Amerika Kuşları: ‘Ölümü kuşa çeviren bir hayat bu’

1957’de Amerika’da doğan müellif Lorrie Moore’un asıl ismi Marie Lorena Moore’dur. Lorrie, ailesinin ona taktığı bir lakaptır. The Telegraph’tan Helena de Bertodano’ya verdiği röportajda çok tuhaf bir çocukluk geçirdiğini söyler Moore: Annesinden kendisine daima acıklı masallar, kıssalar okumasını istermiş. En sevdiği öykü de ‘Küçük Kibritçi Kız’mış. Bunları ağlaya ağlaya dinler, kitap bitince de annesine tekrar okuması tarafında baskı yaparmış. Annesi, artık ağlamanı istemiyorum, diyerek onu savuşturmak zorunda kalırmış.

Aslında Moore’un kıssalarla, bilhassa dramatik öykülerle kurduğu münasebet de biraz bu türlü. Moore, her vakit acıklı kıssalar yazmak niyetiyle yola çıkmadığını söyler ancak bu his bir formda kıssanın ayrılmaz bir modülü haline gelir. Kendisi de bunu şöyle yorumlar:

“Sanırım öykülerimin birçok melankolik yahut trajik bir şey tarafından yönlendiriliyor. Hissettiğim dünyanın dokusu çok komik fakat dünyanın altında yatan öykü o denli değil ve ben bu etkileşimi seviyorum.”

‘BURADA YALNIZCA BU TÜRLÜ BEŞERLER BULUNUR’

Dört kardeşli, orta halli bir ailede büyür Moore. Seventeen isimli bir gençlik mecmuasının açtığı hikaye müsabakasını kazandığında edebiyata ve yazarlığa bakış açısı değişir. Kendini sahiden de müellif olarak hissetmeye o sıralar başlar. Daima yazmaya çalışır. Lawrence Üniversitesi’nde okurken, Manhattan’a taşınıp avukatlık yardımcılığı yaparken, evlenip apayrı bir hayat sürerken de daima müellif.

Öyküleri The New Yorker, Elle, The New York Times ve The Paris Review üzere itibarlı yerlerde yayımlanır. Ona O. Henry Ödülü’nü kazandıran (1998) hikayesi de yeniden bu sıralarda yayınlanır. ‘Burada Yalnızca Bu türlü Beşerler Bulunur: Ped-Onk Servisinde Sistemli Olarak Babıldayanlar’ isimli bu hikaye, onu evvel bir hikaye antolojisine, sonra da kendi kitaplarını yayımlamaya iter.

Geçtiğimiz günlerde, ‘Burada Yalnızca Bu türlü Beşerler Bulunur’ isimli hikayesi dahil olmak üzere başka hikayelerini de içeren yeni bir Moore kitabı yayımlandı: ‘Amerika Kuşları’. Eda İşler’in çevirdiği, Holden Kitap’ın yayımladığı ‘Amerika Kuşları’, çağdaş Amerika edebiyatının özgün örneklerinden biri.

‘BU KURMACA DEĞİL!’

‘Burada Yalnızca Bu türlü Beşerler Bulunur’ isimli hikayeyle başlayalım ve başlamadan önce belirtelim; Moore bu hikayeyi vaktiyle çocuğuyla yaşadığı tecrübeden yola çıkarak muharrir. Ve evet, Ped-Onk Servisi, kanserli çocuklarla ilgilidir.

Amerika Kuşları, Lorrie Moore, Mütercim: Eda İşler, 312 syf., Holden Kitap, 2023.

Öykünün başlangıcında yeni anne olmuş bir bayan görürüz. Her şey olması gerektiği üzere seyrederken, anne günün birinde bebeğin bezinde bir kan pıhtısı bulur. Kan pıhtısı onu telefona, telefon hastaneye, hastane de bu meşum habere götürür: Küçük bebek kanserdir.

Annenin bakış açısından yazılan hikayede bir yandan anne ve babanın çırpınışlarını takip ederken, bir yandan da hastane sürecini ve öteki hasta çocuklarla onların ailelerini görürüz. Baba, görece daha rasyoneldir. Süreç boyunca gerekecek bütün o şeyleri oturup eşine husus unsur yazdırmaya çalışır. Lakin anne bir türlü yazamaz. Olay o kadar tuhaftır ki kilitlenip kalır. Kocasının soruları karşısında, “Yazamıyorum! Kurmaca müellifim ben. Bu kurmaca değil,” der.

Kitabın öne çıkan hikayelerinden bir başkası de ‘Dört Karakuş, Üç Fransız Tavuğu’ ismini taşır. Aileen, Bert isimli kedisinin mevti üzerine çok üzülür. Lakin bu hüzün vakitle azalmaz, bilakis ağır bir depresyona yol açar. Kocası ona ne kadar takviye olmaya çalışsa da Aileen kendine gelemez, küçük çocuğunu yitirmiş üzere kahrolur. Nihayetinde profesyonel dayanak almak durumunda kalır.

Bert, Aileen için yalnızca bir kedi değildir. Adeta dünyanın gerçekliğiyle bağını kesen bir perde, bir illüzyon üzeredir. Onun yokluğu da bu illüzyonu ortadan kaldırır. Aileen da olan biten çabucak her türlü olumsuzluğu Bert’in yokluğuyla ilişkilendirir. Ta ki cenaze merasimine kadar.

“Hayat, uçsuz bucaksız kırlarda upuzun bir seyahattir,” dedi. “Hava bazen hoştur. Bazen de berbattır. Bazen o kadar berbattır ki araban yoldan çıkar.”

GÖZDEN DÜŞEN AKTRİS

Kitabın birinci hikayesini sona bıraktım. ‘Hevesli’ isimli bu hikayede Moore bizi Hollywood’a, dahası Hollywood’un karanlıkta kalan yerlerine götürür. Sidra, vaktiyle pek çok sanat sinemasında oynamış fakat günden güne gözden düşmüş, yaş almış bir oyuncudur. Bir gün tası tarağı toplar ve bütün bu döngüden, çalmayan telefonlardan, gelmeyen postalardan uzaklaşmak, kendini dinlemek için Kanada sonuna, Kuzey Dakota’ya yerleşir.

Hayatına çeki tertip vermek için birinci evvel ailesiyle irtibata geçer. Lakin ortaları bozuktur. Bilhassa de babasıyla. Babası, Sidra’yı bir sinemada yarı çıplak bir vaziyette havuza girerken gördüğünden bu yana onunla konuşmamış, tek bir sinemasını dahi izlememiştir. Annesi daha makul bir insandır ancak bu da pek bir işe yaramaz. Sidra her seferinde duvara çarpar.

Ona bu süreçte yeterli gelen iki kişi vardır. Onu daima dönmesi için ikna etmeye çalışan senarist arkadaşı Tommy ve Kuzey Dakota’daki izbe bir barda tanışıp “takılmaya başladığı” Walter isimli bir tamirci. Ne var ki bu iki kişi de bir vakit sonra öbür bir yük olarak Sidra’nın sırtına binmeye başlar.

ZORLU HİKAYELER – KUVVETLİ KARAKTERLER

Moore, hikayelerini -‘Küçük Kibritçi Kız’ kadar olmasa da- hayli hüzünlü bir yer üzerine inşa eder. Karakterleri genelde hayattan büyük darbeler yemiş ya da yemek üzere olan kayıp kimselerdir. Lakin bu onları az kimseler haline getirmez; hepsi hayata içkin ve ziyadesiyle gerçektir.

Moore, her şeye karşın, hiçbir karakterinin intihar etmediğini belirtmekten geri durmaz. Karakterler bir halde var olmaya devam ederler. Yaşadıkları çatışmalarsa onları günden güne çürütür.

12 hikayeden oluşan ‘Amerika Kuşları’ birinci yayınladığı yıl (1998) The New York Times’ın çoksatanlar listesine girer. Ayrıyeten Irish Times Memleketler arası Kurgu Ödülü’ne ve Village Book tarafından Salon Book Ödülü’ne layık görülür.

Moore’un ayrıyeten Türkçeye çevrilmiş iki kitabı daha bulunmaktadır. Figen Bingün’ün çevirdiği ‘Boşlukta Bir Kapı’ ve Cem Alpan’ın çevirdiği ‘Havlama’. Bunların yeni baskısı yapılır mı bilinmez ancak Moore’un Türkçeye çevrilmemiş daha bir sürü hikaye kitabı ve romanı var. Holden Kitap umarım bunları da yakın vakitte lisanımıza kazandırır.