Avrupa Birliği Parlamentosu Türkiye Raportörü Nacho Sanchez Amor, AB ülkelerinin Türk vatandaşlarına Schengen vizesi almayı zorlaştırarak yaptırım uyguladığı savlarının kendisini şaşırttığını söyleyerek, “AB’nin Türk vatandaşlarına problem çıkarmak için ortak bir mutabakata vardığını düşünmek hayal ürünüdür” dedi.
Amor, Türkiye’de son aylarda süregelen Schengen vizesi tartışmasında kullanılan birtakım telaffuzları “yapmacık” bulduğunu tabir ederek, tahlilin vize serbestisinde olduğunu; halkın neden hala serbestinin sağlanamadığını hükümete sorması gerektiğini lisana getirdi. Türkiye’nin vize serbestisi alması için gerekli 72 kıstastan yalnızca 6’sının kaldığını vurgulayan Sanchez, bu kıstasların neden yerine getirilmediğine dair bir açıklama istediklerini belirtti. Amor, TL’nin yaşadığı önemli bedel kaybından sonra birçok Türk vatandaşının Schengen almak için Euro ile beklenen garantileri de karşılayamadığını söz etti.
Türkiye ve Yunanistan ortasında tırmanan krizde AB’nin kendi üye ülkesi Yunanistan’ı haklı bulduğunu savunan Amor, “Atina’nın çok sabırlı davrandığını” argüman etti.
2023 seçimlerinde kazanan kim olursa olsun Brüksel’in Türkiye’nin üyelik sürecini tekrar yürür hale getirmeye hazır olduğunu belirten AP Raportörü, kurulacak hükümetten bekleyecekleri şeyin Kopenhag Kriterleri’ne dönüş olduğunu lisana getirdi.
Türkiye’nin Kopenhag Kriterleri’ne uyumlu hale gelmesi durumunda bile önüne Kıbrıs sorunu çıkacağı hatırlatıldığında ise Amor, AB’nin Ankara’nın mevcut olarak savunduğu iki devletli tahlile karşı olduğunu ve yalnızca Birleşmiş Milletler’de belirlenen çerçevede bir tahlili destekleyeceklerini bir kere daha lisana getirdi. Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’nin, Kıbrıs Cumhuriyeti olarak 2004’te adada kalıcı tahlil sağlanmadan AB’ye tam üye yapılmasının Türkiye’ye üyelik sürecinde birtakım zorluklar yarattığını kabul eden Amor, ileride tahlilin sağlanamaması durumunda Türkiye’nin AB’ye girdikten sonra üye olarak bir tahlil üzerinde çalışmasının da gündeme gelebileceğini belirtti.
AP Türkiye Raportörü Nacho Sanchez Amor’un T24’ün sorularına verdiği cevaplar şöyle…
“Sürekli Türk yetkililere davet yapmaktan şad değilim”
Avrupa Komisyonu’nun 2022 Türkiye Raporu gelecek ay yayımlanacak. Geçen yılki raporda demokratik kurumların ve insan haklarının gerilemesine vurgu vardı. Bu yılki raporun nasıl olacağını düşünüyorsunuz? Türkiye geçen seneye kıyasla geri adım attı mı?
Genelde olduğu üzere Avrupa Kurulu raporunun ekim ayında yayımlanmasını bekliyoruz. Ondan sonra da biz (Avrupa Parlamentosu) çalışmalarımıza başlayacağız. Bu sene raporu hazırlarken Türkiye’nin gelecek haziran ayından evvel seçime gideceğini dikkate almamız gerekiyor. AB’de biz klasik olarak raporlarımızı seçime çok yakın tarihlerde yayımlamıyoruz. Parlamento raporunu en geç şubat 2023’te sunulacak biçimde süratli çalışarak hazırlamayı planlıyoruz.
İçeriğe gelirsek; geçen yılki raporda dediğiniz üzere insan haklarının ve hukukun üstünlüğünde önemli bir gerileme olduğu belirtildi. Görünüşe nazaran bu sene çok fazla bir güzelleşme kaydedilmedi. Sivil toplum kuruluşlarıyla sıkça görüşüyorum. Maalesef her gün insan hakları ve hukukun üstünlüğü konusunda çok üzücü haberler alıyoruz. Daima Türk yetkililere yalnızca yasal çerçeveyi değil, uygulamaları da Avrupa Birliği standartlarına getirme daveti yapmaktan mutlu değilim. Zira biz hakikaten AB’ye üyelik müzakereleri yoluna girmek istiyoruz. İşleri farklı yürütecek siyasi isteğe muhtaçlığımız var.
İnsan hakları ve hukukun üstünlüğü AB’ye üyelik sürecinin merkezinde yer alıyor. O yüzden doğal ki bu hususları çok âlâ takip etmeliyiz. Rapor alışılmış dış siyasetten iç siyasete birçok mevzuyu ele almak durumunda. Farklı alanlarda yüksek düzeyde temaslarımızı sürdürüyoruz. Türk mevkidaşlarımız, AB’ye üyeliğin kalbinde Türkiye’nin onun kıymetlerine, prensiplerine ve standartlarına yaklaşımı olduğunu biliyor.
“AB, ticari yahut askeri bir kuruluş değil; bir demokrasiler kulübü”
Anlanması gereken birinci şey şu; AB bir demokrasiler kulübü. Burası ticari yahut askeri bir kuruluş değil. AB, ortak bedeller ve ortak demokratik uygulamalar üzerine heyetidir. Bu sebeple kaçınılmaz olarak her raporda bu düzeye nazaran ölçüm yapmamız gerekiyor.
Desen: Selçuk Demirel
“Bizim muahedemiz rastgele bir hükümetle değil; Türkiye’yle”
Dediğiniz üzere 2023’te Türkiye seçime gidecek. Yeni kurulacak bir hükümet yahut tekrar kazanması durumunda mevcut hükümetin siyaset değişikliğine gitmesi durumunda AB’nin donmuş durumda olan müzakereleri tekrar başlatmak için bir adım atacağını; hatta sürecin süratli ilerlemesi için efor sarf edeceğini düşünüyor musunuz?
Kesinlikle! Türk halkının seçimde kararı ne olursa olsun; Türkiye’de vazifede olacak hükümetten beklentimiz müzakere sürecini tekrar yürür hale getirmek için siyasi isteği göstermesi ve gerekli uygulamaları yürürlüğe sokması. Bir hükümet değişikliği bekler halde değiliz. Bizim beklediğimiz şey, seçimi kim kazanırsa kazansın hukukun üstünlüğü ve insan hakları mevzularına yaklaşım konusunda rota değişikliğine gidilmesi. Sayfayı çevirmenin vakti geldi; Seyahat Parkı ve başka olaylardan evvel bildiğimiz Türkiye’ye; yüzyılın birinci yıllarında ortada olan iklime dönme vakti geldi.
Bizim muahedemiz devlet olarak Türkiye’yle; rastgele bir partiyle değil.
“Kıbrıs’taki tahlil, BM çerçevesiyle uyumlu olmalı”
Türkiye’nin Kopenhag Kriterleri’ne uygun siyasetler izlemesi durumunda da gündeme tekrar gelecek mevzular var. Müzakere sürecinin birinci günlerine dönelim; 2004’ten bu yana Güney Kıbrıs Rum İdaresi, Kıbrıs Cumhuriyeti olarak Avrupa Birliği’nde. Türkiye’nin müzakerelerinde kapanması gereken ek fasıl olarak Kıbrıs sorunu bulunuyor. Crans Montana’dan bu yana birleşme konusunda başarılı biçimde işleyen bir süreç yok. Kıbrıs’ın birleşmemesi ve iki devletli sistemin devam etmesi durumunda AB’nin bir planı var mı?
AB’nin planı, Birleşmiş Milletler’de belirlenen çerçeveyi takip etmek. Biz, bu sorunun tahlili için bir çerçevede anlaştık. Sorunun tahlilinin iki taraf için de kolay olmadığının farkındayız. Türkiye’deki hassasiyetleri biliyoruz, Türkiye’nin duruşuna empati ile yaklaşmaya çalışıyoruz. Ancak çerçeve, BM’de yarattığımıza uygun olmalı.
Şimdi Türk diplomasisi ‘iki devletli çözümü’ destekliyor. Bu, mutabakata varılan alanın dışında. Bu duruşla Türkiye, BM’nin belirlediği çerçevenin dışında duruyor. Türk diplomasisi ve hükümetine birlikte belirlediğimiz bu çerçevenin içine dönme daveti yapıyorum. Bunun akabinde çerçeve kapsamında konuşmalar devam edebilir.
Bu duruma taraf herkesin biraz yorulmuş olabileceğinin farkındayım. Fakat, BM çerçevesinin tahlili getirecek yol olduğuna inanıyoruz.
Ancak BM çerçevesinde görüşmelere dönülse bile, Türkiye’nin AB üyelik müzakerelerin tekrar başlaması durumunda Kıbrıs Cumhuriyeti’nin AB üyesi olması nedeniyle elinin daha güçlü olacağını düşünmüyor musunuz?
Kıbrıs’ın AB’ye girmesinin akabinde bu çerçevede çalışmaya devam ettik. Geçmişte bu sorun olmadı ve barış için işlevsel çalışmaları baltalamadı. Evet, çok fazla sonuç alamadık fakat yaklaştığımız vakitler oldu. Elde gerçekçi olarak sahip olduğumuz tek çerçeve bu…
Peki sizce adadaki meselelerin çözülememesi durumunda Türkiye’nin AB üyeliği için kapatılması gereken ek Kıbrıs faslının yok sayılması mümkün mü? Gelecekte Türkiye’de hem Kopenhag Kriteleri’ne uyan, hem AB üyeliği isteyen hem de Kıbrıs’ta ‘çift devletli çözüm’ü de destekleyen bir hükümet olabilir. Kıbrıs Cumhuriyeti, adada birleşme sağlanmadan AB’ye tam üye olarak alındı…
Türkiye’nin Kıbrıs’ın üyeliğinden sonra üyelik süreci geçirmesinin kolay olmadığını anlıyorum. Lakin mevcut olarak tek tahlilin diplomasi olduğunu düşünüyoruz. Konuşmaya devam etmek ve olasılıkları incelemek gerektiğini düşünüyoruz. AB içindeki üyeler ortasında birçok problem konuşarak çözüldü. AB’nin üyesi olan tüm ülkeler birebir vakitte hükümran ülkeler. Gelecekte hem Türkiye, hem de Kıbrıs’ın AB üyesi olduğu bir halde de tahlil aranabilir.
Çizgi: Tan Oral
“Mevcut Türk-Yunan tansiyonu beni 3 sene önceye götürdü; endişeliyiz”
Yunanistan da Türkiye üzere bir seçim yılına giriyor. İki ülke ortasında tansiyonun tırmandığı günlerden geçiyoruz. Yunanistan AB üyesi, Türkiye ise aday ülke. Hem Yunanistan’ın Türk uçaklarına S-300’lerle radar kilidi atmasını, hem de Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın sert açıklamalarını göz önünde bulundurduğunuzda; Brüksel’in mevcut durum konusundaki duruşu nedir?
Çok telaşlıyız. Zira mevcut durumda bilhassa Türkiye’nin açıklamaları bana üç yıl evvelki tansiyonu hatırlatıyor. Bu, büyük ihtimalle bağlarımızın en makus düzeyde olduğu periyottu. Tansiyonun düşürülmesi gerekiyor. Objektif olarak baktığımızda bu karmaşık bir husus. Karmaşık bir durumu daha da karmaşıklaştırmamak gerekiyor. Sorun NATO’nun danışmanlığıyla yapılan görüşmeler çerçevesinde ele alınmalı. Kısa mühlet evvel Türkiye ve Yunanistan, NATO şemsiyesi altında görüşmeye başlamıştı.
“Gerilimin Türkiye’de iç siyasette kar sağlamak için kullanılmasından korkuyoruz”
Korktuğumuz şey, bilhassa Türkiye tarafında bu tansiyonun iç siyasette çıkar sağlamak için kullanılması; milliyetçi hislerin beslenmeye çalışması. Lakin bence bunun yapılmasının kimseye yararı olmaz. Biz siyasetçiler yalnızca bir sonraki seçimi ve günlük gündemin baskısını düşünerek hareket edemeyiz; gelecekte sağlanabilecek tahliller üzerine de düşünmeliyiz. Bu telaş verici; görünüşe nazaran Ege’de tansiyonun tekrar yükselebileceği bir periyoda giriyoruz. Tüm taraflara çağrım memleketler arası hukuk ve diplomatik yollara bağlı kalmaları ve esasen gergin bir periyotta sert açıklamalara başvurmamaları. Memleketler arası tansiyonların iç siyasete gereç edilmemesi gerekiyor.
Bence Yunanistan hükümeti son aylarda çok sabırlı davrandı. Biz AB olarak olağan ki Yunanistan’ın duruşunu destekliyoruz. Zira Türkiye’de algı ne olursa olsun Yunanistan milletlerarası hukukun tanıdığı çerçeveden hiç çıkmadı. Bu yüzden doğal ki Yunanistan takviyemizi alacak.
Ancak Türkiye’nin, Yunan S-300’lerinin uçaklarına radar kilidi attığını söylemesi önemli bir durum. Yunanistan, AB üyesi biri ülke; fakat sizce de bu duruma tek taraflı yaklaşılması Türk halkının AB’ye daha uzaklıklı hissetmesine sebep olmaz mı?
Tekrar ediyorum: Yunan otoriteler çok sabırlı davrandı; çok, çok sabırlı davrandı. Atina her vakit temas kurmaya çalıştı. Bunu görmezden gelemeyiz. Doğal her ülke Türkiye’nin yaptığı üzere hükümran gururunu korumalıdır, lakin bu Yunanistan için de geçerli. Yunanistan sabırlı davranarak telaffuzlarını daha da sertleştirmemeye çalıştı. Hem tarih hem de zorunluluklar konusunda farklı yaklaşımlar, farklı görüşler olduğu açık. Dediğim üzere; bu sıkıntılar yalnızca diplomasi ve memleketler arası hukuk çerçevesinde çözülebilir. Bu bahiste vurgulamak istediğim tek şey bu.
“Türkler, neden vize serbestisi olmadığını hükümete sormalı…”
Türkiye’de son aylarda artan vize retleri konuşuluyor. schengenvisainfo.com’un datalarına nazaran Türkiye’den yapılan müracaatlara ret oranları yüzde 20’ye dayandı. Tıpkı vakitte vize alan bireylere de çok kısa müddetliğine Schengen verildiği şikayetleri var. Bunun münasebeti nedir? AB, siyasi iklim ve Brüksel-Ankara ilgilerinin mevcut durumu nedeniyle Türkiye’yi bu türlü mi cezalandırıyor?
Tabii ki hayır! Durumun bu türlü yorumlanabiliyor olması bizi şaşırtıyor. AB’nin Türk vatandaşlarına eza çıkarmak için ortak bir mutabakata vardığını düşünmek hayal eseridir. Türkiye’de de tüm dünyada olduğu üzere Covid’le geçen iki yılın akabinde beşerler hareket etmek istiyor. Bu yüzden her yerde müracaatlar arttı. Bu sebeple de durumu yönetmek zorlaşıyor.
Söylemem gereken başka şey de vizeyi verip vermemek başvurulan üye ülkenin kararı olduğu. Vize başvurusunu gireceğiniz birinci AB ülkesine yaparsınız ve sonra Schengen bölgesi içinde özgürce hareket edebilirsiniz. Vize sürecini başvuruyu yaptığınız ülke yapar. Bu yüzden tüm AB’nin ortak bir tavrından kelam etmek güç. Her ülkenin elindeki imkanlara, araçlara ve servislere bağlı bu durum.
Biz TL’nin paha kaybetmesinden de sorumlu tutulamayız. Problemlerden biri de bu. Schengen vizesi başvurusu yaptığınız ülkeye kâfi ekonomik araçlarınız olduğunun garantisini sunmanız gerekiyor. Bu garantiler Euro yahut dolar olarak istendiği için Türk Lirası’nın paha kaybından sonra birçok vatandaş başvurmak için gerekli bu imkanlara sahip değil. İki ana sebep bu. Lakin katiyen hiçbir üyenin bu türlü bir siyaseti olmadığını düşünüyorum. AB’nin de şuurlu olarak uyguladığı bu türlü bir siyaseti yok; zira vizeyi biz değil, ülkeler veriyor.
Peki neden tahlilden kelam etmiyoruz? Tahlil vize serbestisi. Türk otoritelere ne oldu? 6 kıstası yerine getirmeyi kabul ettiler. 2016’da imzaladığımız göç mutabakatında şu husus vardı:
“Tüm beklentilerin karşılanması kaydıyla, (..) Bu emelle Türkiye, Komitenin yükümlülüklerin yerine getirilmesi ile ilgili gerekli değerlendirmesinin akabinde, Avrupa Parlamentosu ve AB Kurulunun verecekleri sonuncu karara temel teşkil edecek uygun öneriyi (…) sunmasını sağlamak üzere, kalan yükümlülükleri yerine getirmek için gerekli adımları atacaktır”*
2016’da AB ve Türkiye tepe bildirisinde kıstaslar tekrar gündeme gelmişti
“Kıstaslar neden yerine getirilmedi? Açıklama istiyoruz…”
Bu göç mutabakatında açıkça yazıyor. Türkiye, ‘Mart 2016’da göç muahedesinde vize serbestisi garantisi verdiniz’ dediğinde şaşırıyorum. Natürel ki verdik, açıkça yazıyor. Lakin neden tam metni lisana getirmiyorsunuz. Attığımız imzada 6 kıstasa uyulması gerektiği yazıyor. Bu kolay değil; ele alınması gereken kimi hassas bahisler olduğunu anlıyorum. Lakin biz, AB ile vize serbestisi isteyen ülkelerin Europol, data muhafazası, özgür geçiş kuralları vb. uymasını kaide koşuyoruz. Neden 2013’te ve 2016’da tekrar taahhüt verilmesinin akabinde Türkiye hükümeti bu 6 kıstastan tek birini bile yerine getirmedi? Bir açıklama istiyoruz. Vize sorunu yaşadığı için şikayetçi olan Türk vatandaşlarının kendi hükümetlerine birden fazla defa uymaya taahhüt ettikleri 6 kıstasa neden uymadıklarını sorması gerekiyor. Zira vize hürümüz olsaydı konsolosluk sistemlerine başvurmanız gerekmez, bir delil sunmanız gerekmezdi. Vize için haftalarca beklemenin rahatsız edici olduğunu anlıyorum. Neden Türkiye’de “neden bizim vize özgürümüz yok?” diye tartışılmıyor? Yanıtım açık: Zira Türk yetkililer taahhüt ettikleri kıstaslara uymadı.
En yenisi olan Ukrayna dahil olmak üzere tüm AB aday ülkelerinin vize serbestisi var. Türkiye dışında bütün aday ülkelerin bu kıstaslara uyduğunu mu anlamalıyız? Şayet göç mutabakatından kelam ediyorsak, bu Türkiye’nin diğer bir standarda tabi tutulduğunu göstermez mi?
Hayır, nedeni de açıkça şu: Kıstasların yerine getirilmiyor olması 2016’daki göç mutabakatından evvel de geçerliydi. Bu mevzunun kökeni ondan önceye dayanıyor. Göç mutabakatı yalnızca iki tarafın ortak taahhütlerini hatırlatıyordu: “Kıstaslara uyarsan, vize serbestisi için Konsey’e teklif sunarım”. Bu Komisyon’un taahüttüydü. Şayet Türkiye uysaydı, parlamento olarak birçok ülke için yaptığımızı Türkiye için yapmaya da hazırdık. O yüzden mevcut vize tartışmasında biraz yapmacıklık olduğunu düşünüyorum.
Diğer ülkeler üzere kalıcı bir tahlil bulalım. Kıstaslar göç muahedesinden evvel de biliniyordu; göç mutabakatıyla alakası yok durumun. İmzalar atılmadan evvel kağıda dökülmüştü. Göç mutabakatı yalnızca kıstasların karşılanmadığını hatırlattı.
Kıstasların tamamı 70 küsür taneydi; geriye yalnızca 6 tane kalmıştı. Türkiye geriye kalan 60 küsürüne uyuyordu. O yüzden bu yolda devam edilmelidir. Zira mevcut sorunun gerçek tahlili budur.
*Amor, maddeyi okurken geçtikleri gerekçesiyle birinci başta belirtilen tarihleri okumadı. Unsurun tamamı şöyle:
AB-Türkiye açıklaması, 18 Mart 2016 5. Unsur: Tüm ölçütlerin karşılanmış olması şartıyla, Türk vatandaşlarına uygulanan vize zorunluluğunun en geç Haziran 2016 sonunda kaldırılabilmesini teminen, vize serbestisi yol haritasının tüm iştirakçi üye devletler açısından yerine getirilmesine sürat verilecektir. Bu doğrultuda, ölçütlere ahenkle ilgili değerlendirmeyi müteakip, Komitenin Nisan ayı sonuna kadar, Avrupa Parlamentosu ve AB Kurulunun en son kararına taban teşkil edecek uygun bir teklif sunmasını sağlamak üzere Türkiye, kalan yükümlülükleri yerine getirmek için gerekli adımları atacaktır.