Emeklilikte Yaşa Takılan ( Eyt ) ve bu nedenle şimdi emekli olamamış vatandaşların merakla beklediği süreçte sona yaklaşılıyor. Bu yılın sonuna gerçek tamamlanması planlanan çalışmalar tamamlandığında taslak, Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanı Vedat Alım tarafından Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a sunulacak.
İLK YIL MALİYETİ 110 MİLYAR LİRAYI BULABİLİR
Yüz binlerce insan heyecan içerisinde EYT çalışmasını beklerken, düzenlemenin hazineye ne kadara mal olacağı ise merak ediliyor. Yaklaşık 5 milyon kişinin faydalanması beklenen çalışmada, tüm vatandaşların birebir anda emekli olamayacağı öngörülüyor. Masada 3 formül tutulurken EYT’nin birinci yılında hazineye maliyetinin ise; 90-110 milyar lirayı bulacağı kestirim ediliyor.
1 MİLYON KİŞİ YARARLANABİLECEK
Türkiye Gazetesi’nin haberine nazaran belirlenecek modelde, emekli olmak için yıl ve prim gününü doldurmak gerekiyor. Mesela, emeklilikte müddet kaidesi 25 yıl olarak alındığında; kişi, 25 yılı doldursa bile prim gününü doldurmamış olabiliyor. Misal biçimde, 1999’un eylül ayı öncesinde işe giren kişinin de 25 yılı dolmamış kabul ediliyor. Bu nedenle emeklilik vakti, 2024’ü bulabiliyor. Bu kapsamda EYT’de emekliliklerin topluca değil, kesim modül gerçekleşmesi kelam konusu oluyor. Münasebetiyle düzenlemeden birinci etapta koşulları taşıyan yaklaşık bir milyon kişinin yararlanması öngörülüyor. Vazgeçilen primlerle birlikte EYT’nin birinci yılında hazineye 90-110 milyar lira ortası bir maliyet getirmesi bekleniyor.
3 FORMÜL GÜNDEMDE
Uzmanlar, EYT’lilerin bir kısmının tekrar çalışacağını yahut emekli olanların yerine yeni istihdamlar ile vazgeçilen primin bir kısmın tekrar kazanılacağını ve prim için borçlananların ödemelerini hesaba katarak bu maliyetin daha da düşeceğini hesapladı. Bu çerçevede, yükün aydan aya hem kademelendirileceğini hem de düşeceğini belirtti. Uzmanlar kelam konusu yükü “katlanılabilir” olarak nitelendirdi.
FİNLANDİYA MODELİ: Masadaki birinci seçenek, aylıklardan bir ölçü kesinti yapılarak rastgele bir yaş koşulu aranmaksızın 1999 öncesi işe girenlerin emekli edilmesi. Bu formülde aylıklardan yüzde 2-3 kesinti yapılıyor ve emekliliğin önü açılıyor. Bu model daha evvel Finlandiya’da uygulanmıştı. Finlandiya, daha sonra bu modelden vazgeçmişti.
YAŞIN DÜŞÜRÜLMESİ MODELİ: EYT’de bir başka seçenek de emeklilik yaşının düşürülmesi. Erkeklerin ve bayanların emekliliğinin 2-3 yaş kadar öne çekilmesini öngören formül de konuşuluyor. Uzmanlar ise bu seçeneğin farklı bir EYT sorunu ortaya çıkaracağını, şimdikinden farklı olarak yalnızca yaşa takılanların, yaş aralığının değişeceğini pahalandırıyor.
1999 FORMÜLÜ: 8 Eylül 1999 öncesi işe giren bayanlarda 20 yıl, erkeklerde 25 yılı ve prim gününü doldurmuş olanların, direkt emekli edilmesi ise bir başka alternatif. Uzmanlar, bu formülün en uygulanabilir metot olduğunu söz ediyor.
EYT SORUNUNUN KAYNAĞI NE?
8 Eylül 1999 öncesi işe girmiş olanlar için emeklilikte yaş kuralı aranmıyordu. O devirde yıl ve prim gününü dolduran emekli olabiliyordu. Daha sonra emeklilik için kademeli olarak yaş kaidesi getirilmişti. Bu da EYT sorununu ortaya çıkarmıştı.