Pelin Ünker
Türkiye Taşkömürü Kurumu (TTK) Amasra Kuruluş Müdürlüğü’ne bağlı maden ocağında meydana gelen grizu patlaması sonrası 41 madencinin mevti katılaştı. Durumu kritik olan 11 maden emekçisi ise tedavi altında.
Bartın’ın Amasra ilçesinde patlamanın olduğu maden ocağına gelen Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, “Biz mukadderat planına inanmış insanlarız. Bunlar her vakit olacaktır, bunu da bilmemiz lazım” dedi.
Kamudaki ihmal, denetimsizlik ve cezasızlık siyasetlerine dikkat çeken personel temsilcilerine nazaran ise Amasra’daki facia Türkiye tarihinde sıklıkça rastlanan önlenebilir kazalardan yalnızca biri. Emekçi Sıhhati ve İş Güvenliği Meclisi’ne (İSİG) nazaran AKP’nin iktidara geldiği 2002’den bu yana en az bin 989 maden emekçisi iş cinayetlerinde hayatını kaybetti. Facia sonrasında kamuoyuna yansıyan Sayıştay raporu, kurumun 2019’da yetkilileri kamuya ilişkin olan işletmede bir grizu patlamasına karşı uyardığını gösteriyor.
“Liyakat ortadan kalktı”
DW Türkçe’ye konuşan Bağımsız Maden İş Sendikası Örgütlenme Uzmanı Başaran Aksu’ya nazaran, son örneği Amasra’da yaşanan maden kazaları kamudaki işleyişin aşınmasıyla bağlı.
Aksu, Amasra’da 2022 yılında kamuya ilişkin bir maden işletmesinin göstermesi gereken dikkat, disiplin, liyakatli, tecrübeli ve birikimli halin ne yazık ki kelam konusu olmadığını belirtiyor. Türkiye Taşkömürü Kurumu’nun (TTK) giderek içinin boşaltıldığını, idare düzeneklerinde siyasi yakınlıkların dikkate alındığını tabir eden Aksu, “O zincir kırılınca bir sefer sağlıklı bir maden, üretim planı, işleyişi ve idaresi ortaya koymak zor” diyor.
Denetim eksikliği
Madencilerin maden yöneticilerinin, işletme müdürlerinin ve vardiya amirlerinin kendilerine verdiği talimatı yerine getirmekle mükellef olduğunu lisana getiren Aksu, “Denetim düzeneği yani Güç Bakanlığı, Sıhhat Bakanlığı ve Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanlığı’nın rutin kontrolleri olması gerekir. Yapılan kontroller sonucu sunulan raporlarda verilen buyrukların ve düzeltme taleplerinin de harfiyen yerine getirilmesi gerekir. Ama nadiren bu raporlar sağlıklı oluyor. Sağlıklı bir rapor çıksa bile bu rapordaki talimatları yerine getirebilecek bir yönetim hali göremiyoruz” diye konuşuyor.
Denetimlerin çoğunlukla kurumlara ve işletmelere evvelce haber verildiğini söyleyen Aksu, göstermelik bir kontrol pratiğinin işlediğine dikkat çekiyor. Başaran Aksu, kamu işleyişinde en doruktan başlayan aşınma ve erozyonun çalışanların hayatını direkt etkileyen böylesi sonuçlar ürettiğini vurguluyor.
Cezasızlık politikaları
Gerek kamu gerekse özel işletmelerde yöneticilerin emekçi vefatları karşısında adil yargılanmadığını ve ceza almadığını, bu bahiste bir caydırıcılık olmadığını söz eden Aksu, Soma maden faciası ve dava sürecine dikkat çekiyor.
13 Mayıs 2014’te Manisa’nın Soma ilçesinde, Soma Holding tarafından işletilen kömür ocağında meydana gelen maden faciasında 301 kişi ömrünü yitirmişti. Lakin facianın üzerinden 8 yıl geçmesine karşın, haklarında soruşturma başlatılan devlet vazifelileri için bir buçuk yıldır iddianame hazırlanmadı. İşletmenin sahibi Can Gürkan ise 4 buçuk yıl mahpus yattıktan sonra 2020 yılındaki infaz düzenlemesinden yararlanarak cezaevinden çıktı.
Amasra’daki maden faciasıyla da ilgili patlamanın nasıl yaşandığı ve sorumlularının kimler olduğu dair idari ve isimli soruşturma başlatıldı. Fakat Aksu’ya nazaran geçmiş deneyimler bu soruşturmanın işlerliğinin olmayacağına işaret ediyor. Başaran Aksu, “Bu soruşturma da şu an insanları, kamuoyunu, aileleri teskin etmek, yatıştırmak üzere fonksiyon görecek. Kamuoyunun ilgisi niyet, bir yıl sonra, iki yıl sonra bu durum da unutulacak. Yaşanan yaşandığı ile ortada kalacak” sözlerini kullanıyor.
Toplumun beşte dördünün sömürü sisteminde can tıraş çalışmak durumunda kalırken hakkını tüzel yollarla arayamadığını belirten Aksu, şöyle devam ediyor: “Sonuçta 41 tane personelin ailesine, yuvasına, çocuğunun çoluğunun hayatına ateş düşüyor. Onlar bütün bu acıyı bütün şeyiyle kıvrana kıvrana yaşamaya devam ediyorlar. Bir iki gün, üç gün, beş gün sonra da her şey unutuluyor. Amasra’da ölenler de bir bilgi olarak tarihte yerlerini alacaklar. Bir hayatı var mıydı, bir aşkı var mıydı, çocuğuna bu akşam için bir kelamı var mıydı, o kelamı yerine getiremeden mi gitti? Sıradan personelin, madencinin hayatı ve onun hayatındaki bedeller kimsenin umurunda değil.”
Kamunun tasfiye süreci
İşçi temsilcilerine nazaran daima tekrarlanan kazalar kamuyu tasfiye eden sürecin de bir yansıması.
DW Türkçe’ye konuşan Enerji-Sen’in Kurucu Genel Lideri Kamil Kartal, iktidar tarafından uygulanan neoliberal siyasetler ve özelleştirme süreçlerinin TTK’nin çok önemli bir biçimde daraltılmasını, daraltılan bölgelerin de TTK’nin elinden alınarak rödovans ismi altında sermayeye devredilmesini gündeme getirdiğini belirtiyor.
Rödovans, maden ruhsat alanlarının işletme hakkının özü kendisinde kalması şartıyla hak sahibi tarafından kontrat ile gerçek yahut hukukî bir bireye, bir müddet tahsis edilmesi manasına geliyor. Kelam konusu uygulamanın Amasra’da da çok somut bir formda görüldüğünü tabir eden Kartal, TTK’nin kendi madeninin çabucak yanı başında, kendi alanının içerisinde Hattat Holding’in devasa büyük bir madeni olduğuna dikkat çekiyor.
Bu maden faaliyete hazırlanırken TTK’ya bağlı olarak çalışan Amasra işletmesinde çalışan madenci sayısının bir periyot 5 binin üzerindeyken artık 400’e indirildiğini vurgulayan Kartal, “Vardiyalarda 100-110 personelle çalışırsanız hele hele de üretim vardiyası diye tabir ettiğimiz 4-12 vardiyasında 85 insanı aşağıya sokarak onları üretime zorlarsanız, o çalışanlar üretim mi yapacak, tahkimat mı yapacak, nakliye mi yapacak, denetim mü yapacak, disiplini mi sağlayacak, gereç mi taşıyacak, gaz ölçülerini mı ölçecek? Ne yapacak” diye soruyor.
Geçen yıl 208 kaza gerçekleşti
TTK’nın faaliyet raporuna nazaran ise 2021 yılında Amasra işletmesinde ana üretimde 549 personel çalışıyordu. İşletmede geçen yıl 208 iş kazası gerçekleşti.
Kamuoyunun katliamdan sonra haberdar olduğu Sayıştay raporuna dikkat çeken Kartal, “Ciddi biçimde işçi eksikliğinin yapılan işin niteliği açısından bakıldığında acilen giderilmesi gerektiği, tıpkı vakitte sülfat altı yani deniz düzeyinin altında bir faaliyet yürütüleceğinden, yani eksi üç yüz ve dört yüz kotlarında üretime başlayacağından ötürü buralarda metanın daha da fazla olacağını, buna yönelik havalandırma sistemlerinin de güçlendirilerek gerekli tedbirlerin alınması gündeme getirilmiş burada” diyor.
Kartal, TTK Genel Müdürü Kazım Eroğlu’nun daha evvel bölgede kurum genel müdürlüğü de yapmış biri olarak raporun yazıldığı devirde yapılan ikazların ne manaya geldiğini çok uygun bilmesi gerektiğine işaret ediyor.
2013’te sekiz personelin ömrünü yitirmesine neden olan Kozlu maden faciasına ait davada periyodun TTK Kozlu kurum müdürü olan Eroğlu, tali kusurlu sayılarak dört yıl mahpus cezasına çarptırılmış, bu ceza yapılan indirim sonucu para cezasına çevrilmişti.
“İktidarın talimatıyla hareket ediyorlar”
“TTK Genel Müdürü ve yönetimindekiler, maden işletmelerindeki sıkıntıları, burada yaşanan istihdam daralmasının ne manaya geldiğini, ortaya çıkacak olan durumun emekçi sıhhati ve iş güvenliği açısından telafisi mümkün olmayacak ziyanlara sebebiyet vereceğini bilmeyecek beşerler değil” diyen Kamil Kartal, “Ama siyasal iktidarın talimatlarıyla hareket ettiklerinden, emekçi sıhhati ve iş güvenliği tedbirleri maliyet ögesi oluşturduğundan, doğal olarak ellerinden geldiğince kamuyu tasfiye eden ve özel kesime maden alanlarını peşkeş çeken bir süreç inşa ediyorlar” diye ekliyor.
Benzer süreçlerin Soma’da da Ermenek’te de Amasya’da da Karadon’da da ve artık Amasra’da da yaşandığını belirten Kartal, “Bu sistem devam ettikçe, bu nizam devam ettikçe, tedbir alınmayıp, iş güvenliği maliyet ögesi olarak görülüp iktidarın atadığı bürokratlar tarafından gündeme getirilirse, temel strateji de özel bölümü beslemek ve kamuyu tasfiye etmek biçiminde biçimlenirse bu katliamlar, iş cinayetleri devam edecek” diye konuşuyor.