledilebileceği şuuruyla hareket etmeliyiz” dedi.
Bankanın 98. kuruluş yıldönümü vesilesiyle Anadolu Ajansı’na yaptığı açıklamada, iktisada dair değerlendirmelerde bulunan Ortan, dünyada şu anda yaşanan ekonomik kahırların başlangıcının 2008 krizine dayandığını, bu krizin yarattığı sıkıntıların şimdi çözülemediğini söyledi.
Hakan Ortan, “Merkez bankalarının 2008 krizini çözmek için aldığı kararlar ile tahvil alım programları kapsamında piyasaya likidite sağlamak üzere mali genişlemeye gitmelerinin tesirleri bugüne kadar devam etti. Piyasada bir para bolluğu oluştu. Bilhassa Fed ve Avrupa Merkez Bankası piyasaya önemli meblağlarda likidite sağladığında bu mali bolluğun bir sonucu, sonucu olacağı belliydi” diye konuştu.
‘Asıl mevzu, 2008’den bu vakte kadarki hikaye’
Aran, 2008 krizini çözmek için uzun vadeli tesirler gözetilmeksizin yalnızca o günün kaideleri altında uygun görünen aksiyonlar alındığına dikkati çekti. Dünyadaki ekonomik problemlerin, artık hiçbir ülkenin tek başına çözebileceği noktada olmadığını söyleyen Ortan, şöyle konuştu:
“Herkes, o tahlil noktasını geçti. Zira 2008’den 2022’ye kadar global ölçekte izlenen yanlış siyasetlerin, 14 yıldır halının altına süpürülen sorunların, birtakım şeylerin ‘sonra yaparız’ denilerek ötelenmesinin sonuçlarıyla karşı karşıyayız. O gün tahlil üzere görülen siyasetler, aslında sonucunun ne olacağı, bugün nelere mal olacağı kestirim edilebilecek politikalardı. ‘Bas parayı, dağıt, bir şey olmaz…’ İşte bunlar, bugünü getirdi. Yaşanan global enflasyonda asıl mevzu 2008’den bu vakte kadarki öykü. Şu anda bununla yüzleştik. Artık bunun global bir sorun olduğu ve lakin global bir tahlille halledilebileceği şuuruyla hareket etmeliyiz.”
Parasal bolluk devam ederken “pandemi şokunun” yaşandığını anımsatan Ortan, koronavirüs salgını sırasında dünyanın alışık olduğu tedarik zincirlerinin kırıldığını, üretilen eserlerin tüketiciye ulaşamadığını, navlun bedellerinin olağandışı düzeylere çıktığını söyledi.
Aran, arz kaynaklı meseleler ve kapanmalar nedeniyle devletlerin 2008 krizinde olduğu üzere tekrar para basarak teşvik paketleri açıkladıklarını hatırlattı.
Rezerv paraya sahip olmayan ülkelerin de bu istikamette hareket etmeye başladıklarını ve hazinelerinin açık verdiğini tabir eden Ortan, aşılanma sonrası olağanlaşma sürecinin başlamasıyla bir arada talep patlaması yaşandığına dikkati çekti.
‘Arzdaki sorun giderilmediği için eserlerin fiyatı yükseliyor’
Arzdaki sorun giderilmeden talep arttığı için eserlerin fiyatının süratle yükseldiğini belirten Ortan, konuşmasını şöyle sürdürdü:
“Para bol, arz kısıtlı, arz edilenin de tedarik zincirlerindeki kırılmalar nedeniyle tüketiciyle ulaşmasında sorun var ve talep patlamış durumda. Bu nedenle global bir enflasyon olgusuyla karşı karşıyayız. Bu, ne devletlerin ne merkez bankalarının tek başına çözebileceği bir problem… Gerek ülkemizde, gerekse öteki ülkelerde uygulanan iktisat siyasetleri, bu küresel sorunun tahlili için uygulanan alt başlıklar olarak kıymetlendirilebilir. Global enflasyonla karşılaştığımız bir periyotta, Rusya-Ukrayna krizi, bunun üzerine tuz biber ekti. Zati petrolde, doğal gazda 100 doların üzerinde fiyatların konuşulduğu, bütün emtia ve ham unsur fiyatlarının arttığı bir ortamda yüksek olan enflasyonu daha da artıran gelişmeler yaşanmaya başlandı. Bu türlü bir tabloda, mahallî olarak enflasyon meselesini tek başına çözebilmek hiçbir ülkenin harcı değil. Şu anda hem gelişmiş ülkeler hem gelişmekte olan ülkeler, faiz artırıyorlar. Ve ‘sonuna kadar da artıracağız’ diyorlar.”
Aran, IMF ve Dünya Bankası üzere kuruluşların bu sürecin sonucunda global bazda resesyon mümkünlüğünün arttığını vurguladıklarına ve “Enerji fiyatı böyleyse, sen faizi bu türlü artırıyorsan, parayı da piyasadan bu türlü çekiyorsan bunun sonucu global durgunluk” dediklerine dikkati çekti.
‘Gelecekte daha yaratıcı stratejiler izlenmesini gerektirecek tedbirler konuşulacak’
Küresel çaptaki ekonomik sorunların yalnızca para siyasetiyle yahut faiz artırımlarıyla çözülemeyeceğinin altını çizen Ortan, yakın gelecekte bütün dünyada ülkeleri zorlayacak ve daha yaratıcı stratejiler izlemelerini gerektirecek tedbirlerin daha çok konuşulacağını söyledi.
Dünyada siyasi risklerin azalmasının, savaşın durmasının ve barış ortamının hâkim kılınmasının enflasyonla gayret açısından taşıdığı değere işaret eden Ortan, “Kırılan tedarik zincirleri tekrar devreye girmeli. Uyanık olanın, ön alanın kendini kurtardığı bir anlayışla gidilemez. Yalnızca G7 üzere oluşumlarla da yürüyecek şeyler değil. Daha geniş iştirakle alınacak global kararlarla bu işin üstesinden gelinebilir” dedi.
‘Merkez bankalarının para siyaseti araçları bir mıknatıs gibi’
“Küresel açıdan bu türlü bir konjonktür varken, ülkemizde enflasyon yüzde 80’e dayanmışken faizin yüzde 13, 15 olmasının sorunun tahliline bir tesir etmeyeceğini, o evreleri geçtiğimizi düşünüyorum. Bununla birlikte sorunun ciddiyetinin de farkında olmamız gerekiyor” diyen Aran, “Sorunların tahlili için ‘Merkez Bankası faizi indirsin, yükseltsin’ noktasının çok ötesindeyiz” yorumunu yaptı.
Hakan Ortan, piyasa işleyişinin kendi dinamikleri olduğunu ve piyasa araçları ortasında bir eşgüdüm olması gerektiğini belirterek, “Merkez bankalarının para siyaseti araçları da bir mıknatıs üzere bu dinamikleri yönlendiriyor. Lakin mıknatısı uzaklaştırdığınızda, bunu ne kadar oynattığınızın artık bir ehemmiyeti kalmıyor” diye konuştu.
“Ekosistemde, gezegenler ortasındaki üzere istikrar var. Dikkatli ve titizlikle yönetmeliyiz”
Gezegenler ortasında, yeri milimetrik bile oynadığında kozmosta önemli değişikliklere neden olabilecek bir istikrar bulunduğunu söyleyen Ortan, şöyle konuştu:
“Ekosistemde de buna emsal bir istikrar var. Enflasyon açısından da bu istikrarın dikkatli bir halde ve titizlikle çok yeterli yönetilmesi gerekiyor. Artık, bozulan dengeyi düzeltmek için bütüncül kararlar alınması, ciddiyetle uygun adımların atılması gereken bir noktadayız. 2008 küresel krizi tam olarak sona ermeden pandemiyle birleşti. O devir çözülemeyen sıkıntılar bugün hala karşımızda. Ve bunların tahlili için bugün kitabın dışına çıkmak gerekiyor. O nedenle büyük fotoğraf içinde yeni şeyleri bulmak, yeni şeyleri keşfetmek gerekiyor.”
‘Bilançolar üzerinde yüksek enflasyon, düşük faiz ortamı tesirli oldu’
İş Bankası Genel Müdürü, Türkiye’de şirketlerin bu periyotta açıkladıkları bilanço sonuçlarına ve yüksek karlılıklarına ait değerlendirmesinde ise şu anda ülkedeki yüksek enflasyon ve düşük faiz ortamının, tüm kesitlerin bilançosunu etkilediğini ve yüksek kâr sayıları açıklandığını söyledi. Şirketlerin gerçek performansına, elde edilen bu sonuçların nasıl oluştuğuna düzgün bakılması gerektiğini, bazen sonucun yeterli görünmesinin aldatıcı olabildiğini söyleyen ortan, yüksek enflasyon nedeniyle gelirlerin olduğundan âlâ, sarfiyatların ise olduğundan az göründüğüne işaret etti. Ortan, gelir-gider ortasındaki fark nedeniyle de karların yüksek olduğunu belirtti. Burada dikkat edilmesi gereken en kıymetli faktörün enflasyon olduğunun altını çizen Ortan, konuşmasını şöyle sürdürdü:
“Enflasyon nedeniyle bilançolar olduğundan güzel görünüyor; enflasyon muhasebesi uygulamayınca, enflasyona nazaran düzeltme yapmayınca gerçek durumu anlayamıyorsunuz. Hakikaten güzel mi yoksa yalnızca imaj mü güzel? O nedenle bilançoları, enflasyon muhasebesi sonrası kıymetlendirmek sağlıklı olur.”
Aran, bilançolar ortasında yahut bilançonun kendisi içinde şirketin performansına dayalı kısımları güzel tahlil etmenin çok değerli olduğunu vurguladı.
Dünya iktisadında bu kadar külfet varken ve Türkiye’de enflasyon süratle yükselmişken şirket bilançolarının düzgün olmasının başları karıştırdığını söyleyen Ortan, “Enflasyonun yarattığı sıkıntıları ve sanal manzarayı güzel irdelemek, masaya yatırmak gerekiyor. Bir taraftan baktığınızda her şeyi uygun görebilirsiniz, yorumlayabilirsiniz. Fakat öteki taraftan baktığınızda, çok karamsar olabilirsiniz. Burada kritik nokta, şirket bilançolarındaki karlılığı gelecekten ödünç aldığımızın farkına varmamız ve bunun ne kadar sürdürülebilir olduğu” diye konuştu.