Amor, Türkiye’de son aylarda süregelen Schengen vizesi tartışmasında kullanılan birtakım telaffuzları “yapmacık” bulduğunu tabir ederek, tahlilin vize serbestisinde olduğunu; halkın neden hala serbestinin sağlanamadığını hükümete sorması gerektiğini lisana getirdi. Türkiye’nin vize serbestisi alması için gerekli 72 kıstastan yalnızca 6’sının kaldığını vurgulayan Sanchez, bu kıstasların neden yerine getirilmediğine dair bir açıklama istediklerini belirtti. Amor, TL’nin yaşadığı önemli bedel kaybından sonra birçok Türk vatandaşının Schengen almak için Euro ile beklenen garantileri de karşılayamadığını tabir etti.
AP Türkiye Raportörü Amor “Bence Yunanistan hükümeti son aylarda çok sabırlı davrandı. Biz AB olarak doğal ki Yunanistan’ın duruşunu destekliyoruz. (…) Beklediğimiz şey, seçimi kim kazanırsa kazansın, hukukun üstünlüğü ve insan hakları hususlarında rota değişikliğine gidilmesi. Sayfayı çevirmenin, Seyahat Parkı ve başka olaylardan evvel bildiğimiz Türkiye’ye dönmenin vakti geldi” diye konuştu.
Türkiye ve Yunanistan ortasında tırmanan krizde AB’nin kendi üye ülkesi Yunanistan’ı haklı bulduğunu savunan Amor, “Atina’nın çok sabırlı davrandığını” sav etti.
2023 seçimlerinde kazanan kim olursa olsun Brüksel’in Türkiye’nin üyelik sürecini tekrar yürür hale getirmeye hazır olduğunu belirten AP Raportörü, kurulacak hükümetten bekleyecekleri şeyin Kopenhag Kriterleri’ne dönüş olduğunu lisana getirdi.
Türkiye’nin Kopenhag Kriterleri’ne uyumlu hale gelmesi durumunda bile önüne Kıbrıs sorunu çıkacağı hatırlatıldığında ise Amor, AB’nin Ankara’nın mevcut olarak savunduğu iki devletli tahlile karşı olduğunu ve yalnızca Birleşmiş Milletler’de belirlenen çerçevede bir tahlili destekleyeceklerini bir sefer daha lisana getirdi. Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’nin, Kıbrıs Cumhuriyeti olarak 2004’te adada kalıcı tahlil sağlanmadan AB’ye tam üye yapılmasının Türkiye’ye üyelik sürecinde birtakım zorluklar yarattığını kabul eden Amor, ileride tahlilin sağlanamaması durumunda Türkiye’nin AB’ye girdikten sonra üye olarak bir tahlil üzerinde çalışmasının da gündeme gelebileceğini belirtti.
AP Türkiye Raportörü Nacho Sanchez Amor’un T24’ün sorularına verdiği karşılıklar şöyle…
“Sürekli Türk yetkililere davet yapmaktan mutlu değilim”
Avrupa Komisyonu’nun 2022 Türkiye Raporu gelecek ay yayımlanacak. Geçen yılki raporda demokratik kurumların ve insan haklarının gerilemesine vurgu vardı. Bu yılki raporun nasıl olacağını düşünüyorsunuz? Türkiye geçen seneye kıyasla geri adım attı mı?
Genelde olduğu üzere Avrupa Komitesi raporunun ekim ayında yayımlanmasını bekliyoruz. Ondan sonra da biz (Avrupa Parlamentosu) çalışmalarımıza başlayacağız. Bu sene raporu hazırlarken Türkiye’nin gelecek haziran ayından evvel seçime gideceğini dikkate almamız gerekiyor. AB’de biz klasik olarak raporlarımızı seçime çok yakın tarihlerde yayımlamıyoruz. Parlamento raporunu en geç şubat 2023’te sunulacak formda süratli çalışarak hazırlamayı planlıyoruz.
İçeriğe gelirsek; geçen yılki raporda dediğiniz üzere insan haklarının ve hukukun üstünlüğünde önemli bir gerileme olduğu belirtildi. Görünüşe nazaran bu sene çok fazla bir güzelleşme kaydedilmedi. Sivil toplum kuruluşlarıyla sıkça görüşüyorum. Maalesef her gün insan hakları ve hukukun üstünlüğü konusunda çok üzücü haberler alıyoruz. Daima Türk yetkililere yalnızca yasal çerçeveyi değil, uygulamaları da Avrupa Birliği standartlarına getirme daveti yapmaktan mutlu değilim. Zira biz sahiden AB’ye üyelik müzakereleri yoluna girmek istiyoruz. İşleri farklı yürütecek siyasi isteğe gereksinimimiz var.
İnsan hakları ve hukukun üstünlüğü AB’ye üyelik sürecinin merkezinde yer alıyor. O yüzden doğal ki bu mevzuları çok güzel takip etmeliyiz. Rapor alışılmış dış siyasetten iç siyasete birçok mevzuyu ele almak durumunda. Farklı alanlarda yüksek düzeyde temaslarımızı sürdürüyoruz. Türk mevkidaşlarımız, AB’ye üyeliğin kalbinde Türkiye’nin onun bedellerine, prensiplerine ve standartlarına yaklaşımı olduğunu biliyor.
“AB, ticari yahut askeri bir kuruluş değil; bir demokrasiler kulübü”
Anlanması gereken birinci şey şu; AB bir demokrasiler kulübü. Burası ticari yahut askeri bir kuruluş değil. AB, ortak pahalar ve ortak demokratik uygulamalar üzerine konseyidir. Bu sebeple kaçınılmaz olarak her raporda bu düzeye nazaran ölçüm yapmamız gerekiyor.
“Bizim mutabakatımız rastgele bir hükümetle değil; Türkiye’yle”
Dediğiniz üzere 2023’te Türkiye seçime gidecek. Yeni kurulacak bir hükümet yahut tekrar kazanması durumunda mevcut hükümetin siyaset değişikliğine gitmesi durumunda AB’nin donmuş durumda olan müzakereleri tekrar başlatmak için bir adım atacağını; hatta sürecin süratli ilerlemesi için efor sarf edeceğini düşünüyor musunuz?
Kesinlikle! Türk halkının seçimde kararı ne olursa olsun; Türkiye’de misyonda olacak hükümetten beklentimiz müzakere sürecini tekrar yürür hale getirmek için siyasi isteği göstermesi ve gerekli uygulamaları yürürlüğe sokması. Bir hükümet değişikliği bekler halde değiliz. Bizim beklediğimiz şey, seçimi kim kazanırsa kazansın hukukun üstünlüğü ve insan hakları hususlarına yaklaşım konusunda rota değişikliğine gidilmesi. Sayfayı çevirmenin vakti geldi; Seyahat Parkı ve öbür olaylardan evvel bildiğimiz Türkiye’ye; yüzyılın birinci yıllarında ortada olan iklime dönme vakti geldi.
Bizim mutabakatımız devlet olarak Türkiye’yle; rastgele bir partiyle değil.
“Kıbrıs’taki tahlil, BM çerçevesiyle uyumlu olmalı”
Türkiye’nin Kopenhag Kriterleri’ne uygun siyasetler izlemesi durumunda da gündeme tekrar gelecek bahisler var. Müzakere sürecinin birinci günlerine dönelim; 2004’ten bu yana Güney Kıbrıs Rum İdaresi, Kıbrıs Cumhuriyeti olarak Avrupa Birliği’nde. Türkiye’nin müzakerelerinde kapanması gereken ek fasıl olarak Kıbrıs sorunu bulunuyor. Crans Montana’dan bu yana birleşme konusunda başarılı formda işleyen bir süreç yok. Kıbrıs’ın birleşmemesi ve iki devletli sistemin devam etmesi durumunda AB’nin bir planı var mı?
AB’nin planı, Birleşmiş Milletler’de belirlenen çerçeveyi takip etmek. Biz, bu sorunun tahlili için bir çerçevede anlaştık. Sorunun tahlilinin iki taraf için de kolay olmadığının farkındayız. Türkiye’deki hassasiyetleri biliyoruz, Türkiye’nin duruşuna empati ile yaklaşmaya çalışıyoruz. Lakin çerçeve, BM’de yarattığımıza uygun olmalı.
Şimdi Türk diplomasisi ‘iki devletli çözümü’ destekliyor. Bu, muahedeye varılan alanın dışında. Bu duruşla Türkiye, BM’nin belirlediği çerçevenin dışında duruyor. Türk diplomasisi ve hükümetine birlikte belirlediğimiz bu çerçevenin içine dönme daveti yapıyorum. Bunun akabinde çerçeve kapsamında konuşmalar devam edebilir.
Bu duruma taraf herkesin biraz yorulmuş olabileceğinin farkındayım. Lakin, BM çerçevesinin tahlili getirecek yol olduğuna inanıyoruz.
Ancak BM çerçevesinde görüşmelere dönülse bile, Türkiye’nin AB üyelik müzakerelerin tekrar başlaması durumunda Kıbrıs Cumhuriyeti’nin AB üyesi olması nedeniyle elinin daha güçlü olacağını düşünmüyor musunuz?
Kıbrıs’ın AB’ye girmesinin akabinde bu çerçevede çalışmaya devam ettik. Geçmişte bu sorun olmadı ve barış için işlevsel çalışmaları baltalamadı. Evet, çok fazla sonuç alamadık fakat yaklaştığımız vakitler oldu. Elde gerçekçi olarak sahip olduğumuz tek çerçeve bu…
Peki sizce adadaki problemlerin çözülememesi durumunda Türkiye’nin AB üyeliği için kapatılması gereken ek Kıbrıs faslının yok sayılması mümkün mü? Gelecekte Türkiye’de hem Kopenhag Kriteleri’ne uyan, hem AB üyeliği isteyen hem de Kıbrıs’ta ‘çift devletli çözüm’ü de destekleyen bir hükümet olabilir. Kıbrıs Cumhuriyeti, adada birleşme sağlanmadan AB’ye tam üye olarak alındı…
Türkiye’nin Kıbrıs’ın üyeliğinden sonra üyelik süreci geçirmesinin kolay olmadığını anlıyorum. Fakat mevcut olarak tek tahlilin diplomasi olduğunu düşünüyoruz. Konuşmaya devam etmek ve olasılıkları incelemek gerektiğini düşünüyoruz. AB içindeki üyeler ortasında birçok problem konuşarak çözüldü. AB’nin üyesi olan tüm ülkeler tıpkı vakitte hükümran ülkeler. Gelecekte hem Türkiye, hem de Kıbrıs’ın AB üyesi olduğu bir halde de tahlil aranabilir.
“Mevcut Türk-Yunan tansiyonu beni 3 sene önceye götürdü; endişeliyiz”
Yunanistan da Türkiye üzere bir seçim yılına giriyor. İki ülke ortasında tansiyonun tırmandığı günlerden geçiyoruz. Yunanistan AB üyesi, Türkiye ise aday ülke. Hem Yunanistan’ın Türk uçaklarına S-300’lerle radar kilidi atmasını, hem de Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın sert açıklamalarını göz önünde bulundurduğunuzda; Brüksel’in mevcut durum konusundaki duruşu nedir?
Çok kaygılıyız. Zira mevcut durumda bilhassa Türkiye’nin açıklamaları bana üç yıl evvelki tansiyonu hatırlatıyor. Bu, büyük ihtimalle ilgilerimizin en makûs düzeyde olduğu periyottu. Tansiyonun düşürülmesi gerekiyor. Objektif olarak baktığımızda bu karmaşık bir bahis. Karmaşık bir durumu daha da karmaşıklaştırmamak gerekiyor. Sorun NATO’nun danışmanlığıyla yapılan görüşmeler çerçevesinde ele alınmalı. Kısa müddet evvel Türkiye ve Yunanistan, NATO şemsiyesi altında görüşmeye başlamıştı.
“Gerilimin Türkiye’de iç siyasette yarar sağlamak için kullanılmasından korkuyoruz”
Korktuğumuz şey, bilhassa Türkiye tarafında bu tansiyonun iç siyasette çıkar sağlamak için kullanılması; milliyetçi hislerin beslenmeye çalışması. Fakat bence bunun yapılmasının kimseye yararı olmaz. Biz siyasetçiler yalnızca bir sonraki seçimi ve günlük gündemin baskısını düşünerek hareket edemeyiz; gelecekte sağlanabilecek tahliller üzerine de düşünmeliyiz. Bu tasa verici; görünüşe nazaran Ege’de tansiyonun tekrar yükselebileceği bir periyoda giriyoruz. Tüm taraflara çağrım memleketler arası hukuk ve diplomatik yollara bağlı kalmaları ve aslında gergin bir periyotta sert açıklamalara başvurmamaları. Memleketler arası tansiyonların iç siyasete materyal edilmemesi gerekiyor.
Bence Yunanistan hükümeti son aylarda çok sabırlı davrandı. Biz AB olarak alışılmış ki Yunanistan’ın duruşunu destekliyoruz. Zira Türkiye’de algı ne olursa olsun Yunanistan milletlerarası hukukun tanıdığı çerçeveden hiç çıkmadı. Bu yüzden natürel ki Yunanistan takviyemizi alacak.
Ancak Türkiye’nin, Yunan S-300’lerinin uçaklarına radar kilidi attığını söylemesi önemli bir durum. Yunanistan, AB üyesi biri ülke; fakat sizce de bu duruma tek taraflı yaklaşılması Türk halkının AB’ye daha aralıklı hissetmesine sebep olmaz mı?
Tekrar ediyorum: Yunan otoriteler çok sabırlı davrandı; çok, çok sabırlı davrandı. Atina her vakit temas kurmaya çalıştı. Bunu görmezden gelemeyiz. Natürel her ülke Türkiye’nin yaptığı üzere hükümran gururunu korumalıdır, fakat bu Yunanistan için de geçerli. Yunanistan sabırlı davranarak telaffuzlarını daha da sertleştirmemeye çalıştı. Hem tarih hem de zorunluluklar konusunda farklı yaklaşımlar, farklı görüşler olduğu açık. Dediğim üzere; bu meseleler yalnızca diplomasi ve milletlerarası hukuk çerçevesinde çözülebilir. Bu mevzuda vurgulamak istediğim tek şey bu.
“Türkler, neden vize serbestisi olmadığını hükümete sormalı…”
Türkiye’de son aylarda artan vize retleri konuşuluyor. schengenvisainfo.com’un bilgilerine nazaran Türkiye’den yapılan müracaatlara ret oranları yüzde 20’ye dayandı. Birebir vakitte vize alan şahıslara de çok kısa müddetliğine Schengen verildiği şikayetleri var. Bunun münasebeti nedir? AB, siyasi iklim ve Brüksel-Ankara bağlantılarının mevcut durumu nedeniyle Türkiye’yi bu türlü mi cezalandırıyor?
Tabii ki hayır! Durumun bu türlü yorumlanabiliyor olması bizi şaşırtıyor. AB’nin Türk vatandaşlarına sorun çıkarmak için ortak bir mutabakata vardığını düşünmek hayal eseridir. Türkiye’de de tüm dünyada olduğu üzere Covid’le geçen iki yılın akabinde beşerler hareket etmek istiyor. Bu yüzden her yerde müracaatlar arttı. Bu sebeple de durumu yönetmek zorlaşıyor.
Söylemem gereken başka şey de vizeyi verip vermemek başvurulan üye ülkenin kararı olduğu. Vize başvurusunu gireceğiniz birinci AB ülkesine yaparsınız ve sonra Schengen bölgesi içinde özgürce hareket edebilirsiniz. Vize sürecini başvuruyu yaptığınız ülke yapar. Bu yüzden tüm AB’nin ortak bir tavrından kelam etmek güç. Her ülkenin elindeki imkanlara, araçlara ve servislere bağlı bu durum.
Biz TL’nin kıymet kaybetmesinden de sorumlu tutulamayız. Problemlerden biri de bu. Schengen vizesi başvurusu yaptığınız ülkeye kâfi ekonomik araçlarınız olduğunun garantisini sunmanız gerekiyor. Bu garantiler Euro yahut dolar olarak istendiği için Türk Lirası’nın bedel kaybından sonra birçok vatandaş başvurmak için gerekli bu imkanlara sahip değil. İki ana sebep bu. Ancak muhakkak hiçbir üyenin bu türlü bir siyaseti olmadığını düşünüyorum. AB’nin de şuurlu olarak uyguladığı bu türlü bir siyaseti yok; zira vizeyi biz değil, ülkeler veriyor.
Peki neden tahlilden kelam etmiyoruz? Tahlil vize serbestisi. Türk otoritelere ne oldu? 6 kıstası yerine getirmeyi kabul ettiler. 2016’da imzaladığımız göç muahedesinde şu husus vardı:
“Tüm beklentilerin karşılanması kaydıyla, (..) Bu gayeyle Türkiye, Kurulun yükümlülüklerin yerine getirilmesi ile ilgili gerekli değerlendirmesinin akabinde, Avrupa Parlamentosu ve AB Kurulunun verecekleri en son karara temel teşkil edecek uygun öneriyi (…) sunmasını sağlamak üzere, kalan yükümlülükleri yerine getirmek için gerekli adımları atacaktır”*
2016’da AB ve Türkiye tepe bildirisinde kıstaslar tekrar gündeme gelmişti.
“Kıstaslar neden yerine getirilmedi? Açıklama istiyoruz…”
Bu göç mutabakatında açıkça yazıyor. Türkiye, ‘Mart 2016’da göç muahedesinde vize serbestisi garantisi verdiniz’ dediğinde şaşırıyorum. Alışılmış ki verdik, açıkça yazıyor. Fakat neden tam metni lisana getirmiyorsunuz. Attığımız imzada 6 kıstasa uyulması gerektiği yazıyor. Bu kolay değil; ele alınması gereken kimi hassas mevzular olduğunu anlıyorum. Ancak biz, AB ile vize serbestisi isteyen ülkelerin Europol, data müdafaası, özgür geçiş kuralları vb. uymasını kaide koşuyoruz. Neden 2013’te ve 2016’da tekrar taahhüt verilmesinin akabinde Türkiye hükümeti bu 6 kıstastan tek birini bile yerine getirmedi? Bir açıklama istiyoruz. Vize sorunu yaşadığı için şikayetçi olan Türk vatandaşlarının kendi hükümetlerine birden fazla kere uymaya taahhüt ettikleri 6 kıstasa neden uymadıklarını sorması gerekiyor. Zira vize özgürümüz olsaydı konsolosluk sistemlerine başvurmanız gerekmez, bir ispat sunmanız gerekmezdi. Vize için haftalarca beklemenin rahatsız edici olduğunu anlıyorum. Neden Türkiye’de “neden bizim vize özgürümüz yok?” diye tartışılmıyor? Karşılığım açık: Zira Türk yetkililer taahhüt ettikleri kıstaslara uymadı.
En yenisi olan Ukrayna dahil olmak üzere tüm AB aday ülkelerinin vize serbestisi var. Türkiye dışında bütün aday ülkelerin bu kıstaslara uyduğunu mu anlamalıyız? Şayet göç muahedesinden kelam ediyorsak, bu Türkiye’nin öteki bir standarda tabi tutulduğunu göstermez mi?
Hayır, nedeni de açıkça şu: Kıstasların yerine getirilmiyor olması 2016’daki göç mutabakatından evvel de geçerliydi. Bu hususun kökeni ondan önceye dayanıyor. Göç mutabakatı yalnızca iki tarafın ortak taahhütlerini hatırlatıyordu: “Kıstaslara uyarsan, vize serbestisi için Konsey’e teklif sunarım”. Bu Komisyon’un taahüttüydü. Şayet Türkiye uysaydı, parlamento olarak birçok ülke için yaptığımızı Türkiye için yapmaya da hazırdık. O yüzden mevcut vize tartışmasında biraz yapmacıklık olduğunu düşünüyorum.
Diğer ülkeler üzere kalıcı bir tahlil bulalım. Kıstaslar göç muahedesinden evvel de biliniyordu; göç muahedesiyle alakası yok durumun. İmzalar atılmadan evvel kağıda dökülmüştü. Göç muahedesi yalnızca kıstasların karşılanmadığını hatırlattı.
Kıstasların tamamı 70 küsür taneydi; geriye yalnızca 6 tane kalmıştı. Türkiye geriye kalan 60 küsürüne uyuyordu. O yüzden bu yolda devam edilmelidir. Zira mevcut sorunun gerçek tahlili budur.